.    عمل دستگاه گردش خون ، برآوردن نیازهای بافتها یعنی حمل مواد غذایی به بافتها ، حمل فرآورده‌های زاید به خارج از بافتها ، راندن هورمونها از یک قسمت بدن به قسمت دیگر و بطور کلی حفظ یک محیط مناسب در تمام مایعات بافتی برای بقا و عمل مناسب سلولها است.

با این وجود گاهی درک این موضوع مشکل است که چگونه جریان خون در ارتباط با نیازهای بافتها تنظیم می‌شود و چگونه قلب در گردش خون کنترل می‌شود تا برون‌ده قلبی و فشار شریانی مورد نیاز برای جلو راندن خون را تامین کنند. 

کنترل عصبی گردش خون بطور طبیعی کاری با تنظیم میزان جریان خون از یک بافت تا بافت دیگر ندارد. چون این عمل به عهده کنترل جریان خون موضعی بافتی است. بجای آن ، کنترل عصبی بطور عمده بر روی اعمال عمومی‌تر تاثیر می‌کند از قبیل توزیع مجدد جریان خون به نواحی مختلف بدن ، افزایش دادن قدرت تلمبه‌ای قلب و بویژه تامین کنترل بسیار سریع فشار شریانی. روشی که بوسیله آن سیستم عصبی دستگاه گردش خون را تنظیم می‌کند، تقریبا بطور کامل از طریق سیستم عصبی خود مختار است.

سیستم عصبی خودمختار

مهمترین بخش سیستم عصبی خودمختار برای تنظیم گردش خون ، سیستم عصبی سمپاتیک است. سیستم عصبی پاراسمپاتیک از نظر تنظیم عمل قلب اهمیت دارد. فیبرهای عصبی محرکه رگی یا وازوموتور (Vasomotor) سمپاتیک ، نخاع را از طریق تمام اعصاب نخاعی سینه‌ای و یک یا دو عصب اول نخاعی کمری ترک می‌کنند. این فیبرها وارد زنجیره سمپاتیک شده و از آنجا از طریق دو مسیر به گردش خون می‌رسند.

از طریق اعصاب سمپاتیک ویژه که بطور عمده عروق احشایی داخلی و قلب را عصب می‌دهند.

از طریق اعصاب نخاعی که بطور عمده عروق نواحی محیطی را عصب می‌دهند.

عصب‌دهی سمپاتیکی رگهای خونی

تمام رگها به استثنای مویرگها ، اسفنگترهای پیش مویرگی و بیشتر متآتریولها ، فیبرهای عصبی سمپاتیک دریافت می‌کنند. عصب‌گیری شریانهای کوچک و آرتریولها به تحریک سمپاتیک اجازه می‌دهد تا مقاومت این رگها را افزایش داده و از این راه موجب کاهش جریان خون در بافتها شود. عصب‌گیری رگهای بزرگ و مخصوصا وریدها ، تحریک سمپاتیک را قادر می‌سازد تا حجم این رگها را کاهش داده و در نتیجه ، حجم سیستم گردش خون محیطی را تغییر دهد. این امر می‌تواند خون را به داخل قلب تغییر محل دهد و از این راه نقش عمده‌ای در تنظیم سیستم قلبی - عروقی بازی می‌کند.

فیبرهای عصبی سمپاتیک قلب

علاوه بر فیبرهای عصبی سمپاتیک که به رگهای خونی می‌روند فیبرهای سمپاتیکی دیگری نیز به قلب می‌روند. تحریک سمپاتیک بطور بارزی فعالیت قلب را افزایش می‌دهد. به این معنی که هم تعداد ضربان قلب و هم قدرت تلمبه زدن آن را زیاد می‌کند.

کنترل پاراسمپاتیکی عمل قلب

اگر چه سیستم عصبی پاراسمپاتیک نقش فوق‌العاده مهمی در سایر اعمال خود مختار بدن دارد، فقط بخش کوچکی در تنظیم گردش خون بازی می‌کند. تنها اثر واقعا مهم گردش خونی آن در کنترل تعداد ضربان قلب از راه فیبرهای پاراسمپاتیک است. تحریک پاراسمپاتیک موجب یک کاهش بارز در تعداد ضربان قلب و یک کاهش مختصر در قدرت انقباضی عضله قلب می‌شود.

سیستم تنگ کننده رگی سمپاتیکی و کنترل آن بوسیله سیستم عصبی مرکزی

اعصاب سمپاتیک حاصل تعداد عظیمی از فیبرهای تنگ کننده رگی و فقط تعداد معدودی فیبرهای گشاد کننده رگی هستند. فیبرهای تنگ کننده به تمام قسمتهای گردش خون توزیع می‌شوند. توزیع این فیبرها در کلیه‌ها ، دستگاه گوارشی ، طحال و پوست قوی بوده و در مغز و عضلات اسکلتی ضعیف‌تر است.

