گردهم آمدن ۲۷ دولت اروپایی كه حاصل پیمان‌های ماستریخ، آمستردام و نیس بود همگرایی جدیدی را در عرصه منطقه‌ای به نمایش گذاشت تا ایده‌های آرمانی همگرایی در نظام بین‌المللی در روابط بین دولت‌های مختلف جنبه عملی پیدا كند اما گذشت زمان و بروز برخی مشكلات در روابط كشورهای اتحادیه اروپایی ضرورت بازنگری و اصلاحات در ساختار آن را بیش از پیش نمایان كرد و مهم‌ترین مساله نیز درباره اتحادیه اروپایی این بود كه ایده تشكیل اتحادیه از جانب نخبگان آن طراحی و عملیاتی شده و شكل گرفته بود.
در حالی كه مردم كشورهای عضو این اتحادیه نسبت به تحولات سریع بدبین بوده و خواهان واگذاری اختیارات حاكمیتی دولت خود به یك موجودیت فراملی كلان‌تر نبودند و رای منفی برخی كشورهای اروپایی از جمله فرانسه و هلند به قانون اساسی این اتحادیه هم نشان داد برخی كشورهای دیگر اتحادیه اروپایی به دلیل هراس از رای منفی مردم خویش، همه‌پرسی درباره قانون اساسی اتحادیه اروپایی را به تعویق انداختند.
اما نمی‌توان انكار كرد كه تشكیل اتحادیه اروپایی نوع جدیدی از همگرایی منطقه‌ای بود كه تلاش شد كشورهایی با دیدگاه‌های و سیاست‌های مختلف و گاه متضاد را در یك ساختار مشترك گردهم جمع‌ كند و در این میان نگاهی به ساختارهای تشكیل‌دهنده اتحادیه اروپایی می‌تواند به شناخت ماهیت این پیمان منطقه‌ای كمك كند.
هرچند این اتحادیه در یك همگرایی منطقه‌ای موفق بوده است، اما مشكلات داخلی پاشنه آشیل این همگرایی محسوب می‌شود، بعلاوه ضعف در سیاست‌ خارجی و امنیت نیز باعث شده است این همگرایی نتواند به رویه‌ای قابل قبول تبدیل شود.
شیوه كار اتحادیه اروپایی چگونه است
اتحادیه اروپایی تنها در آن زمینه‌هایی كه كشورهای عضو قصد كرده‌اند همكاری كنند، تصمیم می‌گیرد. وقتی یك قانون اتحادیه اروپایی وجود داشته باشد، آن قانون بر قانون‌های ملی آن كشورها برتری دارد. تصمیم‌های اتحادیه اروپا غالبا به طور مشترك از سوی كمیسیون اتحادیه اروپایی شورای وزیران اتحادیه اروپایی و پارلمان اروپا اتخاذ می‌شوند.
دادگاه مشترك اتحادیه اروپایی نظارت دارد تا مقررات وضع شده اتحادیه اروپایی به گونه‌ای یكسان در كشورهای عضو اتحادیه اروپایی اجرا شوند. ارگان حسابرسی بر امور مالی اتحادیه اروپایی نظارت دارد.
همكاری مابین كشورهای عضو اتحادیه اروپایی بر شماری از پیمان‌ها استوار است. این پیمان‌ها، قراردادهایی هستند كه بین دولت‌های اروپا بسته شده‌اند، یعنی پیمان‌هایی كه كشورهای عضو اتحادیه اروپایی بر سر آن به توافق رسیده‌اند. در این پیمان‌ها از جمله مقرر شده است كه نحوه اتخاذ تصمیم چگونه است و كشورهای عضو در كدام زمینه‌ها باید با یكدیگر همكاری كنند.
در برخی زمینه‌ها هم كشورهای عضو و هم اتحادیه اروپایی می‌توانند تصمیم بگیرند. در زمینه‌های دیگر، كشورهای عضو خودشان تصمیم می‌گیرند.
▪ بیان ساده‌ای از چگونگی تصمیم‌گیری در اتحادیه اروپایی:
۱- كمیسیون اتحادیه اروپایی یك پیشنهاد ارائه می‌كند.
۲- پارلمان اروپا و شورای وزیران اتحایه اروپایی آن پیشنهاد را بررسی می‌كنند.
۳- شورای وزیران اتحادیه اروپایی تصمیم می‌گیرد و البته برخی اوقات همراه با پارلمان اروپا.
چگونگی تصمیم‌گیری در زمینه‌های گوناگون یكسان نیست، اما در بسیاری از مسائل ضروری است، به طور مثال شورای وزیران اتحادیه اروپایی باید با پارلمان اروپا به توافق برسد. در مسائل دیگر، شورای وزیران می‌تواند پس از آن كه پارلمان اروپا نظر خود را درباره پیشنهاد مزبور ابراز كرد، به تنهایی تصمیم بگیرد.
