الگوی انرژی روسیه در اجلاس گروه هشت; چالشی در برابر اوپک
آذر جزایری
• در اجلاس گروه هشت که از ۱۵ تا ۱۷ ژوئیه در «سن پترزبورگ» روسیه برگزار شد، روسیه یک الگوی انقلابی برای انرژی مطرح کرد که به نظر می‌رسد مورد پسند کشورهای توسعه یافته در آفریقا و آسیا قرار گیرد. این برنامهء جدید روسیه در خصوص عرضه، مصرف و قیمت‌گذاری انرژی به ویژه نفت و گاز در جهان است ...
در اجلاس گروه هشت که از ۱۵ تا ۱۷ ژوئیه در «سن پترزبورگ» روسیه برگزار شد،
روسیه یک الگوی انقلابی برای انرژی مطرح کرد که به نظر می‌رسد مورد پسند
کشورهای توسعه یافته در آفریقا و آسیا قرار گیرد.
این برنامهء جدید روسیه در خصوص عرضه، مصرف و قیمت‌گذاری انرژی به ویژه نفت
و گاز در جهان است. البته در این برنامه، قیمت‌گذاری زغال سنگ و اورانیوم
نیزگنجانیده شده است.
در حقیقت طرح این برنامهء انرژی از سوی روسیه، به این معناست که جایگزینی
برای اوپک که نقش عرضه و قیمت‌گذاری بهای نفت در سطح جهان را دارد، پیدا
شده است.
در این میان کشورهایی که به اوپک وابسته هستند، مثل آمریکا، از طرح انرژی
روسیه انتقاد کرده‌اند و اظهار داشته‌اند که پوتین صادرات انرژی را به یک
ابزار سیاسی مبدل کرده است.
پوشش خبری جراید از اجلاس گروه هشت که با عنوان «امنیت انرژی» در
«سن‌پترزبورگ» روسیه برگزارشد، نشان‌دهندهء بازتاب نظرات طرفداران و
مخالفان طرح برنامهء انرژی روسیه است.
البته از نقطه نظر روسیه، مدل عرضهء انرژی پیشنهادی‌اش جای بحث ندارد و
نمی‌توان به آن خرده‌ای گرفت.
ظهور چنین راهبرد جدیدی در زمینهء انرژی، بسیار سریع و از سویی ناپخته جلوه
می‌کند. کشورها، موسسات بین‌المللی و شبکه‌های خبری که زمانی از رویکرد
روسیه در برابر برنامه‌های اوپک حمایت می‌کردند، اشخاصی مثل «بوریس
برژوفسکی» که حامی اولیگارشی روسیه بود، «میخائیل خودورکوفسکی» که هم اکنون
مخالف «گازپروم» و «روسنفت» است و همه و همه، نسبت به راهکار انرژی روسیه
معترض‌اند. زیرا در صورت موفقیت در اجرای این راهکار، امکان تغییر رژیم
بلند مدت در داخل کرملین، ازبین می‌رود.
اجلاس گروه هشت و سایر نشست‌هایی از این دست، از نظر روسیه فرصتی برای
کشوهای شرکت کننده در این‌گونه اجلاس‌هاست تا عقاید خود را تغییر داده و در
علایق‌شان بازنگری کنند.
در چارچوب ساختاری، اوپک محدود به نفت خام است. اما مدل پیشنهادی روسیه هم
عرضهء نفت خام و هم عرضهء گاز طبیعی را در بر می‌گیرد.
مدل انرژی اوپک در راستای تنظیم عرضه و بهای نفت با توجه به مکانیزم سهمیهء
تولید متغیر است که تاکنون نیز این نقش باتوجه به میزان ذخایر نفت خام و
توانایی انعطافپذیری در افزایش تولید و ارسال نفت، از سوی عربستان ایفا شده
است.
روسیه با مدل پیشنهادی‌اش در نظر دارد با تاکید بر ذخایر گازی‌اش، این نقش
را از عربستان به روسیه واگذارکند.
