با اینکه رفتارهای پرخاشگرایانه مثل ضربه زدن، جیغ زدن، و حتی گاز گرفتن برای یک کودک یک تادو ساله چندان غیر طبیعی به نظر نمی رسد، اما برای کودکانی یک تا دو سال بزرگتر از این، رفتاری مشکل دار و پرخاشگرایانه به حساب می آید. اما کنترل احساسات یک مهارت است و چیره شدن بر آن بسیار دشوار (حتی برای برخی بزرگسالان).

حفظ آرامش و متانت نه تنها به خودداری و تربیت زیادی نیاز دارد، بلکه مستلزم درک رفتارهای صحیح اجتماعی و اخلاقیات میباشد. اکثر کودکان زیر 5 تا 6 سال درک کمی از موارد قابل قبول اجتماعی دارند و کنترل اعصاب برای خیلی از آنها کاری دشوار است.

اکثریت کودکان توانایی ها و قابلیت های خود را نمی شناسند و نتیجه کامل رفتارها و اعمال خود را نمی دانند. و در دنیایی که همیشه به آنها دیکته می شود که چه باید بکنند، کجا باید بروند و چطور رفتار کنند، به هیچ وجه غیرمنطقی نیست که گاهی اوقات نیاز پیدا کنند که حرفهایشان را به زبان بیاورند و کسی آنها را گوش کند. بچه های مدرسه ای که به رفتارهای پرخاشگرایانه خود ادامه می دهند شاید هیچوقت فرصت این را پیدا نمی کنند که کسی به حرفهایشان گوش دهد. گوش دادن برای والدین فقط گوش دادن به جوک ها و خنده های کودک نیست، بلکه مهمتر گوش دادن به عصبانیت ها، ناراحتی ها و اذیت های آنهاست. معمولاً به بچه ها اجازه داده نمی شود که احساسات منفی و شکایت های خود را به زبان بیاورند یا عقیده ای متفاوت مطرح کنند و درنتیجه احساسات آنها آنقدر در دلشان تلنبار می شود تا یک روز مثل آتشفشانی منفجر شود. باید به خاطر داشته باشید که گوش دادن به حرف های کودکتان  به معنی قبول کردن همه امیال و خواسته های آنها نیست.

دلیل دیگر رفتارهای پرخاشگرایانه کودکان می تواند این باشد که همیشه به خاطر این رفتار مورد تشویق قرار گرفته اند. خیلی از پدر و مادرها آرزو می کنند که فرزندی قوی بزرگ کنند که بتواند در موقعیت های سخت روی پای خود بایستد. از اینرو خیلی از آنها سهواً  این رفتار پرخاشگرایانه را در آنها تشویق می کنند. در واقع حتی با تنبیه کردن بچه ها به خاطر چنین رفتارهایی هم ممکن است دوباره چنین اعمالی را مرتکب شوند. مثلاً تصور کنید که کودکی در یک گوشه از اتاق مشغول درست کردن یک پازل است. بعد از گذشت نیم ساعت او در سکوت تقریباً پازل را به انتها می رساند. در این فاصله والدین بااینکه همان اطراف هستند اما کوچکترین کلمه ای بر زبان نیاورده اند. تا جاییکه کودک تکه آخر پازل را پیدا نمی کند و بعد آنقدر خسته می شود که می زند زیر پازل و آن را پرتاب می کند و گریه و داد و بیداد سر می دهد. اینجا پدر یا مادر وارد جریان می شود و به سرزنش و توبیخ کودک پرداخته و او را به اتاقش می فرستد. شاید به نظر برسد که آن پدر یا مادر کار صحیحی انجام داده اما اشتباه او این بوده که فقط وقتی کودک رفتار پرخاشگرایانه از خود بروز داده وارد جریان شده است. در برخورد با رفتارهای پرخاشگرایانه کودکان باید سعی کنید حتی به کوچکترین رفتار درست و مثبت آنها توجه کرده و آنرا تشویق کنید و در حد ممکن به رفتارهای منفی آنها بی توجهی نشان دهید. تشویق می تواند راه بسیار خوبی برای انگیزه دادن باشد.

همچنین باید به یاد داشته باشید که تغییر رفتار کار بسیار دشواری است و نیاز به صرف حوصله و صبر زیادی دارد. تبدیل یک کودک پرخاشگر به یک کودک آرام یک شبه اتفاق نمی افتد.

در برخورد با کودکان پرخاشگر، بدون در نظر گرفتن سن آنها، چند توصیه برایتان داریم.

محرک ها را بشناسید

همه آدم ها نسبت به چیزهای حساس هستند و باعث عصبانیت و اذیت آنها می شود و کودکان نیز از این قاعده مستثنی نیستند. شاید کودکان به اندازه بزرگسالان نتوانند ناراحتی های خود را به خوبی ابراز کنند اما چیزهایی مثل دیر شدن غذا، ندیدن یک مسابقه فوتبال، یا حتی فراموش کردن داستان قبل از خواب می تواند محرک خوبی برای بروز عصبانیت در آنها باشد. وقتی بدانید که کودکتان تحت برخی شرایط خیلی زود ناراحت می شود باعث می گردد بتوانید از بروز این عصبانیت ها جلوگیری کنید یا حداقل خودتان را برای آن آماده کنید. اگر کودکتان دوست ندارد صبحها زود از خواب بیدار شود، اشکالی ندارد، برای بیدار کردن او به زور متوسل نشوید. اگر نخریدن یک اسباب بازی او را عصبانی می کند از قبل به آنها هشدار دهید یا اصلاً او را در خانه بگذارید.