تصمیم‌گیری درباره سیاست خارجی و سیاست امنیتی و همچنین مسائل پلیسی و مجازات‌های حقوقی به شكل دیگری صورت می‌گیرد. كشورهای عضو حق تصمیم‌گیری در این زمینه را به اتحادیه اروپایی واگذار نكرده‌اند. این بدان معناست كه تصمیم‌های اتحادیه اروپایی درباره این مسائل، بیشتر مانند موافقت‌های بین‌‌المللی هستند. قدرت و نفوذ پارلمان اروپا در این زمینه اندك یا ناچیز است.
كمیسیون اتحادیه اروپایی پیشنهاد مقررات جدید را ارائه می‌كند و بر كاربست آنها نظارت دارد.
كمیسیون اتحادیه اروپایی پیشنهاد مقررات جدید اتحادیه اروپایی را فراهم می‌كند. كمیسیون اتحادیه اروپایی بر كاربست و رعایت آنها نیز نظارت دارد. هیات رهبری كمیسیون اتحادیه اروپایی از یك كمیسیونر از هریك از كشورهای عضو تشكیل شده است. هر كمیسیونر برای یك دوره ۵ ساله برگزیده می‌شود.
كمیسیونرها برای اتحادیه اروپایی كار می‌كنند و نه برای كشورهای متبوع خود، از این رو حق ندارند از دولت‌های عضو اتحادیه اروپایی رهنمودی درخواست یا دریافت كنند.
شورای وزیران، نماینده دولت‌های كشورهای عضو اتحادیه اروپا و متشكل است از یك وزیر از هریك از كشورهای عضو. این كه كدام وزیرها در یك نشست معین شركت داشته باشند، بستگی دارد به این كه چه مسائلی قرار است بررسی شود.
شورای وزیران مقرراتی را كه كمیسیون اتحادیه اروپایی پیشنهاد می‌دهد، تصویب می‌كند. در بسیاری از مسائل ضروری است شورای وزیران پیش از تصمیم‌گیری با پارلمان اروپا به توافق برسد. شورای وزیران می‌تواند در دیگر مسائل به تنهایی تصمیم‌ بگیرد، ولی در این صورت پارلمان اروپا باید پیش از آن كه شورای وزیران تصمیم خود را بگیرد، در آن باره اظهارنظر كند. شورای وزیران همراه با پارلمان اروپا درباره بودجه اتحادیه اروپایی تصمیم می‌گیرد.پارلمان اروپا ۷۸۵ عضو دارد كه هر ۵ سال یك بار مستقیم از سوی شهروندان كشورهای عضو انتخاب می‌شوند.
▪ مهم‌ترین وظایف پارلمان اروپا عبارتند از:
- مشاركت هنگام تصمیم‌گیری شورای وزیران درباره مقررات جدید
- تایید بودجه اتحادیه اروپایی همراه با شورای وزیران
- تایید كمیسیون اتحادیه اروپایی و نظارت بر شیوه كار آن
- برگزیدن كارگزار اتحادیه اروپایی كه مسوولیت دریافت و بررسی شكوائیه‌های شهروندان را دارد.
مقررات اتحادیه اروپا باید به طور یكسان در سراسر اتحادیه اروپایی اعتبار داشته باشند. دادگاه مشترك اتحادیه اروپایی وظیفه دارد مقررات مزبور را تفسیر كند و هنگام بروز دعوی، در آن باره قضاوت كند.
دادگاه‌های كشورهای عضو اتحادیه اروپایی می‌توانند از دادگاه مشترك اتحادیه اروپایی بپرسند كه مقررات را چگونه باید تفسیر كرد. در دادگاه مشترك اتحادیه اروپایی یك قاضی از هریك از كشورهای عضو وجود دارد. آن قاضی‌ها از سوی دولت‌های عضو اتحادیه اروپایی برگزیده می‌شوند.
ارگان حسابرسی اتحادیه اروپایی بر امور مالی اتحادیه اروپا نظارت دارد. این نظارت صورت می‌گیرد تا كنترل شود بودجه اتحادیه اروپایی به بهترین شكل استفاده شود. ارگان حسابرسی اروپا از یك نماینده از هریك از كشورهای عضو تشكیل شده است كه باید برای اتحادیه اروپا كار كند و نباید از كشور متبوع خود ماموریتی بپذیرد.
شورای اروپا نامی است كه غالبا درباره نشست رهبران اتحادیه اروپایی به كار می‌رود. سران كشورها و روسای دولت‌های كشورهای عضو اتحادیه اروپایی و رئیس كمیسیون اتحادیه اروپایی در این نشست شركت می‌كنند. وظیفه شورای اروپا این است كه خط‌مشی توسعه اتحادیه اروپایی را تعیین كند. شورای اروپا درباره مسائل كلی و مشترك در سیاست خارجی و مسائل امنیتی اتحادیه اروپایی تصمیم می‌گیرد.