روسیه معتقد است که نقش عربستان به عنوان تولیدکنندهء متغیر و کلیدی دراوپک
و مدل انرژی در این سازمان به نفع آمریکاست. زیرا آمریکا با اعمال فشار به
عربستان می‌تواند بر میزان عرضهء نفت در بازار اثر بگذارد.
آمریکا همچنین با اعمال برخورد‌های نظامی، دیپلماسی و تحریم‌های اقتصادی بر
سایر تولید کنندگان این سازمان مثل لیبی، ونزوئلا و اندونزی تاثیر
می‌گذارد.
در طرح انرژی روسیه، آمریکا نقشی نخواهد داشت ویا نقشش آنقدر زیاد نخواهد
بود که بتواند از اهرم فشار، دیپلماسی یا حملهء نظامی استفاده کرده و بر
عرضه‌کنندگان انرژی فشار آورد.
در ساختار اوپک، شاخص نفت خام، نفت «برنت» است که با دلار آمریکا خرید و
فروش می‌شود. در مدل انرژی روسیه اختلاف میان شاخص نفت خام «برنت» لندن و
نفت خام «اورال» روسیه کاهش می‌یابد و قیمت‌گذاری با توجه به سبدی که متشکل
از واحد‌های مختلف پولی است و «روبل» روسیه نیزهم جزو آن است، تعیین
می‌شود.
روسیه با طرح انرژی خود در نظر دارد که سایر انرژی‌ها مثل زغال سنگ،
اورانیوم و سایر مواد معدنی را پوشش دهد.
کشورهایی مثل آمریکا، استرالیا و کانادا در چارچوب مذاکره در سازمان تجارت
جهانی، برای پذیرفتن عضویت روسیه در این سازمان سعی دارند که دسترسی
نامحدودی به اکتشاف و توسعهء منابع معدنی روسیه داشته باشند.
در طرح جدید روسیه این امکان از شرکت‌های خارجی گرفته می‌شود و در وهلهء
اول اولویت به شرکت‌های دولتی در این کشور و تجارت و مشارکت در استفاده از
منابع انرژی به کشورهای در حال توسعه داده می‌شود.
در ساختار اوپک، برای سرمایه‌گذاری خارجی اولویت با کشورهای عرب است و در
ساختار مدل پیشنهادی روسیه، اولویت با کشورهای آسیای میانه، چین، هند و
ایران و در مرتبهء بعدی با کشورهای آمریکای لاتین مثل برزیل، ونزوئلا و در
آخر با کشورهای آفریقایی است.
برای دستیابی به یک انتخاب بنیادین میان مدل اوپک و مدل روسیه، روسیه منتظر
موضع آفریقای جنوبی است. نکته‌ای که در این بین کاملائ واضح است، این است
که وابستگی آفریقای جنوبی به واردات نفت از اوپک در سال ۱۹۹۶ فزونی گرفت;
به طوری که در سال ۲۰۰٣، ۷۵ درصد از نفت مورد نیاز آفریقای جنوبی از خلیج
فارس به ویژه ایران تامین می‌شد.
عربستان نیز در تامین نفت آفریقای جنوبی از ایران پیشی گرفته است. نیجریه
نیز یکی ازعرضه کنندگان کلیدی نفت به آفریقای جنوبی است; به طوری که در سال
۲۰۰٣، ۱۶ درصد از نفت آفریقای جنوبی را تامین کرده است. واردات نفت از
روسیه نیزبرای آفریقای جنوبی امکان پذیر است; اما تاکنون چندان قابل توجه
نبوده است.
در طرح انرژی روسیه، هند اولین کشوری است که به خرید سهام در میدان‌های
برون ساحلی «ساخالین» مبادرت کرده است.
چین نیز دنباله رو هند شد، اما با یک روش دیگر. چین در وهلهء اول ساخت خط
لوله شرق سیبری را که نفت آن مستقیمائ به بندر «داکینگ» می‌رسد، تامین مالی
کرد. اخیرائ نیز بخشی از سهام شناور شرکت نفت روسی «روسنفت» را خریداری
کرده است.
در مقابل، کشورهای ژاپن و کره ءجنوبی که از متحدان آمریکا در آسیا هستند،
بی‌نصیب ماندند. پیشنهاد این دو کشور برای ساخت یک خط لولهء مستقیم نفت و
گاز، از سوی روسیه پذیرفته نشد و عرضهء نفت به این دو کشور محدود به خرید
نفت در چارچوب قراردادهای بلند مدت و با توجه به بهای نفت در بازارهای
بین‌لمللی تعیین شد.
برای شرکت‌های اکتشاف نفت آسیایی و شرکت نفت دولتی آفریقای جنوبی (پترو اس
ای)، مدل انرژی روسیه، فرصت‌های زیادی را فراهم می‌آورد. در حقیقت این
مساله برای آفریقای جنوبی حیاتی است. زیرا ذخایر داخلی گازی این شرکت رو به
اتمام است. تا سال ۲۰۰۹، یا ۲۰۱۰ به گفتهء سیفو مکیز، مدیر اجرایی «پترو
اس ای»، این شرکت مجبور است یک میدان گازی دیگری را بیابد.
در حال حاضر ۱۰ درصد از مصرف انرژی در آفریقا از فرآیند تبدیل گاز به مایع
(جی‌تی‌ال) و ۴۰ درصد از فرآیند تبدیل زغال‌سنگ، بدست می‌آید.
مدیران اجرایی «پترواس‌ای» برای همکاری در بخش انرژی با روسیه گام‌هایی را
برداشته‌اند. اولین قرارداد این شرکت با روسیه، خرید ۱۰ درصد از سهام
شرکت مشترک سرمایه‌گذاری اکتشاف نفت و گاز میان «نامیبیا» و «سینتزنفتگاز»
بوده است.
در مقابل، برای روسیه نیز پتانسیل‌های زیادی جهت تشکیل شرکت مشترک
سرمایه‌گذاری در آفریقا وجود دارد. برای مثال «لوک اویل»، بزرگ‌ترین
تولیدکننده و صادرکنندهء نفت در روسیه، مشغول مذاکره با مقامات آنگولا،
گینهء استوایی، نیجریه، گابن، سودان، موزامبیک و الجزایر است.
از سوی دیگر، روسیه علاقهء خود را به مشارکت با شرکت نفت آفریقای‌جنوبی
«ساسول»، برای توسعه زغال‌سنگ به نفت در مناطق غنی از زغال‌سنگ روسیه، مطرح
کرده است.
مقامات فعال در بخش اورانیوم روسیه نیز پیشنهاد امکان مشارکت عرضه‌کنندگان
اورانیوم در آفریقای جنوبی را با سازندگان رآکتورهای هسته‌ای روسیه، جهت
اجرای پروژه‌های ساخت نیروگاه‌های هسته‌ای در کشور ثالث مطرح کرده‌اند.
آنچه که مسلم است با توجه به مشکلات عرضهء انرژی، تعداد زیادی از کشورها به
روسیه، دومین تولیدکنندهء نفت درجهان و کشوری که بزرگ‌ترین ذخایر گازی در
جهان را در تملک دارد، چشم دوخته‌اند.
این برای روسیه بسیار جالب است که مورد توجه کشورها واقع شود. در این میان
آمریکا به گاز طبیعی مایع روسیه علاقه‌مند است. اروپا نیز به گاز و چین نیز
به نفت روسیه چشم دوخته‌اند.
آنچه باعث شده روسیه در میان کشورهای جهان جایگاه ویژه‌ای پیدا کند،
جایگاهی که پنج سال پیش از آن بی‌بهره بود، چیزی جز نفت گران نیست.
استفان او سولیوان، تحلیل گر «یو اف جی» در مسکو، می‌گوید: «در دههء ۱۹۷۰ و
٨۰ دستیابی به سلاح‌های هسته‌ای، به شوروی سابق یک وجهه قدرتمند در جهان
داده بود. این در حالی است که در دههء اخیر نیز منابع انرژی این کشور روسیه
را در صدر قدرت قرار داده است.»
منبع: روزنامه سرمایه