|
ایان آنگوس
ترجمه: سهند شایان
دوازدهم فوریه ی
۲۰۰۹،
دویستمین سالگرد تولد داروین و روز داروین است. یکصدوپنجاه سال
پیش در نوامبر
۱۸۵۹
شاهکار وی – منشاء انواع – از چاپ خارج و انقلابی را در علم
موجب شد که هنوز هم ادامه دارد.
گرچه دیدگاههای سیاسی داروین رادیکال نبودند، اما کشفیات اش
مهمات اصلی نبردی شدند که علم ماتریالیستی را به مثابه ی ابزار
اساسی درک ِ ما از جهان و نیز آماده ساز ِ بستر ِ توسعه ی
مارکسیسم به صحنه آورد.
چارلز رابرت داروین را می توان حداقل انقلابی ناخواسته محسوب
کرد. پدرش پزشکی سرشناس وسرمایه گذاری ثروتمند و پدر بزرگش
یوسی ودوود(Josiah
Wedgwood)
موسس یکی از بزرگترین کمپانی های تولیدی در اروپا بود. داروین
می توانست به جای اینکه عمر و زندگی اش را وقف علم و پژوهش کند
ایام اش را با خوشگذرانی و زندگی پرزرق و برق سپری نماید. در
سال۱۸۳۱،
چارلز داروین ِ
۲۲
ساله، پس از فارغ التحصیلی از کمبریج به عنوان طبیعت شناس
(ناتورالیست) بی مواجب، با کمک مالی پدر ِ علاقمند اش به علم،
همراه کشتی تحقیقی اچ ام اس بیگل (HMS
Beagle)
عازم ِ مسافرت ِ اکتشافی شد و پنج سال ِ بعد با هزاران صفحه
یادداشت تحقیق و مشاهدات علمی بر روی بیش از
۱۵۰۰
گونه ی به دقت خشک شده بازگشت و موجب ایجاد شک وتردید در پایه
های اعتقادی و علمی حاکم بر آن زمان شد.
نتایج
نوآورانه
در آن زمان، در سال
۱۸۶۱،
داروین در مقدمه ی منشاء نوشت" اکثریت عظیمی از ناتورالیست ها
معتقد بودند که گونه ها جدا از هم و تغییرناپذیر خلق شده
اند."خداباوران و معتقدین به گفته های انجیل نیز معتقد به خلق
ناگهانی موجودات از سوی فرمان ِ باریتعالی بودند. سگها از نظر
ظاهری می توانستند متفاوت باشند اما هیچگاه گربه نمی زاییدند.
داروین بعد از پنج سال مسافرت و دو سال تحقیق در وطن، نتیجه
گیری نوآورانه ی خود را عرضه کرد: گونه ها تحول و تکامل می
یابند. همه ی حیوانات از اجداد ِ مشترکی بوجود آمده اند.گونه
های متفاوت از تغییرات تدریجی در طی میلیونها سال حاصل شده
اند. و خدا نقشی در این میان نداشته است.
امروزه تصور این امر که این یافته ی علمی چه تاثیر عظیم و
انگیزاننده ای در میان طبقات بالا و متوسط آن دوران داشته قدری
مشکل است. در آن زمان مذهب هنوز افیون ِ توده ها به حساب نمی
آمد. در جهان مبتنی بر شکاف های مطلق ِ اجتماعی آن دوران، مذهب
مبانی اخلاقی طبقات ِ مرفه را تشکیل می داد و به نظر آنها نظم
الهی همه چیز را در سر جای خود قرار داده و تخطی از این امر و
کوشش در جهت تغییر نظم و ترتیب الهی گناهی نابخشودنی محسوب می
شد.
با این وجود، در سالهای دهه ی
۱۸۳۰
دانش آموخته گان متوجه شده بودند که داستان ی خلقت ِ انواع نمی
تواند عاقلانه و صحیح باشد. عروج ِ سرمایه داری در سالهای
۱۷۰۰
میلادی موجب رشد و گسترش ِ امر ِ کانال سازی و اکتشاف ِ معادن
شد و به این ترتیب کارگران متوجه وجود فسیلها و بقایای
جانداران ِ گذشته در لایه های زمین شده و در می یافتند که در
روزگاران ِ گذشته نیز حیات بر روی زمین موجود بوده و به این
ترتیب در مورد صحت ِ نظریه ی خلق جهان در همین اواخر تردیدهایی
ایجاد شد.
در همان دوران، امپریالیسم کاوشگر موجب سفرهای اکتشافی و یافتن
انواع گونه های گیاهی و جانوری شد که تا آن زمان در مخیله ی
اروپائیان نمی گنجید.از چه رو خالق اینهمه دست و دلبازی از خود
نشان داده بود؟ و اگر همه ی موجودات جداجدا خلق شده بودند
اینهمه شباهت از نظر ساختمان و اسکلت از چه روست؟ چرا بالهای
خفاش، باله های والها، پنجه های شیرها و دستان ِ آدمیزاد همگی
دارای استخوان های مشابه هستند؟
تلاش زیادی انجام شد تا همچنان نقش ِ خدا را در آفرینش، علیرغم
این یافته ها حفظ کند. در دهه ی
۱۸۵۰
ریچارد اوون مدیر علوم طبیعی موزه ی بریتانیا و خالق ِ کلمه ی
دایناسور، تلاش پیچیده ای در این راستا انجام داد. اوون
استدلال می کرد که همه ی حیوانات از ایده ی الگو
archetypes))
در ذهن خدا مشتق شده اند. خدا " همه ی تنوعات " را در همان طرح
ِ اولیه ی خلقت خود تصویر کرده و بعد بتدریج در طی زمان بنا به
مقتضیات ِ محیطی خلق کرده است.
از آن سو، در جناح ِ مخالف ِ طیف ِ فلسفی، ژان باپتیست لامارک
بیولوژیست بزرگ فرانسوی، توضیحی غیرمذهبی برای این امر بیان
کرد. لامارک نظریه ی " زنجیره ی وجود " نردبان حیات، را عرضه
کرد که در آن حیوان ِ تک یاخته ای در اولین پله و انسان در پله
ی نهایی قرار داشت. طبیعت بی وقفه حیواناتی را خلق می کند که
به حکم غریزه ی ذاتی می خواهند از نردبان حیات بالا بروند و در
طی زمان بسوی هرچه پیچیده تر شدن میل می کنند.
حیوانات با بالاتر رفتن از نردبان ِ حیات، با تغییرات ِ محیطی
نیز سازگار می شوند: زرافه ها گردنشان درازتر می شود زیرا
اجداد ِ آنها برای استفاده از برگهای بالای درختان مجبور به
دراز کردن ِ گردن ِ خود می شدند. در حالیکه حیوانی که در غار
زندگی می کند کور است چون اجداد ِ آنها بتدریج با عدم ِ
استفاده از چشمان ِ خود نور دیدگانشان را از دست داده اند.جوهر
تئوری لامارک نه این نظریه بلکه نظریه ی " وراثت ِ ویژگی ها ی
اندوخته شده " است که از آن زمان با نام ِ وی عجین شده است.
توضیح
ماتریالیستی
در حالیکه لامارک و دیگران به خیالپردازی در خصوص ِ تنوع انواع
در طی زمان مشغول بودند، داروین شواهد غیر قابل انکاری را عرضه
کرد. از همه مهمتر داروین نشان داد که پروسه ی تکامل تنها از
سوی طبیعت و بدون دخالت هیچ نیروی خارق العاده ی ماوراء
الطبیعه و خدا و...انجام یافته است. این توضیح وی از تکامل
ماتریالیستی است.
در تئوری داروین، سه عامل دست به دست هم می دهند تا گونه ی
جدیدی خلق شود: تنوع، وراثت و انتخاب طبیعی. تفاوت زیادی بین
اعضای یک گونه وجود دارد که موجب می شود بعضی از اعضای آن گونه
بتوانند در برابر تغییرات ی محیطی بقا یابند و به این ترتیب
تنوعات خود را به نسل بعد منتقل کنند. در حالیکه هر موجودی که
امکان بازتولید را ندارد کاهش می یابد در طی زمانِ مدیدی این
تنوعات در بین ِ جمعیت پخش می شود.در نتیجه تجمع ِ این ویژگی
های ی جدید به خلق ِ گونه ای جدید منجر می شود.
داروین تا سال
۱۸۳۸
عناصر اصلی این نظریه را بسط داد اما از انتشار آنها خودداری
کرد چون از میزان ی حساسیت ِ جامعه ی علمی آن روزگار نسبت به
ماتریالیسم و تکامل آگاه بود. تنها بعد از بیست سال، زمانی که
دیگر جای پای خود را به عنوان ِ دانشمند ِ ناتورالیست ِ برجسته
در انگلستان محکم کرده بود، به انتشار یافته های خود دست زد.
در باره ی منشاء انواع بلافاصله پرفروش ترین کتاب شد. ناشر
۱۲۵۰
نسخه از کتاب چاپ کرده بود اما در همان روز نخست
۱۵۰۰
سفارش دریافت کرد.هفته بعد
۳۰۰۰
نسخه چاپ شد و تا پایان آن قرن
۱۱۰۰۰۰نسخه
فقط در انگلستان به فروش رفت.
