سرطان معده
معده یکی از اعضای موجود در شکم و بخشی از دستگاه گوارش می باشد و مانند هر کدام از اعضای دیگر مستعد ابتلا به سرطان می باشد .
پس از اینکه غذا جویده و بلعیده شد از طریق لوله ای به نام مری از دهان وارد معده می شود . معده عضوی کیسه مانند و دارای ۵ قسمت مختلف می باشد که ترشحات مختلفی برای هضم اولیه غذا ترشح می کنند . سرطان در هر کدام از این مناطق پنجگانه ممکن است شروع شود و گاهی علائم و میزان بهبودی برحسب محل ابتلا تفاوت می کند .
دیواره معده از پنج لایه تشکیل شده است . داخلی ترین لایه که حائز اهمیت خاص می باشد لایه مخاطی نامیده می شود و اکثر سرطانهای معده نیز از این قسمت شروع می شود . هر چه سرطان به بافتهای زیرین نفوذ نماید احتمال بهبودی کاهش می یابد .
سرطان معده در طی سالیان و با آرامی رشد می کند ولی قبل از اینکه سرطان بمعنای واقعی ایجاد شود ، تغییراتی در لایه های معده ایجاد می شود . این تغییرات اولیه بندرت علائم ایجاد میکنند و تشخیص داده نمی شوند .
سرطان معده از طرق مختلف گسترش می یابد . می تواند از طریق دیواره خود معده به بافتها و اعضای مجاور راه یابد . همچنین می تواند از طریق غدد عروق لنفاوی گسترش یابد . در مراحل پیشرفته نیز می تواند از طریق خون سایر اندام و اعضا را درگیر کند . شایعترین سرطان معده بنام آدنوکارسینوم می باشد . البته انواع دیگر با شیوع کمتر عبارتند از : لنفوم و تومورهای کارسینوئید . البته طبیعتاً نوع درمان این نوع سرطانها با هم تفاوت می کند .
اکثریت مبتلایان به سرطان معده در دهه ۶۰ یا ۷۰ سن خود تشخیص داده می شوند .
طبق تحقیقات در ایالات متحده ، تعداد ۲۲۷۱۰ نفر با سرطان معده در سال ۲۰۰۴ تشخیص داده خواهند شد .
سرطان معده در سایر کشورهای جهان نیز ممکن است شیوع بالاتری داشته باشد. البته در سالهای اخیر بعلت استفاده از یخچال و استفاده کمتر از نمک برای نگهداری غذاها احتمال ابتلا به سرطان معده کاهش یافته است . یکی دیگر از علل کاهش ابتلا درمان مناسب و مفید برای باکتری هلیکوباکترپیلوری می باشد که بنظر می رسد نقش زیادی در ابتلا به سرطان معده دارد .
متأسفانه در مراحل ابتدایی علائم چندانی دیده نمی شود و شاید بهمین دلیل سرطان معده در مراحل ابتدایی بسختی تشخیص داده می شود .
علائم شایع :
کاهش اشتها و کاهش وزن
درد معده
علائم مبهم سوء هاضمه مانند پری ، آروغ زدن ، تهوع
احساس پری حتی پس از خوردن مقادیر اندک غذا
تهوع و استفراغ
سوزش سردل و علائم شبیه به زخم معده
تورم معده
البته شایان ذکر است که بسیاری از این علائم منحصر به سرطان معده نمی باشند و دربسیاری از بیماریهای دیگر معده نیز دیده می شوند ، اما وجود این مشکلات اگر بصورت طولانی باشد خصوصاً در افراد بالای ۵۰ سال ، احتیاج به ارزیابیهای بیشتری توسط پزشک دارد .
اگر شک به سرطان معده وجود داشته باشد ، پزشکان دست به ارزیابیهای بیشتری می زنند تا سرطان معده را در مراحل اولیه تشخیص بدهند . ازانواع این روش می توان به اندوسکوپی ، عکسبرداری از ریه ( بیشتر بمنظور تشخیص میزان درگیری بافتهای مجاور معده انجام می شود ) ، MRI و آزمایشات اولیه اشاره نمود که هر کدام از اینها با توجه به صلاحدید پزشک معالج و در زمان مقتضی انجام می شود .
عوامل افزایش دهنده خطر :
باید توجه داشت وجود عوامل خطر همواره به معنی ابتلا به بیماری نیست و تنها شرایط را برای ابتلا به بیماری بیشتر می کند .