مرکز وازوموتور و نقش کنترل کننده آن بر روی سیستم تنگ کننده رگی

در ماده مشبک بصل‌النخاع و یک سوم تحتانی پل مغزی بطور دوطرفه ناحیه‌ای موسوم به مرکز وازوموتور قرار دارد. این مرکز ایمپالسهای پاراسمپاتیکی اعصاب پاراسمپاتیک را از طریق اعصاب پاراسمپاتیک به قلب و ایمپالسهای سمپاتیکی را از طریق نخاع و فیبرهای تنگ کننده رگی سمپاتیکی به تمام رگهای خونی بدن می‌فرستد و موجب تنگ شدن رگها و افزایش فشار خون شریانی می‌شود.

کنترل مرکز وازوموتور بوسیله مراکز عصبی بالاتر

تعداد زیادی از نواحی در سراسر ماده مشبک پل مغزی ، مزانسفال و دیانسفال می‌توانند مرکز وازوموتور را تحریک یا مهار کنند. غده هیپوتالاموس نقش ویژه‌ای در کنترل سیستم تنگ کننده رگی بازی می‌کند. قسمت خلفی جانبی هیپوتالاموس موجب تحریک می‌شود، در حالیکه قسمت قدامی می‌تواند موجب تحریک یا مهار خفیف می‌شود. تحریک قشر حرکتی مغز ، مرکز وازوموتور را تحریک می‌کند و تحریک لوب گیجگاهی قدامی باعث تحریک یا مهار می‌شود.

سیستم گشاد کننده رگی سمپاتیک و کنترل آن بوسیله سیستم عصبی مرکزی

اعصاب سمپاتیک عضلات اسکلتی حامل فیبرهای گشاد کننده رگی سمپاتیکی علاوه بر فیبرهای تنگ کننده هستند. در انسان از انتهای این فیبرها اپی‌نفرین ترشح می‌شود که گیرنده‌های بتا را در عروق عضلات تحریک می‌کند. ناحیه اصلی مغز که این سیستم را کنترل می‌کند هیپوتالاموس قدامی است.

اهمیت سیستم گشاد کننده رگی سمپاتیک
این موضوع که سیستم گشاد کننده رگی سمپاتیک نقش بسیار مهمی در کنترل گردش خون داشته باشد مورد تردید است زیرا بلوک کامل اعصاب سمپاتیک عضلات ، اثری بر روی قابلیت عضلات برای کنترل میزان جریان خون خود در جواب به نیازهایشان ندارد. امکان دارد که در شروع فعالیت عضلانی ، سیستم گشاد کننده رگی سمپاتیک سبب گشاد شدن رگی ابتدایی در عضلات اسکلتی می‌شود و موجب می‌گردد که میزان جریان خون آنها افزایش یابد.

غش کردن هیجانی

یک واکنش گشاد کننده رگی بویژه جالب در افرادی بوجود می‌آید که دچار ناراحتیهای شدید هیجانی می‌شوند که منجر به غش کردن می‌گردد. سیستم گشاد کننده رگی عضلات بطور شدید فعال می‌شود و همزمان با آن مرکز مهار کننده قلبی ، سیگنالهای قوی به داخل قلب ارسال می‌کند و ضربان قلب را بطور بارزی آهسته می‌سازد. فشار شریانی بطور آنی سقوط می‌کند و این عمل جریان خون مغز را کاهش داده و موجب می‌شود تا شخص بیهوش شود. این اثر رویهم رفته سنکوپ رگی واگی نامیده می‌شود.

نقش سیستم عصبی در کنترل سریع فشار شریانی

یکی از مهمترین اعمال عصبی گردش خون توانایی آن برای ایجاد افزایشهای بسیار سریع در فشار شریانی است. برای این منظور ، تمامی اعمال تنگ کنندگی رگی و تند کنندگی قلبی سیستم عصبی سمپاتیک به صورت یک واحد تحریک می‌شوند. همزمان با آن مهار متقابل سیگنالهای مهاری پاراسمپاتیکی واگی به قلب بوجود می‌آید. سه تغییر همزمان زیر باعث افزایش فشار شریانی می‌شوند.

تمام آرتریولهای بدن تنگ می‌شوند، مقاومت محیطی افزایش یافته، خروج خون از شریانها کاهش یافته و بدینوسیله فشار شریانی افزایش می‌یابد.

جابجا شدن خون به سوی قلب افزایش یافته ، قلب با نیروی بیشتری منقبض می‌شود و فشار شریانی افزایش می‌یابد.

خود قلب مستقیما توسط سیستم عصبی خود مختار تحریک شده و تلمبه زدن قلب تشدید می‌شود و فشار شریانی افزایش می‌یابد