در حالیکه اندیشه های داروین بسرعت از سوی اکثر دانشمندان و
خصوصا" جوانترهایشان پذیرفته می شد اما نهادهای جاافتاده ی
علمی و رهبران ِ مذهبی به محکوم کردن ِ وی ادامه می دادند.
آدام سدویک، استاد زمین شناسی داروین در دانشگاه کمبریج " در
باره ی منشاء انواع " داروین را کاملا" نادرست و شیطانی خواند
و نارضایتی خود را از این تئوری به دلیل داشتن آموزه های
ماتریالیستی اعلام کرد. در همان حال ریچارد اوون داروین را به
سوء استفاده از علم متهم نمود.
مارکس و
انگلس و داروین
خارج از حلقه ی علمی، ایده های ی داروین طرفداران ِ بسیاری در
جنبش کارگری پیدا کرد. فردریک انگلس " منشاء " را مطلقا" عالی
و شگفت انگیز نامید. و کارل مارکس در باره اش نوشت: "کتابی که
حاوی مبانی تاریخ ِ طبیعی دیدگاههای ماست"
ویلهلم لیبکنشت، دوست ِ مارکس بعدها نوشت " زمانی که داروین
نتایج نظریات خود را برای آگاهی عموم عرضه کرد، ما چندین
ماه درباره ی هیچ چیز صحبت نمی کردیم الا داروین و اهمیت فوق
العاده ی یافته های او".
در منشاء مارکس و انگلس توضیحی ماتریالیستی از تاریخ طبیعی
یافتند که مکمل و قوام بخش ِ توضیح ِ ماتریالیستی تاریخ ِ
انسانی آنها بود. خصوصا" آنها این نظریه ی داروین را ارج می
گذاشتند که طبیعت را دارای تاریخی به حساب می آورد که می شد از
طریق ِ ماتریالیستی و ناتورالیستی توضیح داده شود. انگلس در
آنتی دورینگ نوشت: " کارکرد ِ طبیعت دیلکتیکی است نه
متافیزیکی... طبیعت نه در مدار بسته از پیش تعیین شده بلکه در
مسیر تکامل واقعی تاریخی متحول می شود. در این رابطه نام
داروین باید در صدر قرار گیرد. داروین با اثبات اینکه همه ی
موجودات ِ ارگانیک، گیاهان، حیوانات، و حتا انسان محصول ِ
پروسه ی تکامل در طی میلیونها سال هستند، ضربه ی خرد کننده ای
به اندیشه ی متافیزیکی در رابطه با طبیعت وارد کرد. "
یک
پیروزی برای انسانیت
در حالیکه حامیان داروین مشغول دفاع از اندیشه های وی در
برابر رهبران ِ موثر فکری آن دوران بودند خود ِ داروین اکثر
اوقات بقیه ی عمر خود را صرف تحقیق در مورد تکامل و انتخاب
طبیعی نمود.تا زمان مرگ داروین در سال
۱۸۸۲
عده ای از دانشمندان هنوز هم با واقعیت تکامل سر نزاع داشتند.
زمان زیادی صرف شد تا بالاخره اکثر دانشمندان هسته ی
ماتریالیستی آثار داروین – اینکه تنوع و انتخاب طبیعی پروسه
هایی هستند که موجب تکامل می شوند - را بپذیرند. دانشمندان به
مدت چندین دهه دانشمندان در پی یافتن جایگزینی برای انتخاب
طبیعی بودند که بتواند اندیشه ی ایده آلیستی را که معتقد بود
خدا و یا نیروی ماوراء الطبیعه معادل وی راهنما و باعث تکامل
از پایین به بالا یعنی از جماد تا انسان است را تایید کند. اما
تحقیقات ژنتیک قرن بیستم ثابت کرد که در کل داروین محق بود:
اینکه تنوع بصورت طبیعی انجام می پذیرد و نیز اینکه انتخاب
طبیعی عامل اصلی بقا و گسترش ِ تنوع ها است.
دلبستگی داروین به علم ناتورالیستی پیروز شده است. هیچ دانشمند
نواندیشی حتا با اعتقادات مذهبی امروز مدعی نیست که " و سپس
معجزه ای رخ داد..." بتواند توضیح قانع کننده ای برای وقایع
طبیعی از جمله منشاء انواع، تنوع گسترده و تغییر مداوم در حیات
سیاره ی ما باشد.
این پیروزی ماتریالیستی علم یکی از بزرگترین دستآوردهای بشریت
است. تنها به همین دلیل، چارلز داروین، قطع نظر از ملاحظات ِ
خاص، تردید و تعلل در بیان نظریات اش، شایسته ی تجلیل و
بزرگداشت از سوی ی همه ی کسانی است که چشم به آینده ای فارغ از
نادانی و خرافه پرستی در همه ی جنبه های حیات دوخته اند.
|
