|
این روزها جنجال بر سر استخراج نفت و گاز حوزه
آمودریا باعث تنش در سطح بالای سیاست افغانستان
شده است. حالا پرسش این است که منابع نفت و گاز
شمال از لحاظ علمی چه ویژگی هایی دارند و ارزش
واقعی آنها چقدر است؟
ولایت های فاریاب، جوزجان و سرپل از ولایت های
شمال افغانستان دارای مورفولوجی بسیار مناسبی برای
کاوش، اکتشاف و استخراج مواد معدنