|
جستجوی نقش زن تهيه و پژوهش (نبرد – همگا م) بی هیچ قصد جسارتی به زنان عالم و پاک دامنی که وجودشان سراسر نور است در تاریکی روزگاران ما؛ این مختصر، فقط بهانه ای است برای آشنایی حضرات با افکار گذشتگان درباره زن .
سيرتاريخ پرپيچ وخم وهمراه با فرازونشيب است . پراست ازتناقض ها وتنوعات. مادرتاريخ حوادث ووقايع بسياري را در دامن خود پرورانده است . رويدادهايي كه گاه بنيان سازتمدن هايي فرهيخته بوده ؛ وگاه نيز سدي درمقابل حركت تكاملي تاريخ ودراين فرايند جان فرسا ، كه سمت تحول را درتاريخ پي مي گرفت ، زنان ومردان دوشا دوش هم ، درعرصه هاي مختلف مي رزميدند . چه باك ، اگرمرگ است ؛ يكسان براي هردوجنس خواهد بود ؛ وگرزندگي ، آن نيزبراي هردو . وتاريخ قهرمان هاي بيشماري را ازآن دست كه جان برسرجانان نهاده اند به خود ديده است . اساس حيات بردوست داشتن است؛ وگرنه هيچ موجودي زنده نمي‌ماند، محبت قوي‌ترين هيجان روح است. هر حس ديگري را خاموش ميكند و زير پا مي‌گذارد. محبت انسان ريشه در معرفت او به خويشتن دارد. محبت انسان به خود، او را وادار ميكند كه به سوي كمال حركت كند و نقص را از خود بزدايد. يكي از روانشناسان «جان بي‌كايزل» درباره عشق و محبت ميگويد: احتياج به محبت با هر نوزادي به دنيا مي‌آيد. ظاهراً نوزاد ابتدا غذا و آسايش ميخواهد، اما چند هفته نمي‌گذرد كه به مادر مي‌چسبد و لبخند ميزند و تمناي محبت ميكند. پس آن چه براي حفظ بقا لازم دارد، اولين احتياج كودك به دوست داشتن و محبوب بودن است. تمام فعاليت‌هاي افراد بشر در زندگي بر محور عشق و محبت قرار گرفته است. ميزان محبت انسان نسبت به ديگران بايد متناسب با ميزان شايستگي آنها باشد. يعني نمي‌توان همه را به يك اندازه دوست داشت، زيرا اين عمل به معناي ناديده گرفتن- ارزش‌ها و ضايع كردن گوهر محبت است- محبت سرمايه‌اي با ارزش است كه نمي‌توان آن را بيهوده به اين و آن بخشيد، بلكه با توجه به نقش محبت در سوق دادن انسان به كمال بايد تنها در جايي به كار رود كه دل را مجذوب كمال كند. هدف محبت تأمين سلامت و صحت رواني انسان در دنيا است. تحقق اين هدف از اين طريق امكان‌پذير است كه انسان نفرت را با مودت پاسخ گويد و از راه گذشتي زيبا و دل‌پسند با تجاوز روبه‌رو شود و ستم‌گري را با عفو مبادله كند. محبت براي انسان يك نياز طبيعي به شمار مي‌رود و زندگي بدون محبت سرد و بي‌صفا و خسته‌كننده است. هر انساني ميخواهد محبوب ديگران باشد و از اظهار محبت، دلگرم و مسرور ميشود. سخت دلي و خشونت مايه پراكندگي و جدايي است. زندگي بدون محبت سرد و بي روح است. تبادل محبت از دوران كودكي بايد آغاز و پايه‌گذاري شود. بهترين كساني كه مي‌توانند اين نياز عاطفي را پايه‌گذاري كنند، والدين وبالاخص مادراست. كودك در دامن گرم مادر آرميده و از نگاه‌هاي محبت‌آميز و نوازش‌ها و بوسه‌هاي او احساس محبوبيت ميكند. روانشناسي ميگويد: محبت مادر به طفل امكان تجربه جهان نوراني را به او ميدهد. كيفيت تجربه اين جهان از جانب طفل به وسيله چگونگي رفتار عاطفي مادر تعيين ميشود. همه ما رفتارهاي عاطفي را به شكل عاطفي درك مي‌كنيم. عكس‌العمل طفل نسبت به بزرگسالان رنگ عاطفي بيشتري دارد. محروميت از محبت باعث عقب‌ماندگي كودكان مي شود . والدين موفق بايد فرزندانشان را به گونه‌اي ترغيب كنند كه از درون احساس خوبي نسبت به خود داشته باشند و اعتماد به نفسشان تقويت شود و احساس كنند مورد علاقه والدين هستند.خلاء عاطفي در زندگي، انسان را با هيچ چيز ديگر نمي‌توان جبران كرد. بي‌ترديد يكي از مهمترين نقش‌هاي خانواده، پرورش عاطفي كودكان است كه براي آن جايگزيني نمي‌توان يافت. وجود و حضور زن در كانون خانواده درواقع در حكم چراغ فروزاني است كه نور عاطفه را در فضاي خانه پخش كند و محيط خانواده را از نظر ارزش‌هاي عاطفي غناي بيشتري مي‌بخشد. عاطفه مادري اوج عاطفه انساني است و نظيري براي آن نمي‌توان يافت. بدون ترديد زن براي جامعه انساني در حكم منبع عاطفي و معنوي پرارجي است كه اگر جامعه در جهت رشد واعتلاي خود از اين سرچشمه عواطف استفاده شايسته‌اي به عمل نياورد، با فقر عاطفي و معنوي و از ارزش‌هاي انساني فاصله خواهد گرفت. عاطفه را بايد سرمايه معنوي ناميد كه نه‌تنها فرد، بلكه جامعه نيز براي رسيدن به حيات اجتماعي سالم و سعادتمند محتاج آن است. امروز يكى از شاخصه هاى توسعه انسانى، ميزان حضور زنان و نحوه ايفاى نقش آنان در عرصه هاى گوناگون فعاليت است كه تأثيرى جدى بر ديگر اقدامات، در اين زمينه دارد؛ زيرا زنان با داشتن نقش مادرى و همسرى، میتوانند در حل معضلات اجتماعى و غيره نقش مؤثرى ايفا كنند. بنابراين، بحرانهاى اخلاقى و بنبستهاى خانوادگى، رشد بیرويه جمعيت، شيوع بسيارى از بيماریهاى لاعلاج و غيره در سراسر جهان، جملگى بيانگر اين واقعيت است كه جامعه بشرى در عصر حاضر، آنچنانكه بايد و شايد به نقش زنان در توسعه انسانى اهميت نداده و رشد ناكافى زنان و وجود فقر فرهنگى در ميان آنان، مؤيد اين مطلب است كه ريشه و علت بسيارى از بحرانها و ناهنجاریهاى قرن حاضر را بايد در همين مسئله جستوجو كرد. در ادوار گذشته همواره اين اصل مطرح بوده است كه زن موجب شقاوت و بدبختى است و هيچ نقش مثبتى در جامعه ندارد. ارسطو زن را ناقص میدانست و معتقد بود آن جا كه طبيعت از آفريدن مرد ناتوان است، زن را میآفريند و زنان و بندگان از روى طبيعت، محكوم به اسارت هستند و به هيچ وجه سزاوار شركت در كارهاى عمومى نيستند. اقوام يهود نيز زن را مايه بدبختى و مصيبت میدانستند و وجود او فقط از آن رو قابل تحمل بود كه يگانه منبع توليد سرباز به شمار میرفت. يهوديان قديم به هنگام تولد دختر شمع روشن نمیكردند و مادرى كه دختر به دنيا میآورد، میبايست دو بار غسل كند. در آيين هندو، زن مِلك افراد مذكر بوده و پس از مرگ شوهر نيز، همراه او سوزانيده میشده است. همچنين «بوميان جزيره تيمور، هنگام عقد پيمان دوستى، به معاوضه زنان خود میپرداختند؛ زيرا قاعدتاً زنان را بخشى از اموال خودشان میشمردند. زنان به شيوههايى پنهان و آشكار با تبعيض و راندگى به حاشيه جامعه مواجهاند، در ثمرات توليد به گونهاى برابر سهيم نيستند و هفتاد درصد فقيران جهان را تشكيل مىدهند ... زنان و مردان هنوز در جهانى نابرابر زندگى مىكنند. ناهمترازيهاى جنسيتى و نابرابريهاى ناپذيرفتنى در همه كشورهاى جهان ادامه دارد. اينك هيچ كشورى در جهان يافت نمىشود كه زنان و مردان آن از برابرى كامل برخوردار باشند.» (از بيانيه سکرترجنرال سابق سازمان ملل) «پطروس غالى». جهان كرده ام ازسخن چون بهشت
از اين بيش تخم سخن كس نكشت
عجم زنده كردم بدين پارسى
كه دادم يكايك از ايشان نشان
گفت من نامشان زنده باز
زباران و از تابش آفتاب
كه از باد و باران نيابد گزند
بخواند هر آن كس كه دارد خرد
كه تخم سخن را پراگنده ام پس از مرگ برمن كند آفرين.
صحبت از مقام زنان در ادبيات پارسي دري مجالي بسيار وسيع طلب
ميكند و در اينجا فقط به گوشه اي از آن اشاره اي مي كنم. حكيم
ابولقاسم فردوسي از بزرگترين و برجسته ترين شعراي جهان شمرده
مي شود. كتاب وي (شاهنامه) درياي حكمت،معرفت،اخلاق و درس
زندگيست.شعر از عناصري است كه به وسيله آن ميتوان به فرهنگ
مردم زمان آن پي برد. شعرا اصولا انسانهايي نازك دل و متاثر از
محيط ميباشند كه در واقع با سرودن شعر جداي از بروز درونيات
خود به بازگويي احوال دوران خويش مي پردازند. ..
و در جايي ديگر:
اين نشان از بزرگي و عظمتي است كه فردوسي براي زنان قائل است،
همان زني كه چون پارسا و پاك بود و داراي عفت و عصمت، از مردان
تكاور و وزراء و رهبران هوشمند و مردان خردمند برتر و بالا تر
جلوه مي كند. يكي از نكات بسيار جالبي كه در اشعار حكيم مي
توان يافت اظهار وفاداري كامل زن است، زن به عنوان موجودي
وفادار و فداكار معرفي شده است به گونه اي كه در مواردي زياد
وجود خود را فداي مردان نموده تا حفاظت و نگهداري آنان را
تضمين نمايد .
درفشان كند دوده و انجمن
يلان را به مردي تويي رهنماي
زدستور داننده هوشيارتر
بدين آرزو، راي وپيمان توراست
كه از ارج دور است و دور از بهشت
نباشد به گيته نه آواز نرم
كه باشد ورا هركسي بد كنش
به گفتن ندارند آواز نرم
نخواهم كه آيد ز ايوان به كوي
پراز خون دل است و ، پرازآب چهر
كه بودند لرزنده بر جان تو
كز او شوي همواره خندان بود
كه باشند زيباي گاه مهي
كه جفتش بدو خانه آراسته است
زشوي خجسته بيافزايد او
به پوشيدگي نيز مويش بود
گرامي به دل بر چه ماده، چه نر نبودش پسر، دخنر افسرش بود. در شاهنامه بر مواردي هم برمي خوريم كه عليرغم مخالفت اوليه پدر جهت ازدواج دختر با فرد مورد علاقه اش، به جهت نژاد، اصالت و شخصيت قهرماني آن پسر، از مخالفت خود دست برمي دارد و به پيوند دخترش با فرد مورد علاقه وي رضايت مي دهد. از جمله وقتي مهراب شاه کابلي پدر رودابه از اظهار عشق و علاقه دختر خود نسبت به زال مطلع مي شود بسيار خشمگين و عصباني شده، مخالفت خود را ابراز مي دارد. البته بعدها مادر رودابه، سيميندخت با سياست و تدبير همسر را براي رضايت ازدواج دختر با زال مهيا مي سازد. نكته جالب اين است كه در همين داستان، مادر دختر براي انجام ازدواج، خود به نزد سام پدر زال مي رود و از ديگر سو، شوهر خود يعني «مهراب» را نسبت به ازدواج تشويق مي كند. در اشعار زير اعلام علاقمندي رودابه به زال توسط سيميندخت به اطلاع همسرش مهراب کابلي بيان شده است و عكس العمل اوليه و تصميم خردمندانه بعدي او كه بي ترديد تأثير پذيري از تدبير همسرش سيميندخت را در تغيير نظرش بايد عامل اصلي دانست: بدو گفت سيميندخت كه اين داستان بروي دگــر بر نهـــد راستان چگــونه تــوان كردن از تو نهـــان چنيـن راز و اين كارهاي گران چنــان دان كه رودابـه را پور سـام نهاني نهـادست هـر گــونه دام ببـــر دسـت روشــن دل او زراه يكـي چاره مان كرد بايــد نگاه همــي دادمـش پند و سودي نكرد دلـش خيره بينم دو رخساره زرد چـو بشنيـد مهـراب بر پاي جست نهــاد از بـر دستــة تيــغ دست تنش گشت لـرزان و رخ لاجــورد پر از خون جگر لب پر از باد سرد همــي گفت رودابـه را زود خـون بـريزم به روي زميــن هم كنـون چو آن ديدسيميندخت بر پاي جست كمـر كـرد به گردگاهش دو دست چنيــن گفت كز كهتــر اكنون يكي سخن بشنــو و گــوش دار اندكي و از آن پس همان كن كه راي آيدت بــر آن رو كـه دل رهنمـاي آيدت همــي گفت چون دختر آمـد پديد ببـايستمش در زمــان سر بريد البته داستان ازدواج زال و رودابه اندكي پيچيده تر از سايرين است چه بسا كه به جهت سفيد مويي زال بوده كه از نظر مردم آن روزگار نماد شومي و بديمني بوده است. بين خانواده سام و منوچهر و مهراب بر سر اين پيوند و ازدواج رفت و آمدها و گفتگوهاي متعددي صورت مي گيرد، حتي سام براي جنگ با مهراب، پدر رودابه، اعلام جنگ مي كند. مهراب بر همسرش سيميندخت خشم مي گيرد، اما سام سيميندخت را در ملاقاتي به انجام كار دلخوش مي كند و سرانجام آنچه در تقدير رقم خورده است، اتفاق مي افتد: چو سيميندخت و مهراب و پيوند خويش ره سيستـــان را گفتنــد پيش برفتنــــد شــادان دل و خــوش منش پـــراز آفرين لب زنيكي دهش رسيــــدنــد فيــــروز در نيمـــروز همه شــاد و خندان و گيتي فروز يكــي بــزم ســام آنگهـي ســاز كرد سـه روز اندر اين بزم بگماز كرد چــو رودابـــه بنشسـت بــا زال زر بســر بر نهادش يكي تاج زر در مواردي هم معيار و ملاك ازدواج ها و فلسفه وجودي ازدواج ها بنابر مصلحت سياسي و اجتماعي صورت مي گيرد يا در راستاي پيوند و دوستي بين دو قوم و نژاد و گروه و يا براي جلوگيري از جنگ و خونريزي و كشتار، ازدواج و پيوند برقرار مي شده است . برخي را تصور آنست كه فقط اسلام به حجاب و پرده پوشي زنان توصيه و حكم كرده است، در حالي كه با مروري هر چند گذرا به شاهنامه درمي يابيم در مورد زنان بر اصل حياء، پارسايي، پوشيده رويي بخصوص قبل از ازدواج تأكيد مي كردند كه دختران را از چشم نامحرم به دور نگهدارند ، زنان هم پرده پوشي را جزء افتخارات خود دانسته ، آنجا كه قرار بوده است به معرفي و بيان فضايل خود بپردازند، اصل دور از مرد زيستن را جزء امتياز و محاسن و نقاط قوت برمي شمردند : در داستان تهمينه و ملاقات با رستم وقتي محاسن خودر ا غير از جمال و زيبايي و… مي شمارد ، روي موارد اخلاقي و ارزشي زير تاكيد خاص دارد : پس پــرده اند يك مـاه روي چو خورشيد تابان پر از رنگ و بوي در ادامه مي گويد: ز پرده برون كس نديده مرا نه هرگز كس آوا شنيده مرا در داستان مهراب و زال و رودابه وقتي زال با سهراب ملاقات مي كند، گويا سراغ دخترش را مي گيرد و يكي از نامداران چنين مي گويد : پس پــرده او يكــي دختــر است كـه رويش ز خورشيد نيكوتر است ز سر تا بـه پايش به كــردار عــاج به رخ چون بهشت و به بالا چو عاج برآن سنت سيمين دو مشكين كمند ســرش گشتــه چون حلقه پاي بند دهـانش چــو گلنــار و لب ناروان زسيميــن بــرش دستــه دو ناروان دو چشمش بســان دو نرگس بباغ مــژه تيــرگــي بــرده از پــر زاغ بهشتــي است سـرتاسر آراستــه پر آرايــش و رامــش و خواستــه در داستان سياوش نيز به اصل پرده پوشي دختران اشاره دارد. وقتي به پيشنهاد پيران سياوش از افراسياب دخترش (فرنگيس) را خواستگاري مي كند ، از وجود فرنگيس خبر مي دهند. اينك قسمتي از پيام سياوش خطاب به افراسياب : مرا گفت با شاه تركان بگوي كه من شاد دل گشتم و نامجوي پس پرده تو يكي دختر است كه ايوان و تخت مرا درخورست فرنــگيس خـواند مـادرش شوم شاد اگر باشم اندر خورش نمونه ديگر كه حتي به روميان پرداخته و از پرده نشيني دختران رومي نيز خبر مي دهد در داستان مهراب است . مهراب پس از جنگ با فيلقوس پادشاه روم و پيروز شدن بر او از دخترش ( ناهيد ) چنين خبر مي دهد و خواستگاري مي كند : فرستــاده روم را خـواند شاه بــگفت آنچ بشنيد از نيكخــواه بدو گفت رو پيش قيصر بگوي اگر جست خواهي همي آبــروي پس پرده تو يكـي دختـر است كه بــر تارك بانـوان افســر است نگـاري كه ناهيــد خـواني ورا بــر او رنـگ زريّــن نشاني ورا بمن بخش و بفرست با باژ روم چو خواهي كه بي رنج ماندت بوم از چگونگي پيوندهاي زناشويي در شاهنامه مي توان دريافت كه حكيم بزرگ به نوعي در امر ازدواج تقدير باور است. زيرا وقتي يكي از دختران قيصر روم نسبت به گشتاسب كه از نظر قيصر فردي از طبقه غير سلطنتي و اشراف نيست ، اظهار علاقه مي نمايد و خود گشتاسب به كتايون مي گويد تو مي توانستي مردان ديگري را انتخاب كني و محبوب پدر و خانواده هم باشي ، از ثروت و مكنت و گنج هم محروم نشوي، چرا مرا كه سنخيّتي با خانواده شما ندارم برگزيدي؟ پاسخ مي دهد كه با آنچه تقدير و گردش روزگار رقم مي زند، نمي توان مخالفت كرد. به ديگر زبان در شاهنامه به مواردي برمي خوريم كه تناسب طبقاتي خانوادگي در امر ازدواج لزومأ واجب نيست. وقتي كتايون از جانب پدر به محروميت از گنج و تاج و نگين تهديد مي شود، گفتگوي گشتاسب با او چنين است : چــو بشنيــد قيصـر برآن برنهاد كه دخت گرامي بگشتاسب داد بــدو گفت با او بــرد همچنيـن نيايـي زمن گنـج و تاج و نگين چو گشتاسب آن ديد خيره بماند جهــان آفـرين را فـراوان بخواند چنيــن گفت با دختــر سرفراز كــه اي پــروريــده بنـام و نيـاز ز چنــديـن سـر و افسر نامـدار چــرا كــرد رايـت مــرا خواستار غريبي همي برگزيني كه گنج نيـــابـــي و بــا او بمـاني برنج ازين سرفرازان هماني بجوي كــه باشــد بنــزد پـدرت آبروي كتايون بدو گفت كاي بدگمان مشـــو تيــز بـا گــردش آسمان چو من با تو خرسند باشم ببخت تو افسر چرا جويي و تاج و تخت از جمله نكات ارزشمند و اخلاقي كه در زندگي پهلوانان و قهرمانان شاهنامه مشهود است و موجب شأن زنان مي گردد، اين است كه، زنان به همسر و شوهر خويش بسيار وفادارند. راز پوشي و اسرار نگهداري جزء پيمان زناشويي محسوب مي شده است. يكي از داستانهاي حماسي كه اندكي هم رنگ غنايي دارد، داستان شيرين و خسرو پرويز است. ديگر داستان علاقه شديد مهناز به جمشيد است كه وقتي مهناز شنيد كه جمشيد در هندوستان بدست ضحاك ناپاك كشته شده است، آنقدر در سوگ همسر گريست و خاك بر سر ريخت و بي قراري كرد كه زبانزد خاص و عام شد و سرانجام هم از شدت اندوه فراق جمشيد تاب نياورد و با زهر خود را كشت. به سي روز بي خواب و خور زيستي زمــاني نبودي كه نگريستي ســرانجام هم خويشتن را به زهــر بكشت از پي جفت بيداد بهر جنگجو بودن زنان ، هم در نمونه كامل آن داستان گرد آفريد و مقابله با سهراب گفتني است و هم داستان شهري كه زنان عهده دار همه امورند ، شهري موسوم به هروم. و هم داستان كورنگ دختر شهريار زابلستان كه در چهارده سالگي در زيبايي و ادب و فرهنگ و نيز جنگجويي و سواركاري شهرت همه جا را فراگرفته بود : يكي دخترش بـود كز دلبري پري را به رخ كرده از دل بري يكي بود مــردانه و تيغــزن ســواري ســرافراز مردم فكن به ميدان جنگ ار برون آمدي به مـردي ز مــردان فزون آمدي در نمونه هاي زير متاسفانه وجود دختر را مايه ننگ و سرشكستگي و حتي درخور گور و كشتن مي دانند، وقتي منيژه به لحاظ شدت علاقه در ترفندي خاص بيژن را بيهوش كرده و به كاخ خود مي برد و نگهبانان كاخ از حضور مردي بيگانه يي باخبر مي شوند، جريان را به اطلاع افراسياب پدر منيژه مي رسانند و وي از كار منيژه شگفت زده و خيره مي ماند كه چرا دخترش با اين كار حيثيت و آبروي خانوادگي را مي برد كه موچب شكست خانواده و دودمان افراسياب است. در حالي كه از جريان شديدأ متاثر و ناراحت است ، درملامت و مذمت دخترش منيژه چنين مي گويد: كرا از پس پرده دختر بود اگر تاج دارد بد اختر بود كـرا دختر آيد بجاي پسر به از گور داماد نايد به در در داستان اظهار علاقه رودابه نسبت به زال از زبان پدرش مهراب خطاب به همسرش سيميندخت چنين مي خوانيم : مرا گفت چون دختر آمد پديد ببايستش اندر زمان سر بريد در داستان گشتاسب و مهراب و اظهار علاقة‌كتايون دختر مهراب نسبت گشتاسب، پدر كتايون در اعتراض به پيوند دخترش با گشتاسب چنين مي گويد : چنين داد پاسخ كه دختر مباد كــه از پرده عيب آورد بـر نژاد اگـر من سپـارم بـدو دخترم به ننگ اندرون پست گرد و سرم هـم او را و آنرا كه او برگزيد به كاخ انــدرون سـر ببايـد بريد . مهمترين مقام زن «مادری» است «مادري» كلمه محبوب همه آرمانها، همه ديدگاهها و همه انسانها در همه‌زمانهاست. و «مادر» آن كوهي است كه در پهن داشت دامنش لاله مي‌روياند. «مادر» آن نوري است كه درخشانترين شعله‌هاي فروزان عشق از وجودش‌مي‌تابد. «اين گهواره جنبان تاريخ» انساني است صبور، معصوم، سليم، مشفق، فداكاركه بي طمع هيچ پاداشي و سزاي مادري جمله مصائب را پذيرا گشته و اي بسا كه‌حتي بخاطر سلامت و سعادت فرزند خويش از حيات خود نيز دست مي‌شويد. اين شيواترين ترنم شيدايي، اين محبوب و محب و منق و خليق چگونه رنگ‌سوختن و گداختن را بر خود نگاشته و هموار كرده تا گرمي بخش نهاد فرزند خويش‌گردد. اولين زن خردمند وپيام دهنده در تاريخ ، زنى است هنرمند و پيام آور كه براى اولين بار در تاريخ روابط سياسي وپيام دهنده ، به ديدار مهاجم سرزمين خود «سام نريمان» پدر «زال » مى رود چنان با لطف بيان و سخن هاى دلنشين و دلپذير موافقت او را در آشتى دادن دو سرزمين به دست مى آورد كه از وقوع جنگى بزرگ و خانمان سوز پيشگيرى مى كند و او كسى نيست جز «سيند خت» همسر مهراب شاه كابلي، مادر «رودابه» و مادر رستم، يكى از خرد مند ترين چهره هاى شاهنامه. سيندخت در دليرى، درايت، چاره انديشى، سخنورى، انديشه و سياست چنان مشهور و شايسته ستايش است كه لقب «اولين سفير زن» و «سفير صلح» در شرق باستان را به خود اختصاص داده است. در داستان زال و رودابه حكيم ابوالقاسم فردوسى مى خوانيم، پس از آنكه زال فرمان شاهى كابلستان را از منوچهر شاه مى گيرد و براى گردش به قلمرو خود مى رود، مهراب فرمانرواى كابل براى اداى احترام و نثار هديه به ديدار او مى شتابد. زال را ديدار مهراب خوش مى آيد و پس از رفتن مهراب او را مى ستايد. يكى از پهلوانان، زال را نويد مى دهد كه: پس پرده ا و يكى د ختر ا ست كه رويش زخورشيد نيكوتر است
و آنقدر مى گويد كه زال ديوانه مى شود و آرزومند وصل يار
ناديده.
از اين سو سيندخت از راز د ختر خبر مى شود. اين ماجراى عاشقانه
چنان او را گريان مى كند كه زار و پژمرده مى شود، زيرا آگاه
است و خوب مى داند كه دو خاندان همسنگ و هم وزن هم نيستند و
مهم تر اينكه اگر منوچهر شاه بشنود، آنقدر از اين عشق ناسنجيده
خشمگين خواهد شد كه فرمان ويرانى كابل را مى دهد.
مهراب آه سرد برمى آورد، زيرا مى داند اين ماجرا كينه
ديرينه اى را كه ميان اجداد خاندان او و منوچهر است، زنده
مى كند، كينه اى كه به جنگ ميان نيايش ضحاك و فريدون، نياى
بزرگ منوچهر، برمى گردد، پس تيغ مى كشد تا رودابه را بكشد. در
اينجا سيند خت اولين نقش خود را براى جلوگيرى از پيش آمدن
واقعه اى تلخ، به خوبى ايفا مى كند. برپاى مى جهد و دو د ست در
كمر او حلقه مى كند. سپس مهراب را كه از خشم خون به چشم آورده
با گفتارى نرم نويد مى دهد كه به دلت بيم راه مده. زيرا سام
نيز با پسرش زال در اين كار همدست است.
پس از تو گنج و خواسته، و از من رنج جان! . مهراب مى پذيرد و
به او كليد گنج خانه را مى دهد و مى گويد: اين تو و اين گنج و
گوهر و پرستنده و اسب و كلاه، مگر با درايت تو كابل از اين
كين كشى امان يابد.
در پايان باز سيند خت از مهراب پيمان سخت مى گيرد كه به جان
رودابه گزند نرساند، سپس چست و چابك و چاره جو به آماده سازى
گنجى بزرگ مى پردازد: سه صد هزار د ينار، ده اسب گرانمايه با
ساز و برگ سيمين، پنجاه پرستنده زرين كمر، شصت پرستنده زيبارو
با گردن آويز و جام هاى زرين پر از مشك و كافور و ياقوت و
گوهرهاى بسيار، صد ماده اشتر سرخ موى، صد اشتر باركش. تاج
شاهوارباياره و طوق و گوشوار، دوصد تيغ هندى آبدار، تخت زر،
چهارپيل هندى و...
- اى پهلوان! من زن مهراب روشن روانم و مام رودابه ماهرو. آمدم
تا بدانم هواى تو چيست و در كابل د وست و دشمن تو كيست؟ . اگر
ما بد گوهر و گناهكاريم و نه در خور پادشاهى، من اينك به پيش
تو ايستاده ام. كشتنى را بكش و بستنى را ببند، اما دل
بى گناهان كابل را مسوز. داستان سودابه و سیاوش، داستانی است عاشقانه. عشقی زلال و بی پروا، که چون زبانه می کشد؛ در این اقلیم قبیله و مرد، آتش در جان و جهان عاشقان می افکند. سودابه، شاه بانوی عشق است. سودا زده ی جان و تن است. سراپا شور و شورش است.در هنگامه ی خنجرها و زخم ها، دشنه و دشنام و دشمنی، چونان بارانی از عشق می بارد...و خنجرداران و دشمن خویان، کمند گیسویش را بر دم اسبان کینه می بندند و مر مر سینه ی عاشقش را به تازیانه ی دشنام و دشنه می شکافند. سودابه، شاه بانوی سوداهاست. بانوی آب هاست. زیبا و هوشیار است. دخت زیبای شاه هاماوران است. مانند تهمینه که دخت شاه سمنگان است. مانند رودابه که دخت شاه کابل است. همه ی زنان عاشق و گستاخ از سرزمین بیگانه؛ تا بسرایند که عشق مرز نمی شناسد. نام کیکاوس در اوستا کی اوسن يا کوی اوسذن است که بخش نخست آن، واژه ی کی، برابر با شاه و هم چنین کوه است و بخش دوم (اوسن) برابر با آرزو يا خرسندی است. اين نام در پهلوی به کی کاوس دگرگون می شود و دوباره در پارسی به کی کاوس دگرگون می گردد. پس کیکاوس شاه آرزوها و کوه آرزوهاست و سودابه نیز شاهبانوی آرزوها و سوداهاست. کيکاوس از پادشاهان اساتيری و از سلسله کيان است.(کیانیان که همه از کی یا شاه نام گرفته اند و کی همان کوه است و این شاهان همه از کوه آمده اند، چونان کیومرس که کی مرد یا کوه مرد یا کوهزاد است). در اوستا از او به عنوان پادشاهی مقتدر و فره مند ياد شده که بر فراز البرز(درمورد البرزنيزگفتني هاي دارم که درآينده خواهم نوشت که البرزدرکجاواقع است دربلخ ويا درجاي ديگر؟)، هزار اسب و هزار گاو و ده هزار گوسفند قربانی کرد . از ايزدبانو ناهيد خواست که او را تواناترين و پيروزمندترين شهريار روی زمين کند. ناهيد فرشته نگهبان آب آرزوی او را برآورد و کيکاوس بر هفت کشور و ديوان و آدميان شاهی يافت. سپس بر فراز البرز هفت کاخ بلند برآورد: يکی از زر، دو از سيم، دو از پولاد و دو از آبگينه. هرکس از ضعف پيری به رنج بود چون بدان کاخ‌ها میرفت جوان پانزده ساله می‌شد. کاوس در پادشاهی خويش بارها برای رسیدن به آرزوهای دست نیافتنی خویش بر می خیزد. نخست رامشگری از مردم مازندران با توصيف زيبایی‌های سرزمين خويش او را برانگيخت که به آن ديار لشکر کشد. پند پيران و هشدار بزرگان او را از راه بازنداشت. چون کاوس به مازندران رسيد ، شاه مازندران ديو سپيد را به ياری خواند. ديو سپيد شبانه سپاه کيکاوس را در هم شکست و شاه و سران لشکر را کور کرد . زال فرزند پهلوان خود، رستم را برای نخستين بار به نبرد، روانه مازندران نمود . رستم در اين راه هفت خان را با پيروزی پيمود و با کشتن ديو سپيد، کاوس و سران سپاه را از بند ديوان مازندران رهانيد. سپس کيکاوس به جنگ شاه هاماوران رفت و پس از شکست دادن او، دخترش سودابه را به زنی خواست. اما اين بار نيز فريب خورد و اسير شاه هاماوران شد. باز رستم به ياری او شتافت و او را از بند دشمن برهانيد. ديگر بار، ابليس به فريب دادن کيکاوس خودکامه پرداخت. ديوی را وداشت تا با چرب زبانی و خوش آمد گويی، کيکاوس را به تسخير آسمان تشويق کند. کيکاوس باز فريفته شد. آرزوی بزرگ آدمیان در دلش بال گشود. چهار بچه عقاب را که از آشيانه ی مادر ربوده بود، به گوشت پروراند و چون بزرگ و نيرومند شدند. آنها را به چهار پايه تختی بست که در چهار گوشه آن بر سر نيزه‌های بلند ران‌های کباب شده آويخته بود. عقاب‌ها به سودای رسيدن به گوشت به سوی آسمان بال گشودند. اما پس از چندی خسته و گرسنه از پرواز بازماندند و نگونسار به شهر آمل در مازندران فرو افتادند. پهلوانان ، رستم، گيو و گودرز، ناچار دوباره لشکر کشيدند و کيکاوس را به پايتخت باز گرداندند. کاووس شاه آرزوهاست. وی نماد فزون طلبی و رویاهای دور پرواز انسانی است. او آمیزه ی رویا و قدرت است. دو خوی آشتی ناپذیر: عاشقان رویا می بینند و کین جویان قدرت می طلبند. آرزوها و رویاهایی که می تواند انسانی را به سوی خودکامگی و قدرت طلبی بکشاند و تباهش سازد. کی یعنی شاه و کاوس یعنی آرزو. وی سه آرزوی بزرگ دارد: او آرزوی گرفتن جهان دارد و به مازندران می تازد. سرزمینی که کسی را یارای پیروزی بر آن نیست. من از جمّ و ضحاک واز کیقباد فزونم به بخت و به فرّ و نژاد فزون بایدم نیز از ایشان هنر جهانجوی باید سر تاجور او آرزوی پرواز به آسمان ها دارد و نخستین انسانی است که به آسمان می تازد و پرواز می کند. بیآمد به پیشش، زمین بوسه داد یکی دسته گل به کاوس داد چنین گفت کین فرّ زیبای تو همی چرخ گردان سزد جای تو یکی کارمانده است تا در جهان نشان تو هرگز نگردد نهان چه دارد همی آفتاب از تو راز که چون گردد اندر نشیب و فراز چگونه است ماه و شب و روز چیست برین گردش چرخ ، سالار کیست گرفتی زمین و آنچه بد کام تو شود آسمان نیز در دام تو او آرزوی سودابه دارد. شیفته و شوریده ی سودابه است.کاووس نماد شورش و طغیان آدمی است که از مرز بلند پروازی تا بیش خواهی و خودکامگی می تازد.سودابه اما، در میان عاشقان جهان تنهاست. عشق دلیرانه و زیبای او به کاوس در پرده مانده است. عشق او به سیاوش در این جامعه مردسالار، از او چهره ای سیاه برساخته است. بانوی عاشق آب ها و زیبایی ها، چون از حرم قدرت مرد پای بیرون نهاده است؛ در نزد ما چهره ای سیاه می یابد. در استوره ی یوسف و زلیخا و استوره ی فدر( هیپولیت پسر تزه که فدر عاشقش می شود) نیز زنی دلباخته ناپسری خویش می شود، اما از زندگی آنان افسانه ها ساخته می شود. نام زلیخا و فدر در افسانه می درخشد . تنها در میان آن همه افسانه، سودابه خوار می شود. چرا؟ چرا ما سودابه را خوار می داریم؟ گناه سودابه چیست و گناه چیست؟ سودابه دخت شاه هاماوران است. كاووس در پى لشكرکشىبه هاماوران و فتح آن است. فرستادگانى از جانب پادشاه هاماوران به پیشوازشمیشتابند، زبَر جَد و گنج و گهر نثارش میكنند و از زیبایى رشک برانگیزدخت شاه هاماوران، سودابه با او سخن میگویند. وصفی که در ادبیات ما کم مانند است:
و ز ان پس به كاووس گوینده گفت: این توصیف از دیگاه زیباشناسی و هم چنین زبان، بسیار عالی است و دل هر شنونده را می رباید. پس كاووس نادیده دل به سودابه می بندد:
بجنبید كاووس را دل ز جاى و از فرستاده مىخواهد كه به نزد شاه هاماوران رود و به او پیغام برد كه به رسم آشتىدخترش را به همسرى او در آورد.
پس پرده ی تو یكى دخترست فرستاده نزد شاه هاماوران میرود و حكایت را با او در میان میگذارد. شاه پریشان و آشفتهمی گردد، زیرا كه نمی خواهد تنها دخترش سودابه را به دشمن دهد و از سویى نیز یاراى پیكار باكاووس را ندارد:
چو بشنید سالارهاما وران سودابه را می خواند و از او راه می جوید . سودابه در جواب می گوید كهكاووس شهریار جهان است و همسرى او افتخار است و اینچنین سودابه همسر كاووس می شود. اما شاههاماوران كه كینه كیكاوس را در دل می پروراند، به حیله او را اسیر می كند و همراه مهترانش بهبند مىكشد و در دژى در بالاى كوه زندانى می كند. خبر چون به سودابه می رسد بر می خیزد و گلبانگ عشق در می افکند. جامه بر تنمی درد، چنگ در گیسوان مىاندازد، شیون می كند، فرستادگان را می راند. بر پدر و سلطنت می شورد و به نزد شوى در دژ می رودتا او را یار گردد:
جدایى نخواهم ز كاووس گفت كیكاوس آزاد می گردد و سودابه همسر وفادار و فداكار كاوس كه به خاطر همسرش چشم ازوطن و پدر شسته، حتا اسارت و زندان را به جان می خرد تا در كنار شوهر خود باشد . پس از رهایىكاووس، دیگر از سودابه خبرى نداریم، پادشاه ، همسرى دیگر می گزیند كه پسرى به او می دهد كهسیاوش نامش مىنهند. تربیت او را رستم به عهده می گیرد و هنگامى كه جوانى بُرنا می گردد نزدپدر باز می گردد. در اینجا دوباره سودابه ظاهر مىشود، اما سودابهاى دیگر و در سه بیت وبىمقدمه او را باز مىیابیم كه از در در می اید و با اولین نگاه دل و دین از دست مىدهد و بىدرنگسیاوش را به شبستانش می خواند. شبستان شاه! شب حانه ی سیاه زنان شاه! اما در این مدت بر کاوس و سودابه چه رفته است که در شاهنامه نیامده باشد؟ چرا فردوسی در این داستان از بیرون نگاه می کند و هرچه را در برخورد با سودابه پیش می آید به گردن کاوس و رستم می اندازد و خود تنها به روایت این داستان شوم می پردازد؟ یکی داستان است پر آب چشم دل نازک از رستم آید به خشم داستان سیاوش بر آن است تا این شاهزاده را به نماد صلح و ستمدیدگی بدل سازد و از همین رو باید سودابه را خوار داشت و از کاووس سیاهدلی خودکامه بر ساخت.از پایان داستان عاشقانه سودابه و کاوس تا داستان سیاوش و سودابه، اما داستان ها اتفاق افتاده است: کاوس بسار پیر شده است. از انسانی آرزومند و بلند پرواز به شاهی خودکامه فرو غلتیده است که: همه کارش از یکدگر بدتر است. بارها و بارها زن گرفته و سودابه را نیز از یاد برده است.اما سودابه ، زیبا و تنها و مغرور است. سیاوش نیز زیبا و جوان و دلیر است. پس سودابه دل بر او می بندد. چرا که نبندد؟ چه گناهی است مگر؟ مگر در همین شاهنامه پدران با دختران خویش ازدواج نمی کنند؟ این آیین آن زمان است. مشکل در جایی دیگراست. به حریم شاه تجاوز شده است.
یكى روز كاوس كى با پسر سیاوش از این پیام برمىآشوبد و به شبستان نمی رود. پس از ایندعوت آشكار و بىپروا سودابه راهى نمی بیند بجز فریب،. دختر دلیر و درستكار شاههاماوران كه با جسارت براى دفاع از شوى خود فرستادگان پدر را « سگ» خطاب می كند در چهرهزنى فریبكار ظاهر میشود. به نزد شاه « مىخرامد» ، تا سیاوش رابه بهانه دیدن خواهرانش كه در آرزوى دیدن او بی قرارند به شبستان فرستد. كاووس از سیاوشمی خواهد كه نزد « مهربان مادر» رود تا دل خواهرانش آرام گیرد. سیاوش كه می داند این هاترفند دیگرى از جانب سودابه است، خود داری می کند كه « بسیار دان، هشیار دل و بدگماناست» . اما در برابر فرمان پدر سر فرود مىآورد و به شبستان می رود. شبستان شاه بهشتی بر زمین است. زمین آراسته به دیباى چین، آواى رود و آواز رامشگرانو مهرویان آراسته كه به پیشواز سیاوش می روند و عقیق و زبر جد بر سر ورویش می ریزند: شبستان بهشتى بد آراسته پر از خوبرویان و پر خواسته در آن تالار مر مر و عاج، سودابه ی ماهروى، آن « تابان سهیل یمن» با گیسوان شکن در شكن، برتختى زرین نشسته است. سودابه خرامان از تخت فرود مىآید، او را در بر می گیرد و« همى چشم و رویش ببوسید دیر». سیاوش اما از او می گریزد، حیران و پریشان و نزد پدر باز می گردد.پس سودابه به ترفندی دگر دست می یازد: از شاه می خواهد تا سیاوش را بار دیگر به شبستانفرستد تا از میان دختران براى خود همسرى گزیند. سیاوش بار دیگر به شبستان می رود. سودابهاین بار دختران را مىآراید و بر تخت در كنار خود می نشاند و از سیاوش می خواهد كه از آنان یكىرا برگزیند. سیاوش كه نمىخواهد از هاماوران همسر گزیند، سكوت می كند . آنگاه سودابه، پردهاز روى برمی دارد و آن ماه، با مهر از سیاوش می خواهد كه با او پیمان كند و در ظاهر دخترى بستاند و آنگاه كه شویشدرگذشت در كنار او باشد. شاهبانوی زیبا و سودایی، با بىپروایى، تن و جان خود را برابر سیاوش می نهد. اورا تنگ در آغوش می كشد و بر رخش بوسه می زند:
من اینك به پیش تو استادهام این بار نیز سیاوش مىكوشد تا به نرمى او را آرام دارد و این سودا را نقطه ی پایانی نهد. اما سودابه ازپاى نمی نشیند . دیدار سیاوش، سودای جوانی در جانش افکنده است. آتش در تن و جانش انداخته است. بر آن است كه اگر این بار سیاوش استقامت كند، كمر بهنابودیش بندد. در بر خویشش مىخواند، به او وعده گنج و جاه میدهد، حاضر است دخترش رابه همسرى او در آورد، از عشقش به او می گوید، از زیبایى و بر و بالایش سخن می گوید، وسرانجام تهدیدش میكند كه اگر سر از پیمان او پیچد و درد او را درمان نسازد روزگارش را تیره وپادشاهى را بر او تباه كند. سیاوش بهیچ وجه به این كار تن در نمی دهد. از آن پس نبرد براى نابودى سیاوشآغاز می شود. سودابه ی ناكام، که جان و جهانش را سیاوش به آتش کشیده است،انتقامسركشى و سرپیچیش را جامه می درد، چهره با ناخن مىخراشد تا سیاوش را متهم كند. سودابه حتا زنساحرى را وادار میكند كه فرزندان گانگي را كه در شكم دارد سقط كند تا شاه گمان كند كهسودابه آبستن بوده است و سیاوش باعث سقط فرزندان او گشته است . آنگاه كه تمامىترفندهاى سودابه بىاثر مىافتد و هر بار بیگناهى سیاوش آشكار میگردد، او را به آزمون آتش(وَر) می سپارد. این بار نیز سیاوش پیروز و سر بلند بیرون مىآید. داستان بر آتش رفتن سیاوش، نمونه های دیگری در اساتیر جهان نیز دارد. پس از اثبات بی گناهی،سیاوش از شاه می خواهد كهسودابه را ببخشد و خود به توران می شتابد . در شاهنامه با دو سودابه روبروییم : یكى دخت شاههاماوران كه باهوش، صاحبنظر، فداكار و شجاع است و براى همسرش پشت پا به پدر، وطن وآزادیش میزند، مرگ و اسارت را به جان میخرد تا غمگسار شوهرش شود، و دیگرى سودابهاى سودازده و بی پروا. در شاهنامه و در افكار عامه بیشتر به این جنبه شخصیت سودابه پرداختهشده است . دو سودابه که یکدیگر را کامل می کنند. یکی آن سودابه که دل در مهر و عشق کاوس دارد و در جدایی و دربند شدن کاوس:
چو سودابه پوشیدگانرا بدید و دیگری آن سودابه که بر سیاوش دل می بندد. آیا سودابه به سیاوش عاشق است یا هوسی تند و آتشی است که به ناگاه از زیر خاکسترهای زندگی بال می زند؟ آیا به راستی تا این اندازه که ما فکر می کنیم این هوس یا عشق شوم است که به رستم این اجازه را می دهد که به کاخ شاه بتازد و گیسوی وی در خون کشد؟ یا این نماد آن فرهنگ قبیله ای و تجاوزکاري است، اما تجاوز به حرم خویش را بر نمی تابد؟
چو این داستان سر بسر بشنوى سودابه و رستم و کاوس همه در شاهنامه خصلت هایی انسانی و زمینی دارند و این یکی از برجسته ترین ویژگی های ارجمند شاهنامه است. و چنین است فرجام اندوهبار زنی در سودایی در میان فرهنگی سخت قبیله ای:
تهمتن برفت از بر تخت اوی روزی به بهانه ی جنگ، پدر وی را به بهایی ناچیز می فروشد و روزی دیگر به بهانه ای او را در خاک و خون می کشند. ریشه ی استوره ای سودابه و سیاوش به طبیعت و پایان زمستان و آمدن بهار بر می گردد. دموزی ( ایزد گیاهان) و اینین (ایزد بانوی مادری، عشق، ازدواج و باروری) هستند. به باور سومریان اینین در جوانی دل در گرو عشق دموزی می بندد و با وی ازدواج می كند. این ایزد بانوی جوان و قدرت طلب، كه عهده دار مادری و باروری گیاهان و جانوران است، به قلمرو خواهرش كه ایزد بانوی دنیای مردگان است، آز می ورزد. اینین با این اندیشه و برای دست اندازی به قلمرو خواهر ، ناشناس روانه ی جهان مردگان می شود. در آن جهان، نگهبانان تاریكی ، او را شناسایی و زندانی می شود. با زندانی شدن اینین، جهان زندگان باگرفتاری بزرگی روبرو می شود. كسی به كسی دل نمی بندد ، ازدواجی صورت نمی گیردوزنی نمی زاید . مرگ به قلمرو زندگی می آید. از آنجا که اینین ایزد جانوران و گیاهان نیز هست، در میان آنان نیز چنین مشكلی پیدا می شود. جهان زنده و پر تکاپو، یعنی دنیای انسان ها، جانوران و گیاهان در سكوت و خاموشی فرو می رود. پس ایزدان و خدایان ، در مقام چاره جویی بر می آیند تا به هر ترفندی اینین را از اسارت خواهر نجات داده و به جهان زندگان برگردانند. اما بر اساس قوانین دنیای تاریک و خاموش مردگان، كسی که به آن سرزمین سفر نموده از آنجا آزاد نمی شود و به جهان زندگان برنمی گردد! مگر اینكه فرد دیگری را بجای خود معرفی نماید و بعنوان گروگان به جهان تاریكی بفرستد. اینین، كه از شوهر خود دموزی خشمگین و ناراحت است، او را به جای خود به عنوان گروگان معرفی می كند. با رفتن دموزی به جهان مردگان، اینین از اسارت خواهر رها می شود و به دنیای زندگان بر می گردد! دموزی توسط خواهر زن خود گرفتار و به بند كشیده می شود. اینین پس از مدتی خشمش فرو كش می كند و از کرده ی خود پشیمان می شود. اینین چنان در غم هجران دموزی اشك می ریزد و نوحه گری می نماید تا سرانجام خواهر دل بر او می سوزاند و دموزی را آزاد می كند! دموزی آزاد و به دنیای زندگان باز می گردد. با باز گشت وی شادمانی و نشاط و سرور به جهان زندگان باز می گردد. مراسم مربوط به استوره ی این دو ایزد سومری یعنی دموزی و اینین در بر گیرنده ی دو بخش جداگانه است. - سوگ و ماتم اینین بر مرگ دموزی، در پی رفتنش به جهان مردگان. - شادمانی از بازگشت دموزی به دنیای زندگان. در بخش آغازین، سومریان در دسته های بزرگ سوگواری، گریان و بر سر و سینه زنان به سوی بیابانها و كشتزارها به راه می افتادند و بر سرنوشت تلخ دموزی جوان و زیبا می گریستند. با بازگشت دموزی، آنان نیز شادمان و پایكوبان و دست افشان به شادی و سرور می پرداختند. این مراسم و سنت سومریان به همراه داستان اینین و دموزی، با تفاوتهایی ، به مناطق مختلفی كه با میانرودان هم سایه بودند راه یافت. در مصر با نام (ازیس و ازیرس) در هندوستان با نام (رامایانا و سیتا) در یونان (آدونیس و آفرودیت) در لبنان با نام (آدونیس و عشتروت) در بابل و پس از برافتادن سومریان (تموز و ایشتر) و در دري زبانان با نام (سیاوش یا سیاوخش و سودابه یا سوداوه)، شناخته می شوند. دموزی و اینین، سرانجام خود را درچونان سیاوش و سودابه به نملش گذاشت. آرياييهاي باستان، بر این باور بودند كه روزی ، سیاوش كه قربانی خشم سودابه شده و به جهان تاریكی یا دنیای مردگان رفته است، به دنیای زندگان باز می گردد. در آن روز ایزد شهید شونده که همان سیاوش باشد با بر پا داشتن حكومت داد، جهانی بی درد و رنج بنیان می نهد. دنیایی كه در آن برابری كامل برقرار بوده و از هیچگونه بی عدالتی و ستم و بیدادی نشانه ای نخواهد بود! جهانی که در گنگ دژ در شاهنامه می توان سراغ گرفت.
كزین بگذری، شهر بینی فراخ زن مربي جامعه است. از دامن زن انسانها پيدا مي‌شوند، مرحله اول مرد و زن‌ِصحيح از دامن زن است. مربي انسانها زن است. سعادت و شقاوت كشورها بسته به‌وجود زن است. زن با تربيت خودش انسان درست ميكند و با تربيت صحيح خود كشورهاي را آباد ميكند. مبدأ همه سعادتها از دامن زن بلند ميشود. زن مبدأ همه‌سعادتها بايد باشد. حكيم نظامي گنجوي (حدود ۵۳۰ - ۶۱۴ هـ . ق) قهرمان داستانسرايي در ادبيات كلاسيك است و خيل مقلدان او هرگز نتوانسته اند مقامي همپاي وي پيدا كنند. ، نه همه ابعاد داستانسرايي نظامي، بلكه تنها توجه خاص او به زنان،به عبارت ديگر «زن محوري» در آثارش بررسي مي شود و مجموعه فضائلي كه زن آرماني در شعر وي دارد، با استناد به تمام آثار او، يعني سي هزار بيت مشتمل بر مخزن الاسرار،خسرو و شيرين، ليلي و مجنون، هفت پيكر، اسكندرنامه (شامل اقبالنامه و شرفنامه)، قصايد و غزليات و … ارائه مي گردد. يادآوري اين نكته ضروري است كه آرا و نظريات او در زمانه خود، از نگاهي روشن و پيش بين حكايت مي كند كه با جامعه بسته و فئودالي آن روزگار سنخيت زيادي ندارد، بلكه در ميان شاعران ديگر نيز نظاير بسياري براي آن نمي توان يافت. به بيان بهتر، آثار نظامي آينه آرمانشهر ادبي زنان است كه از پس قرون به دست ما رسيده و بخشي از آرمانها و نيز واقعيتهاي امروزي را در خود نشان مي دهد. در ادبيات فارسي دري سه نگرش مختلف به زن وجود دارد كه الزاماً در تناقض با يكديگر نيستند و درجاتي از هريك را مي توان در آثار اغلب شاعران مشاهده كرد: نگرش زيباخواهانه. نگرش منفي. نگرش آرماني.. نگرش زيباخواهانه – نمي توان در حوزه ادبيات، شاعري يافت كه از ظرافتها و زيبائيهاي زنانه الهامي نگرفته باشد. اشعار غنايي و عاشقانه و حتي توصيفهاي طبيعي شاعران سرشار از جلوه اين نعمت است. هنرمندان به تبع خواسته مخاطبان، در ارضاي حس زيبايي خواهي ايشان مي كوشيدند و در آثار خود به آفرينش مَثَل اعلاي زيبايي مي پرداختند تا التذاذ هنري را براي خوانندگان خود ميسر گردانند. نظامي هم از پاسخگويي به اين تقاضاي مخاطبان بركنار نبوده است.از سوي ديگر سنت ادب كلاسيك بر آن است كه بر معايب عالم طبيعت چشم پوشد و در هر زمينه، حد اكمل نيكي و نيكويي را عرضه دارد. منظومه هاي نظامي هم براساس اين سنت، شخصيتهاي مثبت زنان را در داستان ها تماماً زيبارو نشان مي دهد، ولو آنكه زيبايي ايشان نقش ويژه اي در طرح و پيرنگ داستان (Plot) نداشته باشد. زنان هر نقش مثبتي كه در ادبيات داشته باشند، بايد پيش از آن زيبا باشند ! دقيقاً به همين دليل است كه هيچ زن مثبتي را در اين حوزه نمي توان زشت يافت. شاعر براي تحقق هدف مذكور، تمام زيبائيها را در عرايس شعري خود، يا در شخصيتهاي داستاني اش جمع مي كند كه خواننده منتقد امروزي درمي يابد با همه تفاوتها و خلاقيتهاي موجود در توصيفات مورد بحث، گويي همگي وصف يك تن است و اين معشوقان چقدر شبيه يكديگرند! قامت همگي نخل سيمين و سرو سيمين است و چشم آهو پيش چشمشان هزار عيب دارد. رويشان خورشيد را شرمسار مي كند و شكن گيسوي مشكين شان برچشمه خورشيد سايه مي افكند؛ شكر از گفتار آنها چاشني مي گيرد و اگر لعل لب باز كنند، مرواريد مي ريزد.
اين توصيفها توصيفهاي مينياتوري است، نمونه مينياتوريسم نظامي
را در توصيف شيرين و دختراني كه در بارگاه ميهن بانو جمعند،
شيرين در چشمه، روشنك دختر دارا، دختر كيدهندو و پيكرهاي هفت
شاهد خت اقاليم در قصر خورنق بهرام مي توان مشاهده كرد.
بسا زن كو صد از پنجه نداند در منظومه خسرو شيرين، قهرمان واقعي داستان و نقطه مركزي آن، شيرين است نه خسرو؛ در اين داستان خسرو مانند مردم روزگار خود، زن را بازيچه اي قابل خريد و فروش براي ارضاي اميال خود مي پندارد، اما نظامي با قاطعيت از احترام به زن، از شخصيت انساني او و از قهرمانيها و شعور و ذكايش سخن مي گويد. زن درامور نظامي قدرت بالقوه رهبري و اداره كشور و اخذ حكمت و خردمندي را دارد و در ارضاي اميال شهواني مرد خلاصه نمي شود؛ مانند مردان در حكمراني و سياست، حكمت و دانش، دلاوري و جنگ، عفت و پاكدامني، خردمندي و عدالت عرض وجود مي كند و در بسياري از موارد، به ويژه در عشق و استقامت، حتي بر مردان ترجيح دارد. از جمله عوامل موفقيت نظامي در داستانسرايي، آگاهي او از كيفيات روحي و رواني انسانهاست كه به واسطه آن مي تواند تيپهاي مختلف داستاني را بيافريند. در داستانهاي نظامي، فقط سلسله حوادث، داستان را پيش نمي برند، بلكه مهمتر از آن، شخصيت هاي داستان و ويژگيهاي روانشناسانه آنهاست كه خواننده را به تأمل وا مي دارد. اگر به طور مثال داستان خسرو و شيرين را كه هم فردوسي بدان پرداخته و هم نظامي، در روايت اين دو با يكديگر مقايسه كنيم، متوجه خواهيم شد كه فردوسي به طور گذرا به سلسله حوادث و ماجراهاي داستان عنايت كرده، ولي نظامي كانون توجه خود را معطوف شخصيتها و قهرمانها ساخته است؛ لذا مي بينيم كه شيرين شاهنامه، كنيزكي ارمني است كه در حرمسراي خسرو پرويز موقعيت ممتازي به دست مي آورد و مورد اعتراض اعيان، اشراف و مغان واقع مي شود و نهايت اينكه خسرو از پاكدامني او دفاع مي كند، اما اين شخصيت، نظامي را راضي نميسازد؛ او شيرين را بر مي كشد، وي را شاهزاده ارمنستان مي كند، همه امكانات و خد م و حشم را در اختيارش مي گذارد و او را قهرمان اول داستان قرار مي دهد. در سراسر داستان خسرو و شيرين، سيماي شيرين بر تمام اشخاص و مناظر داستان سايه مياندازد، چنانكه در ميان همه شكوه و جلال دربار خسرو پرويز،هيچ چيز درخشانتر و چشمگيرتر از وجود شيرين ديده نمي شود. او به رغم برتري هاي مادي خسرو، وي را تحت الشعاع جلال معنوي و اخلاقي خود قرار مي دهد و برخودكامگي هاي او پيروز مي شود. انسان در تعقيب حوادث داستان هاي نظامي، مجذوب نوسان هاي روحي و جدالهاي دروني شخصيتها مي شود؛ او به بهترين وجه توانسته شخصيت عاشق مصمم و باوفا را در شيرين، دختر سوخته در نظام قبيله اي پدرسالار را در ليلي، خوشگذران سبكسر را در خسرو و كامران نامجو را در بهرام گور ترسيم كند. در اين شخصيت پردازي ها قهرمانان زن هدف اصلي هستند؛ لذا مردان را زمينه تاريكي مي بينيم كه چهره روشن زنان را بهتر مي نمايانند. با توجه به نكته اخير مي توان تأسف امثال برتلس را از تضاد روحيه مثلاً شيرين با خسرو توجيه كرد. نظامي علاوه بر زيبايي تمام و كمال ، ويژگيهاي ديگري را هم در داستانهاي خويش به قهرمانان زن نسبت داده است كه از آن جمله اند: عاشقي و دلدادگي – در منظومه هاي نظامي سه نوع عشق ديده مي شود:الف. عشق قهرمانانه، فعال و شورانگيز كه «زميني است، اما پروازي آسماني دارد و جلوه گاه كمال شعر عاشقانه نظامي است»؛ وفا، پاكبازي و پايداري از مشخصه هاي آن است و مشكلات و موانع نمي توانند سد راه آن گردند. عاشقان در اينگونه عشق، براي رسيدن به يكديگر مي كوشند، دشواريها را به جان مي خرند و از پا نمي نشينند. عشق شيرين نمونه بارز آن است. عشق اندوهبار، تراژيك و منفعل كه از نوع حب عذري است. در اين عشق، عاشق و معشوق مي سوزند و با خيال هم دلخوش مي دارند و چون نوميد مي شوند، به درگاه حق پناه برده، مي نالند و وصال را در فراسوي مرگ مي جويند. ليلي و مجنون در اين وادي سروده شده كه تأويل هاي عرفاني هم از آن صورت گرفته است. عشق كاملاً زميني، سبك، غريزي و هوسناك كه معمولاً زر و زور شاهانه اسباب حصول آن است و همواره به كاميابي مي انجامد. منظومه هفت پيكر نمونه كامل اين نوع عشق است كه در آن، بهرام گور هفت شاهدخت از هفت اقليم آورده و در هفت گنبدي كه بر طبع هفت سياره و به رنگهاي سياه، سندلي، سرخ، زرد، سپيد، پيروزه گون و سبزساخته، نشانده است تا هر روز هفته در يكي از گنبدها به عيش نشيند و شاهد خت آن گنبد برايش داستاني سرايد. نظامي تصريح مي كند كه هدف از اين افسانه ها كاملاً مادي و شهواني بوده است. نظامي نقش اول قهرمانان را در نوع اول و دوم عشق به زنان واگذار كرده،اما در نوع اخير كه متعلق به جانب حيواني انسان است، حريم حرمت زنان را كاملاً حفظ كرده است. اين حفظ حرمت آنگاه آشكارتر مي گردد كه بدانيم شاهدختهاي مذكور در هفت پيكر كه به نقل افسانه هاي شهوت انگيز براي بهرام گور مأمور شده اند، داستانهايي را در اين زمينه بازگو مي كنند كه غالباً ستيز جانب حيواني و روحاني انسان را نشان مي دهند و به نتايج اخلاقي، حكمي و معنوي منجر مي گردند؛ مثلاً در داستان گنبد پيروزه رنگ مي خوانيم:
بهرام- خواست تا بانوي فسانه سراي
عفاف – يكي از ويژگيهاي مهمي كه نظامي براي زن قائل است، عفاف
و خويشتن داري مي باشد. در بخشهاي مختلف آثار نظامي به اين
فضيلت اشاره شده است، اما محل ظهور عمده آن داستان هاي
عاشقانه و بالاخص داستان خسرو وشيرين است. ليلي و مجنون با
آنكه داستان عاشقانه است، در محيط بستهاي اتفاق مي افتد و
عاشق و معشوق به دليل محدوديتهاي قبيله اي و اجتماعي مجال
ارتباط نزديك نمي يابند، چنانكه تمام رابطه عاشقانه آنها در
دوران افشاي عشق در چند پيغام و نامه و يكي دو ديدار شتابزده
خلاصه مي شود. البته در همين مقدار هم جانب عفاف كاملاً رعايت
ميگردد، چنانكه در نخستين ديدا ر، ليلي در ده قد مي مجنون
ايستاده ياراي جلوتر رفتن در خود نمي بيند و مي گويد: نمي توان سخن از وفاداري زنان را بدون ياد ليلي به پايان برد. عشق او با مجنون، عشقي پاك و بي وصال است؛ عشقي فنا شده در نظام اجتماعي قرون وسطي. تفاوتهاي قبيله اي مانع از ازدواج آن دو است. لذا ليلي را به مردي مي دهند كه او نمي خواهد. ليلي نمي تواند با پد ر و نظام قبيله بستيزد، از ترس بد نامي هم ياراي گريز ندارد تا با يار بپيوند د، اما در درون خانة شوي، او را به خود راه نمي دهد. در واقع به خاطر وفاداري، محروميت مضاعف مي كشد: هم از معشوق محروم مي ماند و هم از زندگي زناشويي بهره نمي يابد؛ درد جانكاه را مي پذيرد و در لحظة مرگ، راز با مادر مي گشايد كه مجنون آو اره را بگو كه ليلي با مهر تو مرد، در زير خاك درد عشق تو دارد و همواره چشم براه توست. اكنون با اين زنان ستودة شعر نظامي، يك بار ديگر مي توان يادآوري كرد كه آنچه از فريبكاري، بي وفايي و خصائل منفي زنان در آثار نظامي آمده است، نه عقيده شخصي وي، بلكه عقايد موجود اجتماع اوست كه در شعر وي و از زبان شخصيتهاي داستاني منعكس مي شود. زن در اجتماع، وظیفه ای دارد که ازمرد ساخته نیست؛ نقشش بی همتاست و بدون شک ،بقای زندگی و نسل بشرمحتاج وجود وی است. به بیان دیگر، او نیمی از پیکرجامعه است و نمی توان از او و نقش سازنده اش چشم پوشید؛ گرچه کج اندیشان روزگار و دایگان دلسوزتر از مادربه بهانه حمایت ازحقوق زن، او را ازحق واقعی اش محروم می کنند. وظیفه زن، تربیت است؛ او مربی است و اولین مکتب جامعه، دامان اوست. در دامان اوست که کودک مهر و محبت را می آموزد؛ صفا وصمیمیت را می آموزد و به خود می بالد و جوانه ميزند. از دامان اوست که انسان های بزرگ پیدا می شوند؛ از دامان اوست که سازندگان جامعه یا به اجتماع می گذارند و ازدامان اوست که سعادت برمی خیزد. او مادراست و وظیفه مادری و انسان پروری بر دوش دارد، و چه وظیفه ای بالاترازآن؟ چه نقشی والاتر و ارجمندتراز آن؟ کدام مرد می تواند چنان باری را بر دوش گیرد؟! مسئولیتی که نظام طبیعت و خلقت بر دوش زن نهاده است. مخفی وادبيات پارسي دری در هندوستان د يواني هاي متعدد به نام مخفي که شا مل سه هزار و هتشصد بيت را كه ا شعارش تخلّص مخفي دا رد چندين بار چاپ كرده‌اندوما نيز تلاش نموديم ومطالب جمع آوري کرديم تا شاعران که مخفي تخلّص نموده اند به معرفي مختصرآنان اقدام نمايم :
مخفی رشتی
از شعراي قرن دهم هجري بوده و در تحفه سامي ترجمه‌اش چنين مسطورست: «مولانا مخفي از شهر رشت و در خدمت اميرسلطان محمد كه در بعضي اوقات سلطنت بعضي از شهرهاي گيلان تعلق به او داشت بسر مي‌برد، و در شعر طبعش موافق است».
مخفی هندوستانی
مهرالنّساء مخفی
بزير اين خميده طاق مينا
نام اصلي او مهرالنّساء و دختر خواجه غياث‌الدين محمد:
۱۰۳۱
ه است، قريحة شعري او موروثي است. ده دوازده شاعر از اين
دودمان برخاسته‌اند، از جمله: خواجه محمدشريف هجري، محمد طاهر
وصلي، امين احمد رازي صاحب هفت اقليم، شاپور ، و اميدي متوفي
۹۲۹
هجري كه سلسله ايشانست. مهرالنّساء نخست زوجه علي‌قلي بيگ
استاجلو مخاطب به شيرافگن‌خان بود. پس از كشته‌شدن وي در
۱۰۱۶
هجري به حرمسراي شاهي فرستاده شد و در جشن نوروز
۱۰۲۰
جهانگير پادشاه
۱۰۱۴-۱۰۳۷
ه، ويرا به همسري گرفت. در مآثرالامراء مسطورست كه: «به
هزاران سور و سرور به ازدواج درآمد. اولاً نورمحل و ثانياً
نورجهان بيگم خطاب يافت، و به تقريب اين نسبت خاص اعتمادالدوله
به وكالت كل و منصب ششهزاري، سه هزار سوار و علم و نقاره
بلندپايه گرديد،… … نورجهان بيگم با حسن صوري خوبيهاي معنوي
بسيار داشته، به رسايي طبع و درستي سليقه و شعور تند و فكر بجا
يگانه روزگار بوده،… اكثر زيور و لباس و اسباب تزيين و تقطيع
كه معمول اهل هند است اختراعي ا وست، … به مرتبه‌اي پادشاه را
شيفته و مطيع خود ساخته بود كه جز نامي از پادشاهي به جهانگير
نماند. مكرّر مي‌گفت كه من سلطنت را به نورجهان پيشكش كردم،… و
في‌الواقع بغير از خطبه آنچه لوازم فرمانروايي بود بيگم به عمل
مي‌آورد، … و طغراي مناشير به اين عبارت رقم مي‌يافت:
دل بصورت ندهم ناشده سيرت معلوم ملا مخفی تقي الدين محمد اوحدي در تذكره عرفات‌العاشقين مينويسد: «مظهر حالات مختفي مولانا مخفي، از طرز كلامش آنچه ظاهر ميشود آنست كه از خوش‌طبعان اين زمانه است، والا ديگر احوال همچو تخلصش مخفي است، ثاني‌الحال چنين مذكور شد كه در هند است، خالي از فضلي نه، اول جدايي تخلص كردي و به اظهار نسبت شفايي(؟) برطرف كرده، ناگفته نماند كه مؤلف عرفات غزل مزبور را اشتباهاً به نام بزمي گوژ متوفي ۱۰۲۳ هجري نيز ثبت كرده است. در تذكرة نصرآبادي كه تأليف آن در سالهاي ۱۰۸۳-۱۰۹۰ صورت گرفته مسطورست: «ملّا مخفي عادتي به كوكنار داشته، هنگام جوش كيفيّت و خمار كمال نمك داشته، از ندماي مجلس امام قليخان حاكم: ۱۰۴۲ ه، بود، سه‌پايه طلايي جهت كوكنار او ساخته در ميان مجلس ميگذاشتد و ملّا در كمال لطف و نمك مي‌نشست و خان از شوخيهاي او محظوظ بود، چون حقير جثّه بود و ضعيف و كوكنار هم علاوه آن شده، روزي خان از روي مزاح به او ميگويد كه بواسطة مداومت كوكنار از وجود تو هيچ باقي نمانده، در جواب ميگويد كه از تأثير كوكنار نيست، هركس كه كتاب مينويسد، درصدر مينويسد كه مخفي نماند، منم كه با اينقدر دعاي بد پا قايم كرده ايستاده‌ام، غرض كه خوش‌طبع بود، شعرش اينست: زسوز عشق تو ز آنگونه دوش…... و بطوريكه سبق ذكر يافت قطعه مزبور از مخفي شاعر قرن دهم هجري و معاصر سام ميرزا است. زسوزعشق تو زآنگونه دوش‌تن‌ميسوخت كه‌هر نفس زتف سينه پيرهن ميسوخت درون سينه چنان در گرفته بود آتش كه آه در جگر و ناله در دهن ميسوخت حديث هجر تو در نامه ثبت ميكردم سپندوار نقط بر سر سخن ميسوخت شهيد عشق ترا شب به خواب ميديدم كه‌همچوشعلة فانوس‌در كفن ميسوخت ز آه نيمشب و نالة سحرگاهي ستاره بر فلك و غنچه در چمن‌ميسوخت ز سوز سينة مخفي شد اينقدر معلوم كه‌همچوخس‌مژه‌اش در گريستن ميسوخت. در تذكره نتايج‌الا فكار مسطورست: «مخّد ره فرخنده شيم زيب النّساء بيگم كه بنت عالمگير پادشاه از بطن (دلرس‌بانو) دختر شاهنوازخان است، در سنه ۱۰۴۸ ثمان و اربعين و الف زيب بخش و ساده هستي گشته بمقتضاي ذهن و ذكا و طبع رسا در علوم پارسي و عربي بهره وا فير برداشته كلام مجيد از بر نمود، خط نستعليق و نسخ و شكسته و پاكيزه و درست مي‌نگاشت و از جوهر شناسي رفاه ارباب فضل و كمال پيوسته منظور نظر فيض اثر ميداشت. بيشتري از علما و فصلحا و منشيان و خوشنويسان در ظّل رأفتش جا داشتند و به تصنيف كتب و رسايل به نام عاليه‌اش يادگارها گذاشتند، از آنجمله ميرزا محمد سعيد اشرف كه سرحلقة ملازمان آستانش بوده قصايد و غزل و مثنويات متعدد در مدح او به نظم درآورد. بيگم ممدوحه از كمال بي‌دماغي و عار همسري به تزويج نپرداخت و در سنه ۱۱۱۳ ثلث عشرو مائه والف كنج بقا را نشيمن ساخت … ». در تذكره اختر تابان آمده است كه:«… آ نچه مشهور است كه (مخفي) تخلّص ا وست به قول ميرآزاد بلگرامي در يدبيضا و قاضي اختر در آفتاب عالمتاب و ديگر محققين غلط است، و گفته‌اند كه مخفي تخلّص شاعري بود نوكر بيگم ممدوحه و ديوان مخفي كه به نام وي شهرت دارد از مخفي شاعر است… ». محمود ميرزا در مجلس اول از تذكره نقل مجلس مؤلفّه ۱۲۳۴ يكي از بانوان حرم پدرش را با تخلص مخفي ذكر كرده و در مجلس چهارم ذيل نام (مخفي هندوستاني) نوشته است: پانزده سال قبل ديوا ني را مخفي ديدم تقريباً پانزده هزار بيت و حالم آنوقت مقتضي نبود كه به انتخاب آن پردازم» و ا شعاري را كه به نام وي ثبت كرده است هيچيك از او نيست، چه بطوري كه گذشت زيب‌النساء تخلّص به نام خود ميكرده و اشعاري كه تخلّص مخفي دارد از شاعر ديگريست.
گرچه من ليلي اساسم، دل چو مجنون در نواست
ديوان مخفي
متأسفانه در تذكره‌ها از مخفي خراساني ذكري نرفته است و بهمين
جهت تشخيص هويت
او دشوار است، پس چه بهتر كه سند قول خود را از اشعار اين شاعر
با ذكر شماره صفحة
دو چاپ از ديوان مزبور يعني ديوان منسوب به مخفي چاپ لكهنو در
۱۲۹۳
هجري قمري و
ديوان منسوب به زيب‌النساء مخفي چاپ
۱۹۲۹
عيسوي كه مقدمة مفصّلي هم از عبدالباري آ
سي به زبان اردو دارد و از قضا هر دو در مطبع نولكشور به طبع
رسيده است به نظر
خوانندگان برسانيم. در اين ديوان غزل رديف (ميسوخت) كه در
عرفات‌العاشقين و تذكره
نصرآبادي به نام مخفي ثبت شده مندرجست، همچنين غزل زيب‌النساء
(دختر شاهم وليكن… و
دوبيتي كه از نورجهان بيگم سبق ذكر يافت (دل بصورت ندهم… و دو
بيت از يك غزل حكيم
حاذق دربار جّد زيب‌النساء كه ذكرش در تاريخ دوران سلطنت شاه
جهان
موسوم به عمل صالح و كلمات‌الشعراء سرخوش آ مده است، دو بيت
مزبور
اينست:
سيل اشك ديده از بي‌طاقتي سر ميدهم
ترویج و دوام زبان فارسی دری در کشور هندوستان
قسمتی از مجموعهء روابط اجتماعی، اقتصادی و فکری است که از
قدیمترین دوره های
باستانی بین این دو منطقه آسیائی وجود داشته است. نقاط مشترک
زیادی را میتوان در
زبان، موسیقی، اخلاق و باورهای آنها یافت .در خانواده زبان های
هند وا روپایی،
اوستایی و سانسکریت از همه به هم نزدیکتر اند . و امروز هم ا
صطلاحات فارسی دری در
زبان های شبه قاره هند چون اردو، بنگالی، سندی، پنجابی، گجرا
تی، مراهتی و کشمیری
وجود دارد .در پهلوی شاعرانی چون ,علامه اقبال، امیر خسرو
دهلوی، ملا محمد طاهر
متخلص به غنی، زیب النساء مخفی یکی از ستاره های درخشان ادب
فارسی دري است که در
باره وی متاسفانه مواد بسیار کم در دست باقی مانده. اما در
قطار دیگر شاعران زبان
فارسی دری جایش را در دل ها نگهداشته است.
زیب النساء متخلص به مخفی، یکی از
شاعر زنان مشهور زبان فارسی دری است که در نیمهء دوم قرن
یازدهم و اوایل قرن
دوازدهم هجری زیسته است .وی دختر اورنگ زیب یکی از فرمانروایان
سلسلهً گورگانی هند
میباشد. مخفی در سال
۱۰۴۸
هجری در هند چشم به جهان گشود. وی از کودکی به آموختن
دانش و زبان فارسی و عربی مشغول شد. در سایهً تربیت و محبت
استادان شعر و ادب طبع
وی بارور گردید و ذوق شاعری در او شوگوفا گشت.زیب النساء مخفی
در طول زندگی خود
همسری اختیار نکرد و تا آخر عمر مجرد زیست. وی در سال
۱۱۱۳هجری
دنیای فانی را در
هندوستان وداع گفت.