عفونت با هلیکوباکترپیلوری که منجر به گاستریت مزمن شود . البته بسیاری از افرادی که این میکروب را با خود دارند هیچگاه مبتلا به سرطان معده نمی شود .
رژیمهای غذایی شامل غذاهای دودی ، گوشتی نمک اندود ، ترشیها و غذاهای محتوی نشاسته بالا و فیبر پایین . ( استفاده از غذاهایی که شامل غلات زیاد باشند ، ماهی و سبزیجات تازه محتوی ویتامین A و C احتمال ابتلا به سرطان معده را کاهش می دهند . )
کشیدن سیگار
مصرف الکل
سابقه جراحی بر روی معده که قبلاً بمنظور کنترل زخم انجام شده باشد .
سرطان معده در مردان دوبرابر زنان دیده می شود .
در سنین بالاتر از ۵۰ سال بشدت افزایش می یابد .
در نژادهای بخصوصی بیشتر دیده می شود
سابقه سرطان معده در افراد درجه یک فامیل
پیشگیری :
استفاده از رژیمهای غذایی مناسب که در بالا به بعضی از آنها اشاره شد .
الکل ننوشید و سیگار نکشید
به علائم سوء هاضمه طول کشیده دقت کنید و با پزشک خود مشورت کنید .
آزمایشهای توصیه شده توسط پزشک را مرتب انجام دهید .
شایان ذکر است میزان موفقیت در درمان بیماری چندان زیاد نیست ، لذا پیشگیری می تواند نقش بسیار مهمی داشته باشد .
درمان :
در مراحل ابتدایی ، جراحی و برداشتن تومور اولیه می تواند بسیار مؤثر باشد . حتی زمانیکه سرطان گسترش یافته باشد می توان برای جلوگیری از خونریزیهای طولانی و انسداد معده از روش جراحی استفاده نمود .
شیمی درمانی نیز ممکن است در افرادی که سرطان در آنها گسترش یافته باشد استفاده شود و مؤثر باشد .
استفاده از رادیو تراپی بخصوص همراه با شیمی درمانی برحسب صلاحدید پزشک استفاده می شود .
در ادامه ممکن است پزشک آزمایشات پیگیری را بطور منظم انجام دهد که از آن جمله می توان به آزمایش خون اشاره کرد . لذا باید توجه داشت که علائم جدید حتی جزئی را پس از درمان باید به پزشک گزارش کرد تا وی بتواند بدرستی برنامه های آینده خود را تنظیم نماید .
باید توجه داشت که هیج کس نمی تواند میزان بهبودی و پاسخ هر فرد را به درمان بطور دقیق پیش بینی کند چرا که نوع سرطان و نحوه پاسخ بدن به درمان هر فرد به فرد دیگر می تواند متفاوت باشد و در این بین حالات روحی و روانی مناسب می تواند در درمان بسیار مؤثر باشد و نباید فراموش شوند .
نکاتی که باید مورد توجه قرار گیرند :
تحقیقات نشان داده اند که رژیم های غذایی مهمترین عامل در ابتلا به سرطان معده هستند و در کشورهایی که استفاده از گوشت قرمزبیشتر است ابتلا به سرطان معده نیز بیشتر است و باید توجه داشته باشید که استفاده از گوشت قرمز بیش از ۱۳ بار در هفته احتمال سطان معده را دوبرابر می کند بخصوص اگر گوشت بصورت کبابی و یا کامل و زیاد از حد پخته شود .
استفاده از غذاهای محتوی ویتامین C ، ویتامنی E و بتاکاروتن بعلت خاصیت آنتی اکسیدانی در جلوگیری از ابتلا به سرطان معده بسیار مؤثر هستند .
آشنایی با هلیکوباکترپیلوری
هلیکوباکترپیلوری یک باسیل گرم منفی خمیده است که در لابلای مخاط معده و گاهی دئودنوم و مری زندگی می‌کند. این باکتری به هیچ‌وجه جزء فلور طبیعی نبوده بلکه در افراد آلوده ایجاد التهاب مزمن سطحی و منتشر در معده می‌کند.
خصوصیات بیوشیمیایی این باکتری تولید آنزیم اوره آز است. انتقال بیماری معمولا” ازطریق مدفوعی دهانی صورت می‌پذیرد. زیرا شیوع این باکتری در افرادی که از لحاظ بهداشتی در سطح پایین هستند یا در کسانی که به طور جمعی زندگی میکنند بیشتراست. شیوع هلیکوباکتر در درجه‌ی اول به سن و منطقه‌ی جغرافیایی وابسته است همچنین شیوع آن در مردان و زنان یکسان است. هلیکوباکتر قادر است در مخاط معده یعنی جائی‌که بسیاری از باکتریها قادر به ادامه‌ی زندگی نیستند زنده بماند. اما زمانی که اسیدیته‌ی معده کاهش می‌یابد باکتری‌های دیگر قادر به ادامه‌ی زندگی هستند دلیل آن شاید رقابت با سایر باکتری‌هاست. تشخیص براساس رادیولوژی، آندوسکوپی، تست اوره آز و تاریخچه‌ی بیماری صورت می‌گیرد. اما این روشها وقت‌گیرو گاهی تهاجمی و حساسیت آن کاملا” مشخص نیست. اما روش الایزا با مشخص کردن آنتی بادیهای اختصاصی این مشکل را از بین برده است به طوری که با یک روش غیر تهاجمی و در یک زمان کوتاه می‌توان به نتایج دلخواه دست یافت.
بررسی‌های گوناگون وجود آنتی بادی علیه هلیکوباکتر و بیماری معده را به اثبات رسانده است. رابطه‌ی مشخصی بین تراز سرمی آنتی‌بادی IgM و بافتهای بالینی وجود دارد به طوری که افزایش تراز سرمی ایمونوگلوبولین در گاستریت حاد دیده میشود. این آزمایش به عنوان یک تست غربالگری سریع و همچنین در تشخیص زودرس عفونت هلیکوباکتر بسیار مفید است، زیرا پاسخ ایمنی غالبا” قبل از علائم بالینی بروز می کند. تفسیر نتایج: با توجه به نتایج به دست آمده بیمار را به سه گروه تقسیم میکنند. ۱ - نمونه‌های منفی کمتر از ۲۰ که در این مرحله به بیماران توصیه میشود درصورت وجود علائم به جهت اینکه در مراحل اولیه نتایج اولیه ممکن است منفی باشد آزمایش به فاصله‌ی چند روز تکرارشود. ۲ - نمونه‌های مشکوک با میزان ۲۰ تا ۳۰ که تکرار آزمایش به فاصله‌ی چند روز توصیه میشود در صورت جواب مشکوک مجدداندازه‌گیری آنتی‌بادی ضد این باکتری به روشهای دیگر پیشنهاد می‌گردد. ۳ - نمونه‌‌ی مثبت بالاتر از ۳۰ که بیمار ممکن است مبتلا به هلیکوباکتر باشد اما لزوما نشانگر وجود بیماری نیست. با توجه به اینکه شیوع بیماری به منطقه‌ی جغرافیایی و وضع اقتصادی بستگی دارد پیشنهاد می‌گردد در هر منطقه مقادیر نرمال با توجه به شیوع بیماری در نظر گرفته شود.
شیوع میکرب «هلیکوباکترپیلوری» در ایران بیشتر از ۷۰ درصد است این باکتری از انسان به انسان و از راه دهانی – مدفوعی قابل گسترش است. به عبارت دیگر این باکتری از فرد آلوده و از طریق مدفوع منجر به آلودگی آب و مواد غذایی شده و در صورت مصرف مواد غیر بهداشتی و آب آلوده به افراد دیگر منتقل می‌شوند.
بعد از ورود این باکتری، مخاط معده تحلیل و منجر به بیماریهای مختلفی از جمله زخم‌های گوارشی و سرطان معده میشود. طبق بررسی‌های انجام شده وجود این باکتری در ۸۰ درصد بیماران زخم اثنی‌عشر، ۶۰ درصد بیماران زخم معده و در ۷۰ درصد سرطانهای معده محرز است.
با روشهای آندوسکوپی، نمونه‌برداری از مخاط معده، روشهای غیر تهاجمی چون انجام تست تنفسی اوره با بررسی هوای بازدمی افراد، بررسی آنتی‌بادی بر علیه باکتری در خون افراد و انجام آزمایشات تخصصی بر روی مدفوع، می‌توان از وجود این باکتری در سیستم گوارشی فرد مطمئن شویم.
نحوه مقابله با هلیکوباکترپیلوری
از بین بردن عفونت هلیکوباکترپیلوری برخلاف اکثر عفونتها، بسیار مشکل می باشد و برای این کار لازم است که چندین دارو و به طور همزمان مصرف شود. دلیل این امر آن است که این عفونت در مخاط معده برای خود پناهگاههای ویژه‌ای درست می‌کند که اکثر داروها نمی‌توانند به آن نفوذ نمایند.
گفته شده است که در طی ۱۰ سال گذشته، انواع مختلفی از درمانهای دارویی معرفی شده است که اگر آنها به طور صحیح مصرف می شدند، حدود ۹۰ درصد افرادی که از آنها استفاده کرده‌اند از دست این عفونت خلاص می‌شدند. شایعترین نوع درمانی که امروزه در بریتانیا تجویز میشود، استفاده از سه نوع دارو به مدت یک هفته می‌باشد. دو تا از این داروها آنتی‌بیوتیک می باشند و داروی سومی، یک داروی متوقف کننده قوی ترشح اسید معده (مثل داروی اومپرازول) می‌باشد.
اکثر درمانهایی که امروزه برای از بین بردن عفونت هلیکوباکترپیلوری به کار می‌روند بی‌خطر هستند و فقط ممکن است مشکلات جزئی ایجاد نمایند، اما بعضی از آنتی‌بیوتیکها می‌توانند باعث تهوع، استفراغ و یا اسهال شوند. کامل کردن دوره درمان همانگونه که پزشک تجویز می‌نماید. از اهمیت زیادی برخوردار است زیرا شایعترین علت عدم موفقیت در درمان، عدم مصرف داروها به طور مناسب می‌باشد. بعد از اینکه دوره درمان به پایان رسید، برای اینکه ببینیم که آیا عفونت هلیکوباکترپیلوری ریشه‌کن شده است، باید یک آزمایش انجام دهیم (معمولاً آزمایش تنفسی اوره). حدود ۱۰ درصد افراد نیاز خواهند داشت که درمان را دوباره تکرار کنند، زیرا در درمان اول، عفونت هلیکوباکترپیلوری از بین نرفته است. گاهی اوقات حتی با چندین بار تکرار در درمان نیز عفونت از بین نمی‌رود. در چنین مواردی معمولاً از درمانهای مختلف استفاده میشود . خیلی به ندرت ممکن است فردی که با درمان عفونت هلیکوباکترپیلوری را ریشه‌کن کرده است دوباره به این عفونت دچار شود. اگر بعد از درمان موفقیت‌امیز در ریشه‌کن کردن هلیکوباکترپیلوری، علایم بیماری باز هم باقی ماندند، ممکن است این علایم به علت چیز دیگری ایجاد شده باشند. آینده هلیکوباکترپیلوری احتمالاً هلیکوباکترپیلوری به مدت چندین هزارسال است که در پستانداران وجود دارد و در بیشتر موارد به نظر می‌رسد ه این باکتری باعث مشکلی نمیشود. گرچه بدون شک این عفونت در بعضی موارد باعث بروز بیماری میشود، اما ممکن است برای عده‌ای دیگر، این باکتری سودمند باشد (هرچند هنوز این موضوع کشف نشده است).
این مطلب مورد بحث بسیاری از پزشکان است و به همین علت است که در افرادی که دارای زخم معده یا اثنی‌عشر نیستند، توصیه نمیشود که این عفونت را از بین ببرند. در آینده ممکن است دانشمندان موفق به کشف انواع هلیکوباکترپیلوری بد و خوب شوند و بنابراین خواهند توانست که فقط انواع بد را از بین ببرند. همچنین امکان دارد که بر علیه انواع بد این باکتری، یک واکسن ساخته شده و به کودکان زده شود تا از ابتلا به این عفونت پیشگیری کنند و در نتیجه باعث شوند که بیماری زخم معده یا اثنی‌عشر ریشه‌کن گردد. کمک به موفقیت درمان داروهایتان را دقیقاً همانگونه که پزشک یا داروسازتان به شما آموزش میدهد مصرف کنید. مصرف داروها ممکن است باعث شودکه شما برای مدت زمان کوتاهی احساس کنید که حالتان بدتر شده اما باید بدانید که این بهترین راه برای کشتن تمام باکتری‌های هلیکوباکترپیلوری و ممانعت از برگشت زخم است. پرهیز از کشیدن سیگار و عدم مصرف مسکنهایی مانند آسپیرین و داروهای مشابه میتواند به بهبود زخم و جلوگیری از برگشت آن کمک کند
