این روزها شاهد تحولاتی در برخی نقاط جهان به خصوص در کشورهای عربی و اسلامی هستیم. تحولاتی که گستره آن از شمال آفریقا تا مرزهای پاکستان را در بر گرفته است. این که چه عواملی باعث شده که ملتهای این نقاط از دنیا علیه دولت های خود قیام کنند، خود جای بحث مفصلی را می طلبد، که از حیطه بحث من خارج است.
من در این مجال می خواهم به یکی از ابزارها و در واقع یکی از موتورهای محرک در شکل دهی افکار و اعتراضات مردمی در این کشورها بپردازم.
فیس بوک (Face book). آری، فیس بوک یکی از این ابزارهاست.
فیس بوک (face book) یک شبکه اجتماعی (social network) است که در چهارم / فوریه / 2004 توسط یک جوان دانشجوی آمریکایی به نام (مارک زوکربرگ) به وجود آمده است. و هم اکنون بیش از(پانصد میلیون) کاربر در نقاط مختلف جهان با هر نوع ایدئولوژی، رنگ، نژاد و زبان از طریق این شبکه اجتماعی با یکدیگر ارتباط دارند.
این شبکه هم اکنون به حدود چهل زبان دنیا قابل دسترسی است. و در سال 2010 حدود هزار میلیون دلار درآمد داشته است.
مطالب فوق چکیده ای بود از تاریخچه و فعالیت های اجتماعی و اقتصادی شبکه فیس بوک.
حال بازمیگردیم به موضوع اصلی بحث یعنی تاثیر این شبکه های اجتماعی در شکل دهی افکار مردم و درواقع مسیر جنبش های حال حاظر منطقه.
بعد از آنکه در تونس (محمد بوعزیزی) 26 ساله، آن جوان تحصیل کرده بیکار و میوه فروش پایتخت تونس خود را به آتش کشید و درواقع آتشی را در دل ملت های تحت سلطه شعله ور کرد، تصاویر و خبرهای مربوط به این حادثه دلخراش به سرعت بر روی صفحات اینترنتی و اجتماعی به خصوص فیس بوک و توئیتر منتشر شد، و آن دسته از جوانان تونسی که به فضای مجازی و اینترنت تسلط کافی داشتند تحت تاثیر این اخبار و تصاویر قرار گرفتند و موج عظیمی از خشم و نفرت عمومی سراسر تونس را فراگرفت و این کشور با جمعیت (ده میلیون) نفری را یکپارچه آتشی کرد علیه حکومت ظلم، استبداد و خفقان رئیس جمهور دیکتاتور (زین العابدین بن علی) و همه اقشار جامعه تونس را به سوی پایتخت کشاند و توانستند با رشادت هایی که از خود نشان دادند بن علی دیکتاتور را با خفت از تونس فراری دهند و برای ملت خود عزتی به یاد ماندنی در تاریخ به دست آورند و جنبش خود را به انقلابی اساسی و عظیم بدل کنند که تقریبا به ثمر رسیده است. (لازم به یادآوری است که در تونس حدود (بیست و یک درصد) از مردم، عضو فیس بوک هستند).
همانطوری که اشاره کردم انتشار تصاویر (محمد بوعزیزی) در شبکه های اجتماعی و انتقال آن به جوانان تونسی عامل اصلی و در واقع مرکز ثقل تحولات تونس محسوب می شود.
بنابراین تاثیر گذاری سه عامل را در تحولات تونس نمی توان نادیده گرفت.
1ـ ظلم، استبداد و دیکتاتوری ناشی از حکومت زین العابدین بن علی
2ـ تاثیرگذاری و اقدامات جوانان تونسی
3ـ فعالیت گسترده شبکه های اجتماعی (فیس بوک و توئیتر).
در ادامه به نقش قدرت های بزرگ، خصوصا آمریکا در هدایت موج این اعتراضات در منطقه اشاره میکنم.
به دنبال اوج گرفتن اعتراضات مردمی در شمال آفریقا و خاورمیانه خانم هیلاری کلینتون (وزیر امور خارجه) دولت ایالات متحده در سخنانی اعلام کرد:
حکومت ایالات متحده آمریکا برای برقراری تماس با جوانان خواهان تغییر در خاورمیانه و شمال آفریقا باید از توئیتر و سایر شبکه های اجتماعی استفاده کند.
خانم کلینتون هدف از این اقدام را، انتقال مستقیم پیام دولت آمریکا و مطلع کردن مردم این مناطق خصوصا جوانان از سیاست ها و خط مشی های دولت آمریکا اعلام کرد.
خانم کلینتون همچنین در پی تحولات اخیر مصر، خطاب به جوانان مصری گفته است:
قدرت فناوری اینترنت در کنار سیاست، اجتماع و اقتصاد می تواند همه چیز را تغییر دهد.
این سخنان نشان دهنده تاثیرگذاری عمیق فناوریهای ارتباطی و شبکه های اجتماعی بر جوامع خواهان تغییر نه تنها در خاورمیانه و شمال آفریقا بلکه در سراسر جهان می تواند باشد. و دولت آمریکا به خوبی این موضوع را درک کرده است. به همین منظور سالیانه مبالغ هنگفتی از بودجه خود را صرف حمایت از شبکه های اینترنتی و اجتماعی میکند.
در پایان می بایست به این نکته اشاره کنم که تحولات آینده در منطقه و دنیا را نمی توان بی ارتباط با رشد فناوریهای ارتباطی و اجتماعی دانست. زیرا با پیشرفت روزافزون تکنولوژی و ارتباطات، آگاهی جوامع نسبت به آنچه در جامعه خودشان رخ میدهد بیش تر خواهد شد و این خود عاملی می شود برای ایجاد و پایه ریزی جنبش های اجتماعی و اعتراضی در تمام این کره خاکی خصوصا کشورهای جهان سوم که در حال گذار از جامعه سنتی به جامعه مدرن و یا گذار از سنت به مدرنیته می باشند.