از بعضی اشعار که از مخفی بجامانده، معلوم میشود که از طنز
خیلی زیبائی برخوردار بوده است.گویند روزی مخفی زمان گشت و
گزار بهاری این بیت را زمزمه میکرد:
اما وقتی از موجودیت پدرش در همان نزدیکی ها متوجه میشود، فی
البدیهه بیت را اینگونه بلند میخواند: را بعه بلخی ا ولین شا عره زبا ن د ری که د رتذ کره ها ا زا و نا م برد ه شد ه ا ست ، رابعه بنت کعبه قزداری میبا شد که همعصر شاعر و ا ستاد شهیر زبان دری رود کی بود و د ر نیمه اول قرن چهارم د ر بلخ حیات داشت ، پدر ا و که شخص فاضل و محترمی بود د ر دوره سلطنت سامانیان در سیستان ، بست ، قدهار و بلخ حکومت می کرد . تاریخ تولد رابعه در د ست نیست ولی پاره ا ی از حیات او معلوم است.ا ین دختر عاقله و دانشمند در ا ثر توجه پد ر تعلیم خوبی ا خذ نموده ، درزبا ن دری معلو ما ت وسیعی حاصل کرد، و چون قریحه شعری دا شت ، شروع بسرود ن ا شعار شیرین نمود . عشقیکه رابعه نسبت بیکی ار غلا مان برادر خود در دل میپردازد ، بر سوز و شور اشعارش افزوده آنرا بپایه تکامل رسانید . چون محبوب او غلا می بیش نبود و بنا بر رسومات بی معنی ان عصر رابعه نمیتوانست امید وصال او را داشته باشد ، از زندگی و سعاد ت بکلی نا امید بوده ، یگانه تسلی خاطر حزین او سرود ن اشعار بود ، که در آن احسا سات سوزان و هیجان روحی خود را بیان مینمود. گویند روزی رابعه در باغ گردش می کرد، ناگاه محبوب خویش را که بکتا ش نام داشت مشا هده نمود ، بکتاش از د ید ن معشوقه به هیجان آمده ، سر آستین او را گرفت ، ا ما رابعه به خشم خود او را رهانید ه ، نعره زد )یا برای تو کفایت نمی کند که من دل خود را بتو داد م د یگر چه طمع میکنی ؟) حارث ، براد ر رابعه که بعد از مرگ پدر حاکم بلخ شده بود، توسط یکی از غلامان خود که صند وقچه بکتاش را دزدیده ،بجا ی جواهرات و طلا در آن اشعار مملو از عشق و سوز و گداز رابعه را یافته و آ نرا بغرض دریافت پاداش به بادار خود داد . برادر او ازین عشق اگاهی یافته ، باوجود پاکی آن بر خواهر خود آشفته ، حکم به قتل او داد. و را بعه قشنگ در لحظه ها ی جوانی ، با د ل پر ارمان این دنیایی را که از آن جز غم و ناکامی نصیبی نداشت ، وداع نمود. اگر چه جز تعداد بسیار محدود چیزی از اشعا ر رابعه باقی نمانده ، ولی آنچیزیکه در دست است بر لیاقت و ذوق ظریف او دلالت نموده ، ثابت می سازد که شیخ عطار و مولانا جامی (رح) در تمجیدی که از او نموده اند مبالغه نکرده اند. پدر رابعه نظر به لیاقتش بر او لقب (زین العرب) گذاشته بود. رابعه تخلص نداشت، اما محمد عوفی در (لباب الالباب ) می گوید او را (مگس روهین) می خواندند، زیرا وقتی قطعه ذیل را سروده بود: خبر دهند که بارید بر سر ا یوب ز آسمان ملخان و سر همه زرین اگر بباره از ین ملخ بر او از صبر ؟! سزد که بارد بر من یکی مگس روهین یکی از غزلها ی رابعه بلخی: الا ای با د شبگیری پیام من به دلبر بر بگو آ ن ماه خوبان را که جان باد ل برابر بر بقهر از من فگندی دل بیک د یدار مهرویا چنان چون حید ر کرار در ان حصن خیبر بر تو چون ماهی و من ماهی همی سوزم بتابد بر غم عشقت نه بس باشد جفا بنها دی از بربر تنم چون چنبری گشته بدان امید تا روزی ززلفت برفتد ناگه یکی حلقه به چنبر بر ستمگر گشته معشوقم همه غم زین قبو ل دارم که هر گز سود نکند کس بمعشوق ستمگر بر اگر خواهی که خوبانرا بروری خود به عجز آری یکی رخسار خوبت را بدان خوبان برابر بر ایا موذ ن بکار و حا ل عا شق گر خبر داری سحر گاها ن نگاه کن تو بدان الله اکبر بر مدارای (بنت کعب) اندوه که یار از تو جدا ماند رسن گرچه دراز آید گذ ردارد به چنبر بر سلطان رضیه سلطان رضیه دختر شمس الدین التمش غوری می باشد که در سنه ۶۰۷ هجری در دهلی بر تخت سلطنت جلوس نموده بیست و شش سال پادشاهی کرد. التمش رضیه را از همه اطفال خویش بیشتر دوست داشت و در تعلیم و تربیه او کوشش زیار کرد. در اثر توجه پدر خود رضیه تمام علوم متداوله آن عصر را آموخت علاوه برآن حسب میل سلطان التمش در اسپ سواری شمشیر زنی وغیره فنون مردانه مهارت بسزاهی داشت، طوریکه از تصاویرش معلوم میشود . خیلی قشنگ و دلربا بود گویند صدای بسیار جذابی داشت که به دلرباهی اش می افزود . زیباهی معنوی رضیه او را محبوبه تمام اطرافیانش گرا نید ه بود. خلاصه رضیه دارای تمام صفاتیکه لازم پادشاهان بوده دا شته ا ست ، از هر نقطه نظر لیاقت سلطنت را داشت وقتی که پدرش مجبور می شد دهلی را ترک کند تمام امور دولتی را به عهده رضیه میگذاشت . او هم آنرا به عقل و فراست اجرا می نمود طرف تعریف و تحسین بزرگان عصر خود قرار گرفت. چون پدرش حسن اداره او را دیده به تاج المللک محمود یاور خود امر نمود تا فرمان ولایت عهدی رضیه را صادر نماید ولی باوجود این فرمان ، وقتیکه التمش در سنه ۶۳۳ وفات نمود بزرگان دربار و صدر اعظم و پسر التمش رکن الد ین فیروز شاه را بر تخت سلطنت نشاند ند . سلطنت فیروز شاه طولی نکشید چه این پادشاه خیلی کم اراده و ضعیف المغزو عیاش بود رفتار بی حر د مند ا نه اش سبب اغتشاش شده بعد از هفت ماه سلطنت بعضی از ملوک و درباریان او را بزندان انداختند و رضیه را بجای او بر تحت شاهنشاهی بلند کرد ند.مراسم تاجگذاری رضیه بتاریخ ۱۶ ربیع الاول سنه (۶۳۴) هه صورت گرفت، این د ختر شاهنشاه قاره بزرگ هند شد. نظام المللک جنیدی که در عهد شمس الد ین التمش سمت صدارت داشت ، لشکر ی بر خلاف سلطنت ترتیب داده دهلی را محاصره نمود. این محاصره بسیار طول کشید ولی بالاخره چند تن از طرفدارانش بر او خیانت نموده به رضیه پیوستند و این امر سبب شد که سلطانه درین گیر و دار پیروز گرد د. بعد از انکه صلح و آرامش بر قرار شد رضیه به نظم و نسق امور داخلی د ست یا فته ، خواجه معذ ب را به صدارت خویش مقرر و شروع به فعالیت نمود، تا این فرصت ر ضیه در حجا ب بود ولی برای آنکه در کارهای کشوری بهتر رسید گی بتواند ترک چادر گفت و مطابق سجایای مردانه خویش لبا س مردانه پوشید. در ماه رمضان 637 هه به سلطان خبر رسید که والی تبر هند ، ملک تونیا شورش نموده رضیه با لشکر خود رهسپار تبر هند گردید چون بدروازه شهر رسید ، ملک تونیا بر او دفعتآ حمله برده فرمانده قشون رضیه را بکشت و خود سلطا نه را اسیر گرفت. ولی بزودی دلباخته جمال ملکه گردید ه با او تکلیف ازدواج نمود ، رضیه نیز برای انکه به زد و خورد های داخلی خاتمه دهد پیشنهاد او را قبول کرد، بعد از عروسی هر دو بطرف دهلی روانه شدند ، اما بزرگان و اکابر راضی نشدند که شهر را بد شمن تسلیم نماید ولوکه شوهر ملکه شان هم باشد ، بنا بر ان با لشکر ملک تونی مجادله نموده آنها را شکست دادند و مجبور به فرار ساختند . ملک تونیا و ملکه رضیه بزودی اسیر دست هندوان گرد ید ند بتاریخ ۲۴ ربیع لاا خر سنه ۶۳۷ هه به قتل رسید ند. سلطان رضیه علاوه بر فضایل دیگری که داشت شاعره نیز بود و اگر چه ا کثر اشعارش از بین رفته اینک چند شعر او که در کتاب مشاهیر نسوان ثبت بود با هم میخو ا نیم: در دهان خود دارم عند لیب خوش ا لحان پیش من سخن گویان زاغ در دهن دارند. از ما ست که برما ست چه تقصیر دل زار آن کشته اند از غم بی سبب ماست. کنم به برکت با چرخ تخت سلطانی دهم بر بال هما خد مت مگس رانی. باز آ شیرین من در راه ا لفت گام خویش هان ولی نشنیده باشی قصه فرها د را. مردم سرزمین های کهن دارای گنجینه های گران سنگی هستند که از نیاکانشان سینه به سینه به آن ها رسیده است و آنان با خواندنش به چگونگی روزگار پدران و مادران خود آگاه می شوند و می فهمند که آنان برای زندگی کردن چه گرفتاری هایی داشته اند و چه گونه با آن ها کنار می آمده اند. پس دو چیز را باید همواره به یاد داشته باشیم. یکی این که خود این افسانه ها بیانگر باورها و اداب مردم پیشین بوده اند، لذا در قلمرو شناخت خردگرایان و اندیشمندان برای روشن ساختن گونه های زندگی ی مردم پیشین در سرزمین های گونه گون است.و دو دیگر این که هرچند این گنجینه ها سینه به سینه و از پدر به پسر رسیده است دست آخر سخن شناسی آگاه و توانا آن ها را گرد آورده و برای آینده گان به یادگار گذارده است.این گرد آورنده گان و سرآینده گان افسانه های کهن ملت ها به راستی ارج و ارزی والا در نزد مردم سرزمین خود که همه ی گیتی دارند. عایشه افغان عایشه بنت یعقوب علیخان بار کزی ، شاعره بزرگ افغان در نیمه دوم قرن دوازدهم در کایل تولد یافته علوم متداوله آن عصر را از قبیل صرف و نحو ، معانی ، بیان ، تجوید و ادبیات را در محله ایکه بنام (محله توپچیها) شهرت داشت بپایان رسانید و بعمر بیست سالگی شروع به سرود ن اشعار نمود. طوریکه روایت میکنند اولین شعر را در حضور تیمور شاه درانی در تعریف افق گلفام گفته است: تیمور شاه از قریحه شعر سراهی او حمایت نمود ، ا نعا م و بخششهای زیادی به او تقدیم می کرد و مقام بلندی برای او داده بود. از حصه اول د یوان خطی او بخوبی محسوس می گردد که شاعره از حیات خود خوشنود و راضی بود ولی قضا ضربت سختی بر او نواخته تمام خوشی را از او ربود، چه یگانه پسر او که فیض طلب نام داشت و مانند پد رعا یشه توپچی باشی بود. در مقد مه کشمیر که در ۱۲۲۷ با محمود شاه درانی و وزیر فتح خان بار کزی بسمت میر آتشی بدانجا رفته بود به عمر ۲۵ سالگی کشته شد و مادر را مبتلای غم و غصه ساخت . خود عایشه در تاریخ وفات پسر خویش چنین می نویسد: سپاه اجل حمله آورد بر او به تیغ قضا سینه را کرد سپر بدی خانه سال او بیست و پنج که چون برق کرد رخش عمرش گذر زهجرت بد الف و دوصد بیست و هفت چو زد غطه در موج خو ن بی خبر نماند بجز ذات ایزد کسی صبوری گزین قصه کن مختصر اشعار قسمت دوم دیوان قلمی عا یشه مملو از احساسات تلخ و اندوه بار است و اکثر آن را در مرثیه پسر دلبند خود گفته. خود مادر داغدیده هشت سال دیگر زنده بود و در سنه ۱۲۳۵ درگذشت. عایشه دارای د یوان مکملی که آنرا بتاریخ ۲۶ رجب سنه ۱۲۳۲ تمام نموده است میباشد و خوشبختانه دیوان او از بین نرفته ، در سال ۱۳۰۵ هه به ا مر امیر عبدالرحمن خان بطبع رسید ه ولی دیوان مطبوع او با دیوان خطی بعضی اختلافات دارد. شعر ذ یل را عایشه در تا ریخ اختتام دیوان خود نگاشته: یک غزل از عا یشه ا فغا ن : حالتی عجب دارم خویش را نمیدانم کیستم کجا بودم در تفکر حیرانم گاه مست و مدهوشم گه ز سر رود هوشم گه ببزم عشاقان گه چو گل پریشانم گه چو صبح نورانی گه چو شام ظلمانی گه بتخت سلطانی گه فقیر و حیرانم گه روم به میخانه گه روم به بتخانه گه روم سوی مسجد گه بذ کر قر آنم گاه عشق میورزم گه چو شمع میسوزم گه به مجلس راندن گه چو ابر نیسانم گه شوم چو دیوانه گه شوم چو فرزانه گه چو ابر گریانم گه چو غنچه خندانم گه دلیل افلاطون گاه می شوم مجنون گه پی شفای خویش گاه ترک درمانم گه روم سوی صحرا ، گه نشسته ام تنها گه چو عاشق مجنون گه بسلک رندانم گه بحیرت (عایشه) گه بفکر و اندیشه گه زغم جگر ریشم گه زخود گریزانم مستوره غوری نام او حورالنسا، و دختر میر سید اعظم است . مشار الیها در سنه ۱۲۱۱ هجری شمسی در قریه (پرچمن) غور پا بعرصه وجود نهاد و تا پایان عمر در انجا بسر برده به (بی بی سفید پوش) شهرت داشت. خود ش راجع بخود چنین میگوید : نسب از خواجه زورم بود حورالنسا نامم تخلص گشت مستوره بملک غور ما وایم حورالنسا تا آخر شوهر نکرد و در سنه ۱۲۴۵ هجری شمسی وفات نمود و در کوه (زور) دفن شد . این شاعره د یوان مکملی بنام ( تحفت الهاشقین و مفرح المسلمین ) که دارای سه و نیم هزار بیت است دارد. اینک یک غزل او: بتی دارم که با ناز و ادا گسیو رها کرده میان چون نیشکر بسته دهان چون غنچه وا کرده فرو بسه نقاب در رو مکحل کرده دو جادو کشیده وسمه برابر و سرانگشتان حنا کرده پری روهی جفا جوهی بسا ن خویش بد خوهی به تیر غمزه هندوی چه خونریزی بپا کرده بهر جا میروم غایب زچشم من نمیگردد بسان مردمک گویا درون دیده جا کرده بحال عاشق مسکین جفا چندان چرا داری ؟ که مسکین عمر خود را بر سر کوی وفا کرد فلک بوهی ندارد از مروت ای پری پیکر و با دوران نصیب من غم و رنج و جفا کرده بگو (مستوره) این دنیا نباشد جای آسایش و گرنه ا بن مریم از چه رو در سما کرده گوهر کابلی گوهر بیگم دختر یک رساله کابلی بود و در اواسط قرن سیزده وقتیکه بعضی سد وزای ها و بارگزا ی ها بهند مهاجرت نمود با خویشاوندان خود به آنجا رفته ،و در لود یانه و امر تسر اقامت ورزید.این شاعره در دری ، پشتو ، و اردو شعر میسرود و تا سنه ۱۲۱۲ هجری قمری حیات د ا شته ا ست . آمنه فدوی این شاعره بتاریخ ۱۷ ربیع الاول سنه ۱۲۷۶ هجری قمری د رکابل تولد یافته پدرش سردار نور محمد خان و مادرش دختر سردار محمد اکرم خان پسر امیر دوست محمد خان بود . نور محمد خان که در زمان سلطنت امیر عبد الرحمن خان نایب الحکومت قندهار بود ، به تعلیم و تربیه اطفال خود توجه خاصی داشت طوریکه آ منه خانم ا ز طفولیت دری و قرآن شریف آموخت و مفسر و محد ث خوبی بود ، علاوه بر ان استعد اد شعری نیز داشت و از جوانی شروع به سرودن اشعار نمود. روایت میکند که آمنه خانم خیلی با حوصله بود، چنانچه وقتیکی هفت ساله بود گولیش غد وی پیدا شد و حکیمان آن زمان آنرا بدون دوای بیهوشی جراحی کردند ، ولی مریضه کوچک با وجود درد طاقت فرسا آه هم نکشید وحتی از هوش هم نرفت. وقتیکه آمنه خانم به سن رشد رسید با سردار محمد سرور خان نواب خیل ازدواج نمود ، ولی بعد از چند سال شوهرش وفات کرد و آمنه خانم بعد از چندی به نکاح سردار عبدالحبیب خان پسر سردار عبالقیوم خان از بت خاک در آمد. از چهار طفل این خانم که دو از محمد سرور خان و دو از عبدالحبیب خان بودند ولی یکی هم بسن بلوغ نرسید و همه در طفولیت دنیا را وداع کردند. بعد از وفات شوهر دوم خویش آمنه خانم بکلی تنها مانده در یک جا بسر نمی برد و گاه در خانه برادر خود گاهی هم در خانه نایب السلطنه و یا یکی ار خویشاوندان و دوستان متعد د خود می بود . امیر عبدالرحمن خان بنا بر احترامی که نسبت باو داشت در سال ۵۰۰ روپیه کابلی معاش برایشی مقرر کرد. آمنه خانم به سه تن از خانمهای همعصر خویش دوستی زیادی داشت که یکی آغا جان ، د ختر امیر دوست محمد خان و زوجه سردار محمد علیخان ، دومی علیا جناب خانم امیر حبیب الله خان و سومی عالیه بیگم ، خانم نایب السلطنه بود.این خانم در آواخر عمر خود بسیار عابده و تهجد گذار گردید و به استشنای روز های عید ها هر وقت روزه میگرفت ، در ماه رمضان اعتکاف داشت . آ منه خانم در گنبد زیارت شاه اولیا اطاق مخصوص داشته ، اکثر اوقات خود را در آ نجا میگذ شتاند و بعضی وقت حتی یکی دو ماه در آن جا می ماند . خیلی سخی بود و بپول خود دو یا سه چاه کشید و دو مسجد آباد کرد ، یکی در باغ علی مردان که اکنون به نام مسجد میرزا قمر الد ین ذکر میشود و دومی در ده پوستین دوزها. آمنه خانم دو بار بسفر حج رفت وقتیکه بعد از ادای مراسم حج دوم و زیارت مد ینه منوده و بیت المقد س با دیگر حجاج بعزم مراجعه وطن در شهر اخیر الذ کردر موتر سرویس نشست ، در حینیکه موتر میخواست حرکت کند به آواز بلند صدا کرد:" خدایا! من مرگ خودرا در مکه معظمه و مدینه منوره میخواستم باز وقتیکه به بیت المقد س رسید م خیال کردم دراینجا خواهم مرد ، چود در این سه سرزمین بمرگ خود نایل نشد م از این جا نا امید میروم ! " چند لحظه بعد موتر چپه چپه می شود ، ولی به هیچ کس آسیبی نرسید جز آمنه خانم که در اثر صدمه ایکه برایش وارد گردید فوری جان داد . مسافرین نمیدانستند که با نعش وی چه کند و بعد از مشوره مختصر فیصله کردند که او را همانجا دفن نمایند . دو سه خانمی که با او بودند میدانستند که کفن و همه اسباب تد فین در خورجین این مرحومه موجود است لذا نعش او را شسته ، برای دفن آماده ساختند ، درین وقت شخصی از بیت المقدس رسید و گفت:" امشب خواب د ید م که خانمی را از جمله حجاج افغان وفات کرد و من او را در کنار قبر حضرت بلال دفن می کنم." همه از چنین تصادف عجیب بحیرت افتادند و نعش مرحومه را بجای موصوف نقل داده در آنجا بخاک سپردند. وفات آمنه خانم در سنه ۱۳۰۳ یا ۱۳۰۴ اتفاق افتاد. چنانچه در بالا ذ کر شد آمنه خانم از زنان تعلیم یافته و فاضله زمان خود بود و به شعر و ادبیات علاقه مفرطی داشته ، خود نیز شعر میسرود و ( فدوی) تخلص میکرد و این غزل نمونه طبع وی است: تا نظر در چمن وضع جهان وا کردم ستمی بود که بر دیده بینا کردم نه چمن رنگ وفا داشت نه گل بوی بقا حیرت آلوده بهر سو که تما شا کردم شوخ چشمی چو مگس کردم و بس شرمیدم هر متاعی که ا ز این سفله تمنا کردم گر بمحشر زمن از حاصل دنیا پرسند گویم افسوس همه خواهش بیجا کردم ذره نیست بکف ز ین سفر دورو دراز عفو خواهم زخدا آنچه خطا ها کردم (فدوی) بار خجا لت بکشی روز جزا زآنکه در عالم فا نی چه مهیا کردم؟ ببو جان نام او حلیمه و در سنه ۱۲۸۰ یا ۱۲۸۲ در بارانه کابل تولد یافته پدرش میر عتیق الله خان از اولاده میر واعظ و مادرش دختر امیر دوست محمد خان بود. بی بی حلیمه در خانه پدر علوم متداوله را آموخته ، در ادب و شعر معلومات خوبی داشت و از جوانی بسرودن اشعار میل پیدا کرد. در سنه ۱۲۹۶ وقتیکه امیر عبدالرحما ن خان بطرف کابل آمد ، شب در باغ بلند توقف کرد و در آنجا با عیان و ارکان دولت ملاقات نمود در ضمن صحبت با سردار محمد یوسف خان پرسید: که آیا کدام سردار زاده یا خواهرزاده ایکه لیاقت همسری را با او داشته باشد سراغ دارد؟ سردار محمد یوسف خان فورآ بی بی حلیمه را که در آن زمان ۱۵ یا ۱۶ ساله و در حسن و جمال د لفریبی داشت بخاطر آورده او را به امیر عبدالرحمان خان معرفی نمود و چند روز بعد از ورود مشارالیه بکابل نکاح اوبا بی بی حلیمه بسته شد. اولین کار او بعد از نکاح، بخشید ن مهر خویش به امیر عبد الرحمن خان بود و چند روز بعد از آن بدون اجازه شوهر به بندیخانه رفته حکم داد تا تمام محبو سین را رها کنند.