از تنبیه فیزیکی خودداری کنید

عصبانی شدن از دست کودکی که بدرفتاری کرده است خیلی آسان است مخصوصاً کودکی که تقریباً بزرگ باشد و بداند که باید چطور رفتار کند. اما باید در طریقه ابراز این عصبانیت خیلی محتاط باشید چون کودکان همیشه از شما یاد می گیرند. داد کشیدن یا کتک زدن کودکی که خود ناراحت و عصبانی است فقط او را بیشتر تحریک می کند. اگر از کودکتان توقع دارید که رفتار آرامی داشته باشد و مسئولانه برخورد کند، باید سعی کنید که خودتان هم همینطور رفتار کنید. و یادتان باشد حتی یک دختر یا پسر بچه 12-10 ساله هم هنوز کودک است. بچه ها هیچوقت دوست ندارند موجبات ناراحتی شما را فراهم کنند فقط می خواهند احساساتشان را بروز دهند و یاد نگرفته اند که چطور طوری رفتار کنند که از نظر اجتماعی قابل قبول باشد.

خلق و خوی فرزندتان را بشناسید

هر فردی با یک شخصیت و خلق و خوی منحصربه فرد به دنیا می آید. برخی افراد محتاط تر و محجوب تر هستند درحالیکه خیلی ها خودانگیخته تر و شر و شور تر هستند. بچه ها هم به همین صورتند: بعضی از آنها پرخاشگرترند و بعضی کمتر. شناخت شخصین فرزندتان باعث می شود بتوانید از قبل رفتارهای او را پیشبینی کنید.

الگو باشید

این احتمالاً سخت ترین قسمت پدر یا مادر بودن است. الگو کردن رفتار خودتان حتی در آسانترین زمانها هم می تواند سخت باشد، مخصوصاً اگر دعوا و جار و جنجال جزء عادی ترین اتفاقات در خانه شما باشد. با اینحال نباید از بقیه انتظار داشته باشید که کاری که خودتان نمی توانید بکنید را انجام دهند. کوچکترین جوک و اظهارنظر کنایه آمیز هم به نظر بچه می آید و به خاطر همین نه تنها باید مراقب اعمال و رفتار خود باشید بلکه باید حرف زدنتان را هم کنترل کنید. برای اینکه الگوی فرزندتان باشید نه تنهای باید احساساتتان را کنترل کنید بلکه باید به فرزندتان بیاموزید که چطور احساسات خود را به درستی ابراز کنند—هم احساسات خوب و هم بد.

ابراز احساسات کنید

درکنار اینکه باید الگوی فرزندتان باشید، باید حتماً فرصت دیدن ابراز احساسات خودتان را به کودکتان بدهید. الگو شدن برای فرزندتان به این معنی نیست که احساسات و ترس هایتان را از آنها مخفی کنید. بچه ها باید ببینند که شما هم انسان هستید. این به آنها برای منطقی برخورد کردن در شرایط مختلف خیلی کمک میکند.

رفتار خوب را تشویق کنید

گرچه خیلی از والدین تشویق و جایزه دادن را به چشم رشوه دادن می بینند اما واقعاً اینطور نیست. اینکار بخصوص برای بچه هایی که بزرگتر هستند و می خواهند رفتار پرخاشگرایانه خود را کنار بگذارند بسیار مفید است. دادن یک جایزه مناسب به بچه ها—مثلاً بردن آنها به پارک یا اجازه دادن به آنها برای رفتن به خانه یکی از دوستانشان—واقعاً معجزه می کند. نکته مهم این است که اول باید به آنها بگویید که چه انتظاری از آنها دارید و به محض انجام آن جایزه را تقدیمشان کنید. برای اینکه جایزه ها موثر واقع شوند بهتر است اگر نتوانستند کار را به درستی انجام دهند، از دادن آن خودداری کنید. بهترین نوع جایزه، تشویق است. بچه ها خیلی دوست دارند بدانند که والدینشان به آنها افتخار می کنند.

آرامش خود را حفظ کنید

مهم نیست که فرزندتان چقدر ناراحت و عصبانی باشد، اگر شما آرامش خودتان را حفظ کنید، آرام شدن برای آنها هم راحت تر می شود. سعی نکنید تا قبل ازاینکه آرام نشده اند، با استدلال آنها را توجیه کنید. سعی کنید آنها را به اتاق خودشان بفرستید و اگر خودتان هم عصبانی هستید به اتاقتان بروید و کمی آنجا استراحت کنید. هرچه فرزندتان شما را خشمناک تر ببیند احتمال تقلید از آن بیشتر می شود.

به مشاور مراجعه کنید

نکته آخر اینکه اگر فرزندتان گه گاه پرخاشگر می شود و میبینید که خودتان نمی توانید برای کنترل رفتار او کاری از پیش ببرید، و این رفتارهای پرخاشگرایانه به دیگران صدمه میزند، حتماً به دنبال مشاوره روانشانسی بروید.