در این میان، كمیته‌های متعددی به هریك از ساختارهای اروپا شامل كمیسیون اروپا، شورای وزیران و پارلمان اروپا نظر مشورتی می‌دهند. طرح‌ها در كمیسیون‌ها كارشناسی شده و سپس به شورا و پارلمان ارائه می‌شود. در كمیته‌های پارلمان نیز موضوع مورد بحث و بررسی قرار می‌گیرد و سپس به شورای وزیران و پارلمان اروپا ارائه می‌شود. در میان ساختارهای اتحادیه اروپایی كمیسیون با پارلمان به طور منظم در مشورت و رایزنی است و شورای وزیران نیز با پارلمان رایزنی می‌كند.
كمیسیون اروپا صلاحیت دارد كه قوانین را پیشنهاد و وضع و در برخی موارد با قدرت می‌تواند ورود كند، همچون موضوع انتشار گازهای گلخانه‌ای كه می‌تواند اثرگذار باشد، اما پارلمان اروپا قادر نیست قوانین وضع كند و تنها یك نهاد تصمیم‌گیر است. پارلمان اروپا هر یك ماه یك بار در استراسبورگ برگزار می‌شود.
● ۲ شخصیت حقوقی مهم در ساختار اروپا
در میان ساختارهای اتحادیه اروپایی ۲ شخصیت حقوقی مهم جای دارند. یكی كمیسر اتحادیه اروپایی و دیگری نماینده ارشد اتحادیه اروپایی كه خاویر سولانا مسوولیت این قسمت را به عهده دارد.
اگرچه هر دو مكمل یكدیگر محسوب می‌شوند، اما برخلاف تصور، كمیسر اتحادیه اروپایی از وظایف بیشتری برخوردار است، هرچند خاویر سولانا به خاطر جایگاه سیاسی از معروفیت بیشتری نسبت به كمیسر اتحادیه اروپایی برخوردار است. در این میان، یك نكته اهمیت دارد، این كه در اتحادیه اروپایی هر كشور می‌تواند حق وتو داشته باشد و این موضوع شاید یكی از موانعی است كه همگرایی اتحادیه اروپایی را با چالش‌های جدیدی مواجه خواهد كرد.
● چالش‌های اتحادیه اروپایی
اگرچه از وقتی در سال ۱۹۷۹ اتحادیه اروپایی شكل گرفت مسیر همگرایی، روند مثبتی را طی كرده است، اما خود كشورهای اروپایی نیز نه‌تنها به تقویت این نهاد منطقه‌ای بلكه اصولا به ادامه موجودیت آن با دیدی تردیدآمیز نگاه می‌كنند. علاوه بر این كه كشورهای اروپایی با مشكلات خاص داخلی خود نیز دست به گریبانند كه این بر بروز همگرایی منطقه‌ای تاثیر منفی می‌گذارد.
مثلا انگلیس از محدود شدن بازار كار، فرانسه از نادیده گرفته شدن حقوق كارگران و بسیاری دیگر از كشورهای این منطقه نسبت به مهاجرت‌های غیرقانونی و مسائلی نظیر آن نگرانند كه در این میان مواضع انگلیس به عنوان یكی از قدرت‌های اروپایی قدیم كه از سال ۱۹۷۳ به عضویت اتحادیه اروپایی درآمده بسیار بدبینانه بوده و این كشور همواره تلاش كرده است خود را از بسیاری از مسائل اتحادیه دور نگه دارد.
حتی در مورد معاهده لیسبون نیز گوردون براون نخست‌وزیر انگلیس در مراسم امضای رسمی معاهده شركت نكرد و با تاخیر به آن ملحق شد و همین رفتار متناقض انگلیس سبب شده است تردیدهای جدی نسبت به میزان پایبندی این كشور به تحولات جدید اتحادیه وجود داشته باشد.
به طور كلی انگلیس به دلیل تمایلات فراآتلانتیكی خود از شكل‌گیری نظم جدید جهانی و ایجاد اروپایی متحد به نحوی كه موازنه قدرت به سمت اروپای قاره‌ای متمایل شود نگران است و از این رو احتمالا با هماهنگی با آمریكا تلاش خواهد كرد تحولات اتحادیه را كنترل كند و تاكید انگلیس به لزوم عضویت تركیه در اتحادیه كه متحد ناتوی آمریكا محسوب می‌شود و نگرانی اروپا از آن، این احتمال را تقویت می‌كند.
كشورهای اتحادیه اروپایی همچنین اطلاق قانون اساسی را بلندپروازی دانسته و بر ضرورت انجام اصلاحات تاكید دارند و تمامی ۲۷ عضو اتحادیه معتقدند در شرایط موجود، اتحادیه نمی‌تواند منافع اعضا را در درون و خارج از این محدوده تامین كرده، در مقابل چالش‌ها مقاومت و آنها را مدیریت كند و چنین شرایطی سبب امضای پیمان لیسبون یا پیمان اصلاحی اتحادیه اروپایی شده و بر مبنای آن قرار شده است كه تا سال ۲۰۰۹ این قانون براساس مقررات داخلی كشورهای عضو اتحادیه اروپایی به تصویب برسد.

عباس. م