وقتیکه ا میر عبدالرحمن خان از ین قضیه آگاهی یافت بر آشفت ولی نظر به علاقه و محبتی که بخانم جوان خود داشت او را بخشید از او قول گرفت که دوباره بدون مشوره و نصیحت او بچنین کار ها اقدام ننماید. بی بی حلیمه یک زن نهایت سخی و مهمان نواز بوده خانه او هرگز از مهمان و فقرا خالی نبود و همیشه در صدد کمک با غربا و بینوایان بود. حیات او با شوهرش بسیار بخوشی میگذ شت ، چه طوریکه قبلآ گفته شد امیر عبدالرحمن خان او را از صمیم قلب دوست داشت، خرسندی او را ازهر چیز بالاتر میشمرد. محبت او به اندازه بود که اگر چه شاعر نبود و گاهی شعر نمیسرود تنها در وصف بی بی حلیمه که بر او لقب (ببو جان) را گذاشته بود، قطعه ذیل را گقت: مهد علیا صدر کبیری بی بی عفت شیم زآنکه از عزت شهش خوانده عیال محترم الحق از مادر نزاده دختری امزاد او صاحب حلیم و جاه و مایه جود و کرم ببو جان گردش و میله را بسیار دوست داشت ، و هر سال از اول بهار تا زمانیکه برف زمین را می پوشاند، نقریبآ هر روز بباغی رفته ، روز را در آنجا میگذ شتاند . در آن هنگام خودش و مصاحبین و نوکران زنانه لباس مردانه پوشیده بالای آن پالان سیاه دراز می انداختند و چهره را با نقاب سیاه عینک دار میپوشانیدند. چون ببو جانی به شعر و ساز علاقه مفرطی داشت ، هر شب بهترین نوازندگان و خوانندگان آن زمان را نزد خود خواسته تا نیمه شب بخواند ن آنها گوش میداد و از مهارت ایشان لذ ت می برد . وقتیکه امیر عبدالرحمن خان از کابل عزیمت می نمود ، ببو جان جانشین او بوده تمام امور دولتی را اداره میکرد و چون صاحب هوش و تدبیر خدا داد بودبخوبی از این عهده بیر ون می گرد ید . ببو جان صاحب دو پسر گردید، ولی اولی در طفولیت از دنیا رفت . بعد از وفات امیر عبدالرحمن خان این ملکه با وفا چندین سال در گلستان سرا ی کابل سکونت داشت ولی در اواخر حیات خود آنرا برای مکتب مستورات واگذار شده در قلعه هاشم خان اقامت گردید. وفات ببو جان ساعت چهار و نیم صبح روز چهار شنبه ۲۰ جوزا سته ۱۳۰۴ هجری شمسی واقع شد و در جوار تمیم انصار رحمتالله علیه مدفون است. چنانچه قبلآ گفته شده ببو جان طبع موزون داشت و گاهی شعر میسرود ولی متاسفانه اکثر ا شعارش از بین رفته و جز چند بیتی که در اخبار (ارشاد النسوان) بطبع رسیده ، چیری بافی نما نده . گویند روزی ضیا الملته والدین امیر عبدالرحمن خان یکد سته نرگس برای او فرستاد و او برای ادای تشکر فرد ذیل را نوشت: نرگس صد برگ از د ست شهنشاهم رسید بر سر خود ماند م و بر چشم تر مالید مش این بیت نیز از نتایج افکار اوست: از برای خدا بلند کنید بر سر خود لوای استقلال باد شیرین دهان ملت ما یا رب از میوه های استقلال میکشم بعد از این بدیده خود سرمه از خاک پای استقلال حیاتی حیاتی از اهل هرات و زوجه نور علیشاه بامی بود . اصل نامش (بی بی جانی) است و (حیاتی) تخلص میکرد . مشارالیها خیلی ذ کی بود و قواعد شعری و عروض را از شوهر خود آموخت . بعد از وفات نور علیشاه بی بی جانی با ملا محمد خراسانی ازدواج نمود . حیاتی اشعار خوبی میگفت و اگر مبالغه نباشد کلیات او بده هزار بیت میرسد. این یک غزل از جمله اشعار اوست: عجب شیرین لب لیلی عذاری کرده ام پیدا درین ایام خوشحالم که یاری کرده ام پیدا بیاد لعل شیرین میکنم چون کوهکن جانی چو فرهاد از برای خویش کاری کرده ام پیدا زپا افتادم از اندوه هجران چون کنم یا رب که این اند وه از د ست نگاری کرده ام پیدا چو مجنون می نهم رو بر کف پای سگ کویش که من دیوانه ، نیکو غمگساری کرده ام پیدا بیکد م صرف راه آن بت بیگانه وش کردم "حیاتی" آنچه من در روزگاری کرده ام پیدا. مخفي بدخشاني ندانم چون کنم يارب دل دیوانه ی خود را ندارد الفت صحرا نه ميل خانه ی خود را شراب عشق را کردند از روز ازل قسمت
من از روز اول پر کرده ام پيمانه ی خودرا بکن قصديکه با من داری ايچرخ جفاپرور که کردم فرش راه سيل غم ويرانه ی خودرا زآهم همچو نی آتش بجان رفته زليخارا کشم تا در نيستان ناله مستانه ی خود را ندارد مزرع دنيا بجز غم حاصلی ايدل
بسوز از برق آهی خرمن بيدانه ی خود را مخفی بدخشی در نیمه دوم قرن گذشته هجری خورشیدی در فیض آباد مرکز ولایت بدخشان دیده به جهان گشود. مخفی دختری میرمحمودشاه بدخشی ازحکام محلی آنزمان که شخصی فاضل و هنر دوست بشمار میرفت ، بود. وی تحصیلات ابتدایی را نزد پدرش به اتمام رسانید، وبا امکان که در دست داشت به فراگیری ادبیات و علوم دینی پرداخت مخفی بدخشی در سنینن نوجوانی به سرودن اشعارزیبا و دلنشین آغاز نمود و دیری نگذشته بود که در عرصه شاعری صاحب نام شد . مخفی بیشترین اشعارش را در محله بنام قره قوزی که همانجا نیز زندگی مینمود، سروده است وی تن به ازدواج نداده و بیشترین دوران عمرش را در معیت خانواده اش در حالت تبعیدسیاسی در شهرهای کابل و قندهار دردوره امیرعبدالرحمن خان بسر برد. ازجمله شاعره هاي معاصر ا ست، ولا د تش در ۱۲۵۵ و وفاتش در ۱۳۴۲ هجري شمسي بوده، منتخباتي از ا شعارش در پشاورو فيض‌آباد بد خشان چاپ شده است. یکی از سروده های مخفی بدخشی: آهسته
خط آ مد بر رخت ای سیمنتن
آهسته آهسته
بشكن بشكن
زيب‌النساء بيگم
زن ،تجاوز،خشونت وقاچاق
(به بهانه هشت مارچ روزبين المللي زنان)
ماده دوم - كنوانسيون محو همه اشكال تبعيض عليه زنان: دولتهاي عضو، تبعيض عليه زنان را در تمام اشكال آن، محكوم مي‌كنند و بي‌درنگ و با كليه ابزارهاي مناسب، با سياست محو تبعيض عليه زنان موافقت و آن را پيگيري و بدين منظور امور زير را تعهد مي‌كنند: الف- گنجاندن اصل برابري مردان و زنان در قوانين اساسي يا ديگر قانونگذاريهاي مربوط به هر كشور - چنانچه تا منون منظور نشده باشد - و تضمين تحقق عملي اين اصل به وسيله وضع قانون يا طرق مقتضي ديگر. ب- اتخاذ قوانين مناسب و ديگر اقدامات لازم كه شامل تصويب مجازاتهاي مناسبي است، بمنظور جلوگيري از اعمال تبعيض عليه زنان. ج- ايجاد حمايت قانوني از حقوق زنان بر مبناي برابري با مردان و اطمينان از طريق دادگاههاي صالح ملي و ديگر نهادهاي عمومي در جهت حمايت موثر از زنان در مقابل هر نوع اقدام تبعيض آميز. د- خودداري از انجام هرگونه اقدام و عمل تبعيض آميز عليه زنان و تضمين اينكه مقامات و موسسات عمومي طبق اين تعهد عمل نمايند. ه - اتخاذ هرگونه اقدام مناسب در جهت حذف تبعيض عليه زنان بوسيله هر فرد، سازمان يا موسسه. و- اتخاذ اقدامات مناسب كه شامل (تدابير) قانونگذاري براي تغيير، اصلاح يا فسخ قوانين موجود، مقررات، عادات (عرف) و عملكرد هائي كه باعث بوجود آمدن تبعيض عليه زنان ميباشند. ح- لغو كليه مقررات كيفري داخلي (ملي) كه باعث بوجود آمدن تبعيض عليه زنان ميباشند.
خشونت ستمگری بشرغیرمتمدن برهمنوع خویش است.
خشونت همزادعصبا نيت وهمراه جهالت است. خشونت میراث فرهنگی
انسان عقب مانده است. خشونت امروزتوسط منادیان وحافظان جهل
وخرافات بطورسیستماتیک درزندگی بشر بازتولید می شود.
خشونت ابزار سرکوب وبیرحمی است و توجیه آن مایه ننگ است و نفی
وتقبیح آن ضروری است.
صاحبان قدرت خشونت را مشروع وقانونی می دانند. منبرنشینان و
قانون نویسان سرکوب وتحقیر را مجاز میدانند. دستگاههای عریض
وطویل تربيتي ،اداری وخانوادگی خشونت راابزاری برای اعمال قدرت
حق خویش می دانند. تبعیض وخشونت بطور سیستماتیک توسط فرا
د
ستان علیه فرود
ستان اعمال می شود.
خشونت
برزن وکودک، بخشی از خشونت رسمی وغیررسمی است که امروز زندگی
میلیونها انسان را به خطر انداخته و رنج می دهد.
درتقابل با این پدیده زشت و ارتجاعی که موجب رنج ومشقت
انسانهاست تلاش آگاهانه ومتشکل علیه بانیان وضع موجود و کسانی
که منشا و عامل خشونت هستند ضروری واجتناب نا پذیراست.
خشونت،این
پدیده ضد انسانی امروز در قالب های گوناگون خود نمایی می کند.
جنگ وتروریسم بین المللی،شکنجه و سرکوب مردم توسط دولت ها و
فرقه های خشونت طلب تا خشونت خانوادگی زندگی انسانهاها را به
خطر انداخته اند، آزار می دهند ونابود می کنند. جنگ خشونت است،
زن ستیزی خشونت است، کودک آزاری خشونت است، بهره کشی خشونت
است، تهدید وترورخشونت است.
تحمیل فقرو گرسنگی به انسانهاخشونت است. کارفرما براساس منافعش خشونت برکارگر وکارمند را روا میدارد. حکومت برای دفاع ازمیهن وتمامیت ارضی مردم را سرکوب می کند. زن وجوان به جرم دوست داشتن همدیگر شلاق می خورند،سنگسار می شوند، طبق قانون ومحاکم ،زن مطیع وفرمان بردار مرد می شود. خشونت پذیرمی شود،ضعیفه قلمداد می شود، به نام ناموس پرستی زن ستیزی مشروعیت پیدا می کند. در دنیای امروز که سرمایه داری و دولت های حامی سرمایه، بهره کشی غیرقابل تصوری را بر مردم جهان تحمیل کرده اند؛ به ویژه ستم بر زنان، تنها به آزار و اذیت جنسی و جسمی و روحی محدود نبوده، بلکه بهره کشی بسیار هولناک تر و عمیق تری در جریان است؛ سیستم سرمایه داری همواره ستم بر زنان و مردسالاری را به عناوین مختلف در جامعه بازتولید و تشدید می کند، پس مبارزه بر علیه ستم بر زنان، نمی تواند از مبارزه طبقاتی با سیستم سرمایه داری و بدون دست بردن به ریشه های تاریخی ستم کشی زن با آغاز طبقات و روابط و مناسبات سرمایه داری جدا باشد. تحلیل های لیبرالی و مبارزه بر علیه نابرابری زن با افق و چشم انداز این تفکر، اولا ستم کشی تاریخی زن را تحریف می کند و دوم، مبارزه زنان را به یک سری تحولات حقوقی در چارچوب سیستم سرمایه داری محدود می کند. خشونت و تبعیض و ستم بر زنان، از هنگامی که طبقات در تاریخ پدید آمدند، وارد مرحله جدیدی شد. قبل از آن تاریخ، زنان در همه امور مانند مردان سهیم بودند. هم اکنون با وجود این که سرمایه داری در تمام جهان مسلط شده است و فعلا گرایش غالب است اما خشونت بر زنان، از خشونت دولتی گرفته تا خشونت در خانواده، محیط کار و خیابان به شکل های مختلف در جریان است. خشونت علیه زنان، با وجود ادعاهای دولت و نهادهای بین المللی مبنی بر کاهش آن، هم چنان پدیده ای گسترده و آشکار و شنیع است. زنان جهان، با تفاوت هایی در کشورهای مختلف، آماج خشونت های گوناگون، از سرکوب دولتی، ضرب و شتم در جامعه و خانواده، تحقیر، ختنه جنسی و محرومیت اقتصادی گرفته تا قربانی قتل های ناموسی هستند. تهدید و خشونت زبانی و کلامی نیز بخشی از این خشونت هاست. آمار صندوق جمعیت سازمان ملل متحد، تخمین زده است که هر ساله پنج هزار زن در سراسر جهان توسط خانواده های خود به دلایل ناموسی به قتل می رسند. از هر پنج زن یک زن در زندگی خود مورد تجاوز و یا در معرض تهدید به تجاوز قرار گرفته است. تعیین روز ۲۵ نوامبر به عنوان روز جهانی نفی خشونت علیه زنان، که در اثر مبارزه زنان و مردان برابری طلب و جنبش زنان و جنبش کارگری به سرمایه داری و دولت های حامی سرمایه تحمیل شده است. ۴۷ سال پیش در چنین روزی، سه خواهر اهل جمهوری دومینکن، با نام خواهران میرابل، پس از ماه ها شکنجه، سرانجام توسط سازمان امنیت اردوي این کشور به قتل رسیدند. «جرم» این سه خواهر شرکت در فعالیت های سیاسی علیه حکومت دیکتاتوری حاکم بر دومینکن بود. ۲۱ سال بعد از این واقعه، یعنی در سال ۱۹۸۱، در کنفرانسی که در بوگوتا، پایتخت کلمبیا، از سوی مدافعان حقوق زنان در آمریکای لاتین و منطقه کارائیب تشکیل شده بود، پیشنهاد تبدیل روز قتل خواهران میرابل به روز نفی خشونت علیه زنان پیشنهاد گردید. هدف از این پیشنهاد آن بود که هم به مبارزه آزادی خواهانه و برابری طلبانه و جسارت این سه خواهر جان باخته ادای احترام شود و هم توجه افکار عمومی بیش از پیش به سوی نفی خشونت علیه زنان جلب گردد. این تلاش ها به آن جا منجر شد که سال ۱۹۹۹، سازمان ملل نیز ۲۵ نوامبر را به عنوان روز جهانی نفی خشونت علیه زنان به رسمیت شناخت. یک سال بعد نیز، سرانجام شورای امنیت سازمان ملل، یعنی در سال ۲۰۰۰، قطعنامه ۱۳۲۵ را با این عنوان: «زنان، صلح و امنیت» به تصویب رساند. محورهای اصلی این قطعنامه، پیشگیری کشمکش و خصومت در درون و در میان کشورها، تامین مشارکت زنان در حیات سیاسی و اجتماعی و نیز ممانعت از اعمال خشونت علیه آن ها شامل می‌شوند. این قطعنامه مبنایی است برای آن که عاملان خشونت علیه زنان، به پای میز محاکمه کشیده شوند. اما متاسفانه نه تنها سازمان ملل، اجرای این قطعنامه خود را مانند بسیاری از قطعنامه های دیگرش پیگیری نمی کند و قدرت اجرایی ندارد، بلکه دولت های جانی و ضدزن نیز که عضو سازمان ملل هم هستند، چنین قطعنامه هایی را نمی پذیرند و همواره در همه عرصه های اقتصادی، سیاسی، اجتماعی و فرهنگی تبعیض گسترده و آشکاری بر زنان اعمال می کنند. حتی کشوری مانند ما اگر دختری و زنی مورد تجاوز قرار گیرد جرات این که به یک مرجع حقوقی شکایت ببرد را مطلقا ندارد. زیرا احتمال این که او مجرم شناخته شود و براساس قوانین موجود ممکن است بامشکلات فراوان روبروشود . در ۷ سال گذشته، یعنی از زمان انتشار قطعنامه «زنان، صلح و امنیت» شورای امنیت سازمان ملل، روز ۲۵ نوامبر، تظاهرات و راهپیمایی، طرح ها و راه کارهای حقوقی و قانونی، برگزاری سمینارهای علمی و تخصصی و ... ارائه می شود. برای مثال امسال در هند، تلاش ها بیش از پیش معطوف به آن است که تعیین جنسیت جنین ممنوع اعلام شود، تا سقط جنین های دختر که به پدیده ای غیرانسانی و گسترده ای در این کشور بدل شده است تحت کنترول قرار گیرد. در آلمان، خشونت خانگی علیه زنان، برجسته تر گردید. بنا به آخرین آمارها، آسیب های ناشی از خشونت خانگی در میان زنان آلمانی، بیش از مجموعه آسیب هایی است که در حوادثی هم چون رانندگی، ضرب و شتم در اماکن عمومی و نیز تجاوز به آن ها ایجاد می شود. در این کشور بزرگ اروپایی، سالانه نزدیک به ۱۵ میلیارد یورو صرف امور پولیسی، قضایی و درمانی میشود که از خشونت خانگی علیه زنان ناشی می شود. هدف از جلوگیری خشونت خانگی علیه زنان، برگزاری بحث و جلسه پیرامون آن ها، به ویژه توسط مسئولان شرکت ها و مؤسسات است که نسبت به زیان های ناشی از خشونت علیه زنان حساس شوند و در جهت آموزش عملی، حقوقی و فرهنگی پیشگیرانه به کارکنان خود تلاش بیش تری کنند. بان کی مون، سرمنشي سازمان ملل، در پیامی به مناسبت روز ۲۵ نوامبر، خشونت علیه زنان را نقض فاحش حقوق بشر توصیف کرد. او با تاکید بر این که اعمال خشونت همواره نوعی جنایت و غیرقابل قبول است، از تقویت تلاش های سازمان ملل در مقابله با این پدیده خبر داد. مون، از شورای امنیت خواست که یک سیستم تعقیب و مراقبت برای مبارزه با این گونه جنایات ایجاد کند. سرمنشي سازمان ملل، در بیانیه خود می افزاید که شخصا قصد دارد هدایت کارزاری را در سازمان ملل به عهده گیرد که تا سال ۲۰۱۵ ادامه خواهد داشت و معطوف به تشدید حساسیت نسبت به خشونت علیه زنان و تقویت اراده سیاسی برای مقابله با این پدیده است. بان کی مون، تاکید کرده است که رفع همه انواع خشونت علیه زنان هدف اعلام شده سازمان ملل است. همچنین لوئيز آربور، کميسيونر حقوق بشر سازمان ملل متحد نيز در بيانيه ای از دولت های جهان خواسته است تا اقدامات بيش تری را برای جلوگيری از نقض حقوق زنان و مقابله با موارد تجاوز و اعمال خشونت عليه زنان را صورت دهند. هر انسان برابری طلب و آزادی خواهی که به حرمت و موجودیت و حقوق و آزادی های افراد احترام می گذارد از دیدن و شنیدن هرگونه خشونت علیه زنان چه اقتصادی و چه فیزیکی و لفظی، دلش به درد می آید. هیچ انسانی اعم از زن و مرد شایسته تحقیر و توهین و بی حرمتی نیست. هیچ انسان عدالت خواه، نمی تواند نظاره گر بی حرمتی و ستم بر زنان باشد. باید از هر امکان ممکن به مبارزه با آن برخیزد. حال ابعاد این مبارزه به چهاردیواری منزل محدود شود و یا محل کار و تحصیل و به طور عموم در همه عرصه های اجتماعی بست و گسترش پیدا کند. تحقیر و توهین به زنان، تحقیر و توهین به همه بشریت است. بنابراین، باید مردم آزادی خواه و برابری طلب جامعه باید نسبت به بی حقوقی زنان عکس المعل مناسب و پیگیری از خود نشان دهد. هم زمان با روز جهانی مبارزه با خشونت عليه زنان، صندوق زنان سازمان ملل متحد، يونيفم،(UNIFEM (UN Women's Fund گزارشی به شرح زیر منتشر کرده است: خشونت عليه زنان و دختران مشکلی عظيم و همه گير است. دست کم يک زن از سه زن در سراسر جهان مورد ضرب و جرح، سوء استفاده جنسی يا به گونه ای در طول زندگی خود مورد آزار و اذیت جسمی قرار گرفته است. در اکثر اين موارد، آزارها از سوی يکی از بستگان يا نزديکان خود زن صورت گرفته است. مسئله خشونت عليه زن، احتمالا يکی از فراگيرترين موارد نقض حقوق بشر در دنيای امروز است که زندگی ها را ويران و سدی برای رشد و پيشرفت جوامع ايجاد می کند. آمار و ارقام به دست آمده از خشونت عليه زنان، تصوير وهم انگيزی را از پيامدهای اجتماعی و سلامتی ترسيم می کند. بر اساس تحقيقاتی که در سراسر جهان انجام شده است، نيمی از زنانی که به قتل رسيده اند، به دست همسران يا شريکان پيشين زندگی خود کشته شده اند. خشونت يکی از دلايل عمده مرگ و از کار افتادگی جسمی برای زنان، ميان سنين پانزده تا چهل و چهار سال است. در يک بررسی تحقيقاتی که در سال ۱۹۹۴، بر اساس اطلاعات بانک جهانی انجام شد، از ميان ده عامل برگزيده شده ای که زندگی زنان در اين رده سنی را تهديد می کند، ميزان مرگ به دليل تجاوز جنسی و خشونت، بالاتر از ميزان مرگ بر اثر سرطان، تصادفات موتر، جنگ و يا ابتلاء به بيماری مالاريا بوده است. علاوه بر اين، چندين مطالعه تحقيقاتی ديگر در رابطه با خشونت رو به رشد، و ابتلاء به ويروس اچ آی وی و بيماری ايدز را آشکار کرده است. خشونت عليه زن، موجب تضعيف افراد، خانواده ها و جوامع و مانع رشد و توسعه اقتصادی کشورها می شود. خشونت خانگی، توسط همسر يا شريک زندگی شامل حملات جسمی و جنسی عليه زنان در منزل، توسط يکی از افراد خانواده يا شريک زندگی او می شود. زنان در روابط خصوصی و نزديک خود با يک مرد بيش از هر موقعيت ديگری در خطر مواجهه با خشونت قرار می گيرند. آن ها در هيچ کجای دنيا از چنين نوع خشونتی در امان نيستند. از ميان ده کشوری که در سال ۲۰۰۵ مورد مطالعه و بررسی سازمان جهانی بهداشت قرار گرفتند، بيش از پنجاه درصد زنان در بنگلادش، اتيوپی، پرو و تانزانيا در خانه و توسط همسران خود مورد خشونت جسمی و جنسی قرار گرفته اند. بالاترين اين ارقام از کشور اتيوپی بود که در آن جا اين رقم هفتاد و يک درصد گزارش شد.
تنها در جاپان با کم تر از بيست درصد، پايين ترين رقم سوء
استفاده و آزار جسمی زنان گزارش شد. يک گزارش قديمی تر از سوی
سازمان جهانی بهداشت ميزان زنانی را که در بريتانيا مورد خشونت
خانگی قرار می گيرند سی درصد و در آمريکا بيست و دو درصد گزارش
داده بود. بر اساس اين بررسی، بين ۵۵ تا ۹۵ درصد زنانی که مورد سوء استفاده جنسی و جسمی همسران خود قرار گرفته بودند، هرگز برای دريافت کمک به سازمان های کمکی، پناهگاه های ويژه زنان و يا پوليس مراجعه نکرده بودند. با وجود آن که زنان عمدتا در خطر خشونت از سوی همسران يا ديگر افراد خانواده شان قرار دارند، اما خشونت جنسی از سوی مردان ديگر نيز امری نسبتا عادی است. برآوردهای انجام شده حاکی از آن است که از هر پنج زن، يک نفر در طول زندگی خود هدف تجاوز جنسی قرار می گيرد. بر اساس بررسی مديرعمومي مطالعات امور ويژه که در سال ۲۰۰۶ انجام شد، «خشونت جنسی از سوی فردی به جز همسر» به افرادی نظير بستگان فاميلی، دوستان، آشنايان، همسايگان، همکاران يا افراد غريبه منسوب می شود. بر آورد ميزان خشونت های جنسی توسط اين گونه افراد عموما امر مشکلی است، زيرا در بسياری از جوامع خشونت جنسی برای زنان و خانواده هايشان امری بسيار ناپسند و شرم آور محسوب می شود. با اين حال، برآوردهای انجام شده حاکی از آن است که از هر پنج زن، يک نفر در طول زندگی خود هدف تجاوز جنسی قرار می گيرد. سنت های زيان آور و مصدوم کننده، انواع خشونت هايی را تشکيل می دهند که در برخی جوامع به طور سنتی عليه زنان انجام می شود. سابقه تاريخی اين اعمال به قدری ديرينه است که به عنوان بخشی از فرهنگ آن جوامع پذيرفته شده است. اين اعمال شامل ختنه زنان، قتل های جهيزيه ای و ناموسی و يا ازدواج های پيش از موعد می شود. اين اعمال سالانه منجر به مرگ و يا از کار افتادگی جسمی و روحی ميليون ها زن در سراسر جهان می شود. قتل های جهيزيه ای، از اعمال بسيار غيرانسانی است که توسط همسر و يا حتی محاکم عليه زن يا خانواده اش به خاطر آن که آن ها قادر به پرداخت جهيزيه نبوده اند، صورت می گيرد. در برخی فرهنگ ها اين جهيزيه به صورت پول پرداخت می شود و ميزان آن ممکن است از درآمد سالانه خانواده دختر نيز فراتر رود. اين گونه قتل ها به ويژه در کشورهای آسيای جنوبی مرسوم است. بر اساس آمار جنايت در هند، ۶ هزار و ۸۲۲ زن در سال ۲۰۰۲ در نتيجه چنين خشونت هايی کشته شده اند. در بنگلادش، موارد بسياری از حملات اسيدی مشاهده شده است که اکثرا موجب کوری، از شکل افتادگی يا مرگ قربانيان شده است. در سال ۲۰۰۲، ۳۱۵ زن و دختر جوان قربانی حملات اسيد شدند. در سال ۲۰۰۵ اين ميزان به ۲۶۷ نفر کاهش پيدا کرد. در بسياری از کشورها، زنانی که يا مورد تجاوز جنسی قرار گرفته اند، يا پيش از ازدواج با فردی رابطه جنسی برقرار کرده اند و يا به ارتکاب خيانت جنسی متهم شده اند، توسط خانواده های خود به قتل می رسند. خانواده ها که اين گونه رفتارها را بی عفتی تلقی می کنند، با قتل زنان و فرزندانشان به عبارتی دامان لکه دار شده خانواده خود را پاک می کنند. در بسياری از کشورها، زنانی که يا مورد تجاوز جنسی قرار گرفته اند، يا پيش از ازدواج با فردی رابطه جنسی برقرار کرده اند و يا به ارتکاب خيانت جنسی متهم شده اند، توسط خانواده های خود به قتل می رسند. بر اساس آمار موسسه جمعيت سازمان ملل متحد، شمار گسترده قتل های ناموسی در جهان سالانه به پنج هزار نفر می رسد. بر اساس گزارش ويژه سال ۲۰۰۲ سازمان ملل، بيش ترين تعداد قتل های ناموسی در کشورهای پاکستان، ترکيه، اردن، سوريه، مصر، لبنان، ايران، يمن، مراکش و ديگر کشورهای خليج مديترانه صورت می گيرند. اين اقدام ميان جمعيت مهاجرين در کشورهايی نظير آلمان، فرانسه و برتيانيا نيز مشاهده می شود. البته اين نوع خشونت تنها در کشورهای اسلامی رخ نمی دهد، بلکه در برزيل نيز مواردی بوده است که قتل يک زن توسط همسرش به اتهام ارتکاب خيانت قابل قبول واقع شده است. بر اساس يک گزارش دولتی در سال های ۱۹۹۴ تا ۲۰۰۳ ميلادی، ۴ هزار زن و مرد پاکستانی به علت ارتکاب خيانت جنسی يا به عبارتی زنا کشته شده اند، اما تعداد زنان مقتول بيش از دو برابر تعداد مردها بوده است. در مطالعه ای که پيرامون قتل زنان در اسکندريه مصر صورت گرفت، ۴۷ درصد زنان پس از آن که مورد تجاوز جنسی قرار گرفته بودند، به دست بستگان نزديک خود کشته شدند. در اردن و لبنان، ۷۰ تا ۷۵ درصد مرتکب شدگان اين قتل ها را برادران اين زن ها تشکيل می دهند. انجام ازدواج های پيش از موعد قانونی يا زودرس در سراسر جهان، به ويژه در کشورهای آفريقايی و آسيای جنوبی امری رايج به شمار می آيد. اين اقدام نوعی سوء استفاده جنسی محسوب می شود، زيرا در اکثر اين موارد دختران به زور وادار به ازدواج می شوند و همين مسئله به نوبه خود سلامت جسمی ـ روانی آن ها را به مخاطره می اندازد. ازدواج های زودرس همچنين خطر ابتلاء به ويروس اچ آی وی و بيماری ايدز را افزايش می دهد و فرصت ورود به مدرسه و تحصيل از دختران را می گيرد. پدر و مادرها اکثرا با اين ادعا که آينده روشن تری را برای فرزندان خود انتخاب کرده اند، اين گونه ازدواج ها را توجيه می کنند. آن ها از ازدواج فرزندان خود برای بهبود وضعيت اقتصادی يا موقعيت اجتماعی خود استفاده می کنند. گاه وجود ناامنی، اختلافات خانوادگی و بحران های اجتماعی نيز موجب سرگرفتن اين گونه ازدواج های زودرس می شود. براساس گزارش ويژه سازمان ملل متحد در سال ۲۰۰۶، حدود ۵۷ درصد دختران در افغانستان، پيش از سن شانزده سالگی ازدواج می کنند. گفته می شود دلايل اقتصادی نقش قابل توجهی را در اين وصلت ها ايفاء می کند. قاچاق زنان شامل ربودن، انتقال و اسارت زنان با توسل به تهديد، ظلم و زور برای استفاده کاری، بندگی و بردگی از آن ها می شود. افراد در بخش های گوناگون اجتماعی به صورت غيررسمی برای کار اجباری در منازل، مزارع، کارخانه ها، فحشا و يا گدايی در خيابان ها به کار واداشته می شوند. عدم توانايی زنان برای مشورت يا تصميم گيری در داشتن يک رابطه امن و سالم جنسی ارتباطی نزديک با شيوع ويروس اچ آی وی و بيماری ايدز دارد.
امروز تعداد قربانيان غيرنظامی در درگيری های مسلحانه به مراتب
بيش تر از تعداد سربازان و نظاميان است. حدود
۷۰
درصد تلفات در جنگ ها و زد و خوردهای اخير مسلحانه را زنان و
کودکان تشکيل می دهند. در اين گونه شرايط، از جسم زنان به
عنوان بخشی از ميدان جنگ، در تاکتيک های نظامی استفاده می شود.
زنان در جنگ مورد تجاوز جنسی قرار می گيرند، ربوده می شوند،
تحقير می شوند و حتی گاه به زور باردار می شوند. اساسنامه محکمه بين المللی جنايی در روم، که در سال ۱۹۹۸ به تصويب رسيد، نخستين قراردادی است که اين طيف وسيع خشونت جنسی و تبعيض جنسی را به عنوان يکی از بزرگ ترين موارد نقض حقوق بشر تشخيص داده است.امروز تقريبا نيمی از تمامی افرادی که در محاکم بين المللی جنايی و ديگر محاکم بين المللی، نظير محکمه هايی که برای مجرمين جنگی يوگسلاوی سابق، روآندا، و محکمه ويژه سيرالئون برگزار شده است، مظنونين به انجام حملات و تجاوزهای جنسی، يا به عنوان مرتکبين مستقيم و يا به عنوان افرادی که دستور انجام چنين جرائمی را داده اند، متهم شده اند. خشونت عليه زنان در تمامی جنگ ها و دوران پس از آن، از جمله در افغانستان، بوروندی، چاد، کلمبيا، ساحل عاج، جمهوری دموکراتيک کنگو، ليبريا، پرو، روآندا، سيرالئون، چچن در روسيه، دارفور در سودان، اوگاندای شمالی و يوگسلاوی سابق گزارش شده است. صندوق كودكان ملل متحد (يونيسف)، در گزارشی اعلام كرده است: سالانه سه ميليون دختر در خاورميانه و آفريقا ختنه می شوند. در اين گزارش آمده است: در چند كشوری كه ختنه دختران مرسوم است يکصدوبيست ميليون دختر و زن در زمان كنونی از اين رسم ناپسند تاثير گرفته‌اند. در حالی كه در كشورهايی مانند بنين، بوركينافاسو، جمهوری آفريقای مركزی، اريتره، اتيوپی، كنيا، نيجريه، تانزانيا و يمن اجرای اين رسم با كاهش همراه بوده است، اما هنوز تا محو كلی آن فاصله زيادی ديده می شود هر چند برآوردهای پيشين حاكی از آن بود كه سالانه دو ميليون دختر ختنه می شوند، به دليل جمع آوری مطلوب تر اطلاعات روشن شد كه دست كم سه ميليون دختر سالانه از اين سنت تاثير می گيرند. جمعى از زنان نماينده در مجلس عراق با انتشار بيانيه رسمى اعلام كرده اند كه هر ماه به طور متوسط ۱۵ زن در بصره به اشكال مختلف كشته می شوند. يكى از نمايندگان زن با خواندن اين بيانيه در صحن علنى مجلس عراق از دولت مركزى و دستگاه هاى امنيتى بصره خواست كه جلو كشتار زنان را بگيرند. در اين بيانيه آمده است، در پرونده همه اين زنان مقتول آمده است كه به دست افراد مسلح ناشناس و به اتهام هاى نامعلوم كشته شده اند. برخى گزارش ها حاكى از آن است كه قتل زنان در بصره به اتهام فساد و فحشا افزايش يافته و به بهانه مبارزه با فساد و فحشا، باندهاى اسلامی مختلفى تشكيل شده است. گفته می شود اين باندها به خانواده هاى زنان مظنون اطلاع می دهند كه بايد فرد متهم به فساد را به قتل برسانند و اگر خانواده قادر به اين كار نيست آن ها به نيابت از خانواده او را می كشند. اين باندها با شعار «پاك كردن لكه ننگ» اقدام به اين كار می كنند. البته ناگفته نماند که تاکنون نیز نیروهای آمریکایی، انگلیسی و ... قربانیان زیادی از زنان عراقی گرفته اند.اساسا در افکار پوسیده و غیرانسانی و سنتی مذهبی و مردسالاری، زن ناموس و مایملک مرد محسوب می شود و حتی در قوانین برخی از کشورها، اگر مردی به بهانه «دفاع و حفظ شرف و ناموس پرستی» به قتل برساند قانون طرف قاتل را می گیرد. زندگی خانوادگی و خشونت های هميشگی
ماده هفتم - كنوانسيون محو كليه اشكال تبعيض عليه زنان: دولتهاي عضو اقدامات مقتضي براي حذف تبعيض عليه زنان در حيات سياسي و اجتماعي كشور به عمل آورده و بويژه اطمينان حاصل كنند كه (در شرايط) مساوي با مردان، حقوق زير براي آنها تامين شود: الف: (حق) رأي در همه انتخابات و همه‌پرسي‌هاي عمومي و صلاحيت انتخاب شدن در تمام ارگانهاي انتخاباتي عمومي. ب: (حق) شركت در تعيين سياستهاي حكومت (دولت) و اجراي آنها و به عهده داشتن پستهاي دولتي و انجام وظايف عمومي در تمام سطوح حكومتي (دولتي). ج: (حق) شركت در سازمانها و انجمن‌هاي غير حكومتي (دولتي) كه مربوط به حيات سياسي و اجتماعي كشور است. زنان يعني همان مادران، خواهران، همسران و دختران نيمي از پيكره‌ي جامعه‌ي جهان را تشكيل مي‌دهند. نيمه‌ي زيباي آن، نيمه‌ي عشق آفرين آن، نيمه‌ي نيروزاي حركت آفرين آن. نگاه مرد سالارانه به زن بايد تبديل به نگاه انسان سالارانه شود. زن جنس نيست كالا نيست، انسان است.در جنگها هميشه مردان می ميرند و زنان فرزندان دشمن خود را به دنيا می آورند) چنگيز خان مغول(زمانی که چنگيز مغول اين حرف را زده بود بم وجود نداشت. جنگها معمولا در خارج از شهرها صورت می گرفت ، جمعيت شهرها زياد نبود و ابعاد جنگ ها به گستردگی امروز نبود.از آنجايی که کشتگان جنگ عمدتا جنگجويان را در بر می گرفت و جنگجويان عمدتا مردان بودند ، پس تلفات جنگ ها ار ميان مردان بود و سپاه فاتح آنچه از آن سپاه شکست خورده بود چپاول می کرد. زنان نيز در زمره املاک قرار می گرفتند، در کنار وسايل و احشام و بين افراد سپاه پيروز تقسيم می شدند.بدون اينکه دخالتی در سرنوشت خود داشته باشند به عنوان بردگان جنسی مورد تجاوز مستمر، سوئ استفاده و آزار جنسی قرار می گرفتند . زندگی زن تمام و کمال بستگی به رحم و انصاف صاحب جديد او داشت. او برده ای بود که در بهترين صورت می توانست به عنوان کنيز خانه گی مورد بهره برداری قرار گيرد و فرزند به دنيا آورد. و اين داستان گذشته های دور است، داستان دوران بربريت، آن زمان که خبری ازلوايح حقوق بشر نبود و زن به عنوان انسانی کامل به حساب نمی آمد. جنگهای مدرن از محدوده ميدان های جنگ خارج شده اند. سلاح حای پيشرفته جنگ ها را به شهر ها و اماکن مسکونی کشانده است و تمامی مردم کشوری که مورد تهاجم قرار گرفته است از زن و مرد و کودک مورد هجوم قرار می گيرند . هر چند که هنوز عمده سربازان را مردان تشکيل می دهند ( در بسياری موارد زنان نقش کمک رسانی در جبهه ها را به عهده می گيرند ) اما از آنجا که جنگ ابعاد وسيعتري پيدا کرده است ، کشته شده گان در حد سربازان و افراد مسلح باقی نمی ماند و افراد غير نظامی و بی دفاع عمده ترين تلفات جنگ را به خود اختصاص می دادند. اما اين همه باعث نشده که خشونت جنسی که در زمان بربريت در مورد زنان اعمال می شد از بين رفته باشد. شايد از آنجا که جنگ خود عين بربريت است ، جنگ های دنيای مدرن اين ستم جنسی را به شکلی به مراتب وحشتناک تر به زنان تحميل می کند. در جنگ جهانی دوم دختران زيبای يهودی که به قرارگاه های اجباری برده می شدند توسط مقامات آلمانی و فرماندهان اردو انتخاب شده و برای کار اجبار به خانه های آنان برده ميشند. در کشورهای اشغال شده توسط اردوي آلمان ، زنان و دختران جوان که وادار به تن فروشی می شدند در عشرتکده های مخصوص سربازان آلمانی به کار مشغول می شدند. این زنان بعد از جنگ و شکست آلمان نازی توسط مردم مورد لعن قرار می گرفتند و سرهايشان تراشيده می شد و در خيابانهای گردانده می شدند.مورد خاص آن تقبيح زنانی که با سربازان و افسران آلمانی رابطه داشتند در ناروي و فرانسه بود. در ويتنام سربازان آمريکايی به دختران و زنانی که در دهکده ها ی محاصره شده می يافتند تجاوز می کردند. اين تجاوز ها به صورت دسته جمعي انجام می شد و اگر زنان بر اثر تجاوزات دسته جمعي از بين نمی رفتند بعد از آن به قتل می رسيدند. بسياری از زنان برای آنکه به دست سربازان دشمن نيافتند خود کشی می کردند ، و بسياری از اين زنان که زنده به دست سربازان نيروهای مخالف افتادند مورد تجاوز فرار گرفتند. در اکثر کشورهای جنگ زده فحشا تنها طريق کسب معاش زنان تنها که گاه سرپرستی خانواده ای را هم بر عهده دارند به شمار می رود و مشخص است که در چنين شرايطی اکثريت مشتريان مرد را سربازان تشکيل می دادند. اينها تنها مثالهای کوچکی بود از انبوه آنچه در جنگ روا می شود. و تمام اين مثال ها نشان دهنده آن است که وضعيت زنان نه تنها بهتر نشده است که به مراتب بدتر هم شده. گفته چنگيز خان مغول امروز صدق نمی کند ، چرا که امروز بر خلاف زمان بربريت زنان هم در آمار تلفات جانی قرار دارند و هم در معرض خشونت جنسی به مراتب وحشيانه تری قرار می گيرند. اين همه در حالی است که قوانين متعددی برای جلوگيری از خشونت بدون دليل در جنگ ها بر روی کاغذ نوشته شده است. هرگز در هيچ کجای دنيا هيچ محکمه ي به مسئله خشونت جنسی اعمال شده در جنگ ها نپرداخته است.بارها و بارها شاهد اين بوده ايم كه مردي همسرش را آماج توهين و ناسزا مي كند، برادري خواهرش را زير ضربات مشت و لگد مي گيرد، وده ها آزارواذيت ديگردرکوچه وبازار کارروزانه ومصروفيت جوانان بي کاره وهرزه است . و در اغلب اين مواقع پاسخ زناني كه آماج اين خشونت ها بوده اند فقط سكوت است و سكوت است و سكوت. و گاهي اشكي وآهي كه نشان از درد التيام ناپذير اين خشونت ها دارد.چرا بسياري از زنان در خانه ، در خيابان و در محل كار و ... در مقابل مرداني كه جسم و روح شان را آزار مي دهند سكوت مي كنند؟ شايد يكي از دلائل اين سكوت، فرهنگي باشد كه همواره زن خوب، را زني سر به زير و مطيع تعريف كرده كه اگر از اين دايره پا را فراتر نهد مستحق مجازات است، بر طبق اين فرهنگ اگر زن در محيط خانه مورد خشونت قرار بگيرد بايد براي حفظ آبروي خانوادگي سكوت كند و خشونت مرد را كه گاه پدر است، گاه برادر و گاه شوهر به حساب خستگي او و فشار كار بيرون بگذارد و با سكوت و بزرگواري خود مرد ان را شرمنده كند _ كه البته اغلب اين شرمندگي و پشيماني ديري نمي پايد و بعد از گذشت مدتي خشونت از سر گرفته مي شود_ و اگر خشونت در خارج از خانه و در خيابان يا محيط كار باشد باز هم اين زن خشونت ديده است كه بايد سكوت كند و گاه حتي اين موضوع را با اعضاي خانواده خود هم در ميان ننهد چرا كه در اين گونه مواقع هم بر طبق اين كليشه رايج كه" كرم از خود درخته و حتما كاري كرده كه مزاحمش شده اند " يا اينکه ميگويند “تاشمال نزند درخت نمي جنبد " آنكه مقصر شمرده مي شود زن است و حتي اگر بي گناهي او مسلم باشد ، زني كه مورد هتك حرمت قرار گرفته به هر حال مايه ننگ و آبرو ريزي است و تا آنجا كه ممكن است بايد مسئله را به سكوت برگزار كرد.متاسفانه بسياري از زنان نه تنها تسليم اين فرهنگ شده و در مقابل اعمال خشونت لب به شكايت نمي گشايند بلكه گاه تحت تاثير كليشه هاي رايج به جاي سرزنش اعمال كننده خشونت، خود را سرزنش مي كنند و به دنبال خطايي مي گردند كه بخاطر آن مستحق اين خشونت گشته اند. در حالي كه هيچ انساني استحقاق اعمال خشونت هاي جسمي و روحي را ندارد و خشونت گران صرف نظر از آن كه قربانيانشان خطايي كرده باشند يا نه بهانه هايي براي اعمالشان خواهند تراشيد. در رابطه با خشونت هاي خياباني يا خشونت هايي كه در محل كار اعمال مي شود نيز تجربه هاي شخصي زنان نشان مي دهد كه نوع پوشش و آرايش زنان هيچ تاثيري در كاهش يا افزايش اينگونه خشونت ها ندارد و چه چادر سرت باشد يا نباشد ، چه آرايش داشته باشي ويا از فرط خستگي رنگ بر صورت نداشته باشي در هر صورت زن بودن تو براي شنيدن انواع کنايه وپرزه گويي و لمس هاي شهواني و نگاه هاي شيطنت بارو تقاضا هاي آنچناني كفايت مي كند و اين آزار و اذيت ها هيچ ربطي به نحوه پوشش وضعيت ظاهري فردي خشونت ديده ندارد. موقعيت فرودستي زنان و نبود حمايت اجتماعي از زني كه مورد خشونت قرار گرفته است، دليل ديگري است كه زنان را مجبور به تحمل خشونت مي كند. در خشونت هاي خانگي زنان به دليل وابستگي اقتصادي ،نبود حمايت هاي مالي و عاطفي از طرف خانواده،نداشتن جائي براي پناه بردن و از همه مهمتر بخاطر وجود فرزندان خشونت را تحمل مي كنند و دم بر نمي آورند.چون در صورت اعتراض به اين خشونت ها يا بايد به خانواده شان پناه ببرند كه خانواده ها در اغلب موارد توصيه به سوختن و ساختن مي كنند و از دختران خود مي خواهند كه آنقدر به سكوت و صبوري ادامه دهند تا مرد سر به راه شود و يا بايد به قانون پناه ببرند كه متاسفانه مراجع قانوني تاهنگامي كه اين خشونت ها به مرگ منجر نشود آن را چندان جدي نمي گيرند و خواستار حل و فصل آن در حوزه خصوصي هستند.درقوانين ما نيز مواد خاصي براي حمايت از زنان در برابر خشونت وضع نشده است و نهايت برخورد قانون گرفتن تعهد و پرداخت ديه اي است كه اغلب به دليل خشم مرد از اعتراض و شكايت زن و سربراه نبودنش ،پس از بازگشت به خانه اوضاع وخيم تر نيز مي شود. زناني كه در اين چرخه گرفتار مي شوند ، به دليل استمرار خشونت اعتماد به نفس خود را از دست داده و خود را نا توان از تغيير شرايط موجود مي بينند و از همين رو خشونت را به عنوان يك امر طبيعي مي پذيرند و حتي پذيرفتن اين حقيقت تلخ را به دختران خود توصيه مي كنند. اين در حالي است كه واكنش هاي زنان و دختران جوان نسبت به خشونت نشانگر پائين آمدن آستانه تحمل آنها و شكستن اين سكوت تاريخي است.زنان جوان با بدست آوردن استقلال اجتماعي و اقتصادي و حتي همين نيمه استقلالي كه با تحصيل و كارهاي نيمه وقت بدست آمده كمتر حاضر به پذيرش موقعيت فرودستي هستند كه براي مادرانشان به مثابه وحي منزل در آمده بود .انها به صورت مثبت و منفي به اعمال خشونت واكنش نشان مي دهند و تلاش مي كنند تا آنجايي كه مي توانند به اعمال خشونت بر عليه خود اعتراض كنند. هرچند اين تلاش حتي براي اين دسته از زنان جوان نيز تنها در عرصه خصوصي مثمر ثمر بوده و همچنان در عرصه عمومي جامعه آماج انواع و اقسام خشونت هاي كاري ، رواني، جنسي و سياسي هستند وهرگاه در عرصه خصوصي نيز نيازمند مداخله قانون شوند چاره اي جز پذيرش شكست ندارند و با وجود اينكه كه بر خلاف مادران خود سكوت نمي كنند و تا آخرين لحظه براي احقاق حقشان مبارزه مي كنند اما به نظر مي رسد مبارزه با خشونت در عرصه عمومي و قانون گذاري نيازمند يك اراده جمعي است كه جز با شكستن سكوت تاريخي جامعه زنان محقق نمي شود.از ابتداي دهه ۱۹۹۰ ميلادي، به ويژه پس از فروپاشي شوروي و بلاك شرق، موضوع قاچاق زنان در سطح جهاني ابعاد گسترده اي يافت؛ به طوري كه امروز جاپان و تمام كشورهاي اروپايي و آمريكايي در امر واردات زن به صورت كالا و كارگر جنسي فعاليت دارند. در آلمان ده هزار زن از كشورهاي چك، پولند و بلغاريا، برخلاف ميل خود در كلوب ها و ميخانه ها كار مي كنند. در آسياي جنوب شرقي كم ازکم يك ميليون نفر كودك زير پانزده سال از راه فحشا ارتزاق مي كنند. بر اساس برآوردهاي كميسيون اروپا، سالانه ۵۰۰ هزار زن و كودك به اروپاي غربي قاچاق مي شوند. در كشورهاي حاشيه خليج فارس، هنگامي كه خانواده اي به دنبال پيشخدمت زن مي گردد يا مردي، زني برای عياشي و غير عرب مي خواهد، به آدم هايي كه در برآوردن اين نيازها شناخته شده اند، رجوع مي كند. آنها ابتدا مبلغي را به عنوان پيش پرداخت مطالبه مي كنند و بعد از يك هفته، آنچه را سفارش شده، تحويل مي دهند.در حال حاضر اگر قاچاق انسان رونق بيشتري از مواد مخدر و اسلحه نداشته باشد، كم رونق تر از آن نيست. مفهوم قاچاق زنان (انسان)، پديده بسيار گسترده جهاني است. اكنون اين نوع قاچاق شامل مبادله افراد براي كار در كارگاههاي سخت، كار خانه يا زراعت، ازدواج هاي اجباري يا فريب انگيز به صورت پستي و سفارشي و خريد و فروش زنان براي روسپي خانه ها و كلوب هاي رقص مي باشد. مجمع عمومي سازمان ملل متحد در سال ۱۹۹۴ قاچاق زنان را چنين تعريف مي كند: «انتقال غير قانوني و مخفيانه اشخاص در عرض مرزهاي ملي، عمدتاً از سوي كشورهاي در حال توسعه و كشورهاي داراي اقتصاد در حال گذار، با هدف نهايي واداشتن زنان و دختران به وضعيت هاي بهره كشانه و ستمگرانه از لحاظ جنسي و اقتصادي، براي سود به كارگيرندگان، قاچاقچيان و سنديكاهاي جنايتكار و نيز ديگر فعاليت هاي مرتبط با قاچاق، نظير كار خانگي و اجباري، ازدواج دروغين، استخدام مخفيانه و فرزندخواندگي دروغين». سازمان غير حكومتي ائتلاف جهاني عليه قاچاق زنان نيز اين پديده را چنين تعريف مي كند: «همه اعمال متضمن به كارگيري و يا حمل و نقل يك زن در درون و در عرض مرزهاي ملي براي كار يا خدمات به وسيله خشونت يا تهديد خشونت، سوءاستفاده از اقتدار يا موقعيت مسلط، اسارت، مفهوم قاچاق زنان، وام، فريب يا ديگر اشكال تحميل». در ماده سوم پروتوكل پيشگيري، سركوب و مجازات قاچاق اشخاص به ويژه زنان و كودكان، مصوب سال ۲۰۰۰ ذكر شده است: «قاچاق، شامل استخدام، انتقال، حمل و نقل، پناه دادن يا دريافت اشخاص به وسيله تهديد يا به كارگيري زور يا ديگر اشكال تحميل، آدم ربايي، تقلب، فريب، سوءاستفاده از قدرت يا موقعيت، آسيب پذيري يا دادن يا دريافت پرداخت ها يا منافع، براي كسب رضايت فردي كه بر شخص ديگري كنترول دارد، به منظور بهره كشي جنسي، كار يا خدمات اجباري، بردگي يا رويه هاي مشابه بردگي، بيگاري يا برداشتن اندام هاي بدن است».
در اين تعريف استدلال شده است كه قاچاق نبايد بر حسب تحميل يا
فقدان رضايت به ويژه در چارچوب صنعت سكس تعريف شود، زيرا كار
جنسي ذاتاً بهره كشانه است. بنابراين، رضايت يا كنترول زن بر
وضعيت خودش هيچ اهميتي ندارد. قاچاقچي زنان، به كسي اطلاق مي
شود كه از طريق اعمال زور، باج خواهي، فريبكاري يا از طرق ديگر
به بهره برداري جنسي يا ساير انواع استثمار زنان و دختران،
همانند كار اجباري، برداشن اندام و ... اقدام مي كند. پيشينه
قاچاق زنان خريد و فروش زنان براي فحشا در دوران باستان نيز
رواج داشت و بخشي از خريد و فروش بردگان محسوب مي شد، به اين
صورت كه كنيزاني براي اين منظور خريداري مي شدند. در زمان
نزديك تر به عصر كنوني، يعني قبل از جنگ جهاني دوم، تجارت
انسان ها با عنوان «خريد و فروش زنان سفيدپوست» شناخته شده بود
كه در آن زنان سفيدپوست اروپايي بويژه زنان فرانسوي به روسپي
خانه هاي آمريكاي جنوبي هدايت مي شدند. علل قاچاق زنان علل رواج پديده قاچاق، در سه بخش فرهنگي، اقتصادي و حقوقي قابل بررسي است: علل فرهنگي - تغيير ارزش ها ، برخي از صاحبنظران، فقر و بيكاري را عامل گرايش قاچاقچيان به اين کار كثيف مي دانند. ولي ذكر اين نكته ضروري است كه هر فقيري دزدي نمي كند، هرچند كه بسيار مستأصل شده باشد و هر فرد بيكاري نيز رو به کار حرام نمي آورد، هر چند كه محتاج و درمانده باشد. فقر، به تنهايي عامل انحرافات اجتماعي نيست و نمي تواند مسأله اي براي نظام اجتماعي ايجاد كند، بلكه مطابق نظر دوركهايم و مرتون، فقر حتي مي تواند بر تحكيم و ثبات اجتماعي نيز تأثير گذارد، اما نابرابري و به تبع آن تغيير ارزش ها، يك جريان تهديد آميز است، به عبارت ديگر براساس نظر اين جامعه شناسان، فقر زماني تأثيرگذار است كه در مقابل آن تصوير يا گفتار يا آرزوهاي بلندپروازانه ارائه شود، در آن صورت، فقر غير قابل تحمل مي شود و ثروتمندي، ارزش محسوب مي شود؛ بدون اينكه مشخص شود كه اين ثروت از چه راهي (دزدي، قاچاق مواد مخدر، خريد و فروش زنان و دختران، فروش اعضاي بدن) به دست آمده است. در اغلب جوامع مادي، ثروتمندان از حقوق اجتماعي ازقبيل اعتبار در ادارات، احترام و تعظيم برخوردارند، كه اين اعتبار، براي نظام اجتماعي سالم خطرناك است. گسترش فرهنگ هاي منحرف معمولاً قاچاقچيان و بعضاً قربانيان قاچاق، جزو فرهنگ هاي منحرف مي باشند. به اين معنا كه آنها در درون فرهنگي زندگي مي كنند كه با ارزش ها و هنجارهاي مسلط جامعه، متفاوت و حتي مغاير است. اين فرهنگ انحرافي، محصول دسترسي به وسايل ارتباط جمعي جهاني، چون اينترنت، ستلايت و استفاده مداوم از فيلم هاي غيرمجاز و... است كه شخصيت اجتماعي فرد، ارزش ها و هنجارهاي او را تغيير مي دهد، به طوري كه فرد را در گروههاي دوستي به سوي تشكيل فرهنگي سوق مي دهد كه با ارزش ها و هنجارهاي اصلي جامعه، مخالف و حتي گاهي در تضاد است. افزايش شاخص هايي نظير سنت گريزي، احساس تنهايي، بيگانگي اجتماعي، كاهش گرايش هاي مذهبي و اخلاقي و گرايش به تجملات، نشانه جذب فرد در فرهنگ هاي منحرف است. اگر در يك جامعه، اهداف زندگي، به سوي اهدافي مادي تغيير كند و ارزش هاي اجتماعي از ارزش هاي معنوي به مادي تحول يابد و از سوي ديگر راههاي مشروع رسيدن به اين اهداف، مشكل و غير قابل دسترس باشد، افراد مي كوشند از طرق غير مشروع به آن اهداف مادي دست يابند. به عبارت ديگر گاهي افراد، اهداف جامعه (پول دار شدن) را مي پذيرند، اما راههاي مشروع (كار كردن در کارمشروع) دستيابي به آن اهداف را قبول ندارند. لذا براي كسب پول، به قاچاق مواد مخدر، فحشا و قاچاق زنان كشيده مي شوند. متناسب نبودن نقش ها و پاداش ها يكي از علل گرايش افراد به کار قاچاق زنان، عدم تناسب نقش هاي افراد با پاداش هايي است كه دريافت مي كنند. براي مثال در شرايطي كه يك قاچاقچي انسان، داراي درآمد و موقعيت اقتصادي بالايي است و قانون هم متعرض او نمي شود، بي شك به سوي شيوه هاي كاذب و غير قانوني همچون قاچاق زنان متمايل خواهد شد. منفعت قاچاق «ديويد كامپانيا»، براساس اطلاعات و تحقيقات ۵۹۶ اداره پوليس و ۱۲۵ مؤسسه خدمات اجتماعي در كشور انگلستان مينگارد: درآمد حاصله از فحشاي كودكان، بالغ بر دوميليارد دالر است. كارشناسان شوراي اروپا در گزارشي درباره تجارت زنان اروپاي شرقي به عنوان بردگان هزاره سوم نشان مي دهند كه ميزان درآمد ناشي از اين تجارت سفيد، سالانه تا ۱۳ ميليارد دالر است. زنان همچنين گاهي تا ۱۸ مرتبه خريد و فروش مي شوند. آلماني ها ساليانه سي وپنج ميليارد يورو ، خرج روسپي ها مي كنند، درآمد اين تجارت بيش از تجارت هيروئين است. مواد اوليه اين تجارت پرسود شيطاني، از كشورهاي جهان سوم تأمين مي شود و قاچاق زنان و دختران پس از مواد مخدر از سودآورترين انواع قاچاق است. چنانكه يونيسف يكي از دلايل عمده قاچاق زنان را سود سرشار آن دانسته است. فقدان فرصت هاي کاري نبود فرصت هاي وظيفوي مناسب، موجب ايجاد شيوه هاي كاذب و نامشروعي همچون قاچاق مي شود كه اين امر، هم در مورد قاچاقچيان و هم درباره قربانيان قاچاق صادق است. قربانيان قاچاق كه عمدتاً زنان و دختران جوان اند ، به دليل عدم امكان كسب درآمد مشروع و داشتن کار مناسب، خطرات احتمالي مهاجرت به كشورهاي همسايه را مي پذيرند. به اين ترتيب مشاهده مي شود كه عده اي از مرزنشينان به دليل درآمدسرشار به سوي كارهاي غيرقانوني ازجمله قاچاق گرايش پيدا مي كنند كه با سياست گذاري هاي مطلوب به منظور ايجاد شرايط بهتربه مرزنشينان مي توان با اين پديده شوم مبارزه كرد. يادداشتها از: فرهنگ توسعه، دنياي ما ،هشت مارچ واستفاده ازنبشته هاي قبلي ام که به نام مستعارقبلآ به نشررسيده است. ماده شانزدهم - كنوانسيون محو همه اشكال تبعيض عليه زنان: ـ دولتهاي عضو، اقدامات لازم و مقتضي را در جهت حذف تبعيض عليه زنان در تمام مواردي كه مربوط به ازدواج و روابط خانوادگي است، بعمل خواهند آورد و بويژه امور زير را بر مبناي برابري حقوق مردان و زنان تضمين خواهند كرد: الف- داشتن حق يكسان براي (انعقاد) ازدواج. ب- داشتن حق آزادانه و يكسان براي انتخاب همسر و (انعقاد) ازدواج بر پايه رضايت آزاد و كامل دو طرف. ج- داشتن حقوق و مسؤوليتهاي يكسان در دوران ازدواج و هنگام انحلال آن (جدايي). د- داشتن حقوق و مسؤوليتهاي يكسان به عنوان والدين در موضوعات مربوط به فرزندان، صرفنظر از وضعيت زناشويي آنها.(در همه موارد منافع كودكان از اولويت برخوردار است.) ه- داشتن حقوق يكسان جهت تصميم‌گيري آزادانه و مسؤولانه در زمينه تعداد فرزندان و فاصله زماني بارداري و دستيابي به اطلاعات، آموزش و وسايلي كه آنها را براي اجراي اين حقوق قادر ميكند. و- داشتن حقوق و مسؤوليتهاي يكسان در رابطه با حضانت (سرپرستي)، قيمومت كودكان و فرزند خواندگي يا رسمهاي مشابه با اين مفاهيم كه در قوانين داخلي وجود دارد. (در همه موارد منافع كودكان از اولويت برخوردار است.) ز- داشتن حقوق فردي يكسان به عنوان شوهر و زن از جمله حق انتخاب نام‌خانوادگي، حرفه و کار. ح- داشتن حقوق يكسان براي هر يك از زوجها در رابطه با مالكيت، حق اكتساب، مديريت، سرپرستي، بهره‌برداري و اختيار اموال خواه رايگان بوده يا هزينه‌اي در برداشته باشد. ـ نامزدي و ازدواج كودكان غير قانوني است و كليه اقدامات از جمله وضع قانون جهت تعيين حداقل سن ازدواج و ثبت اجباري ازدواج در يك دفتر رسمي ضروري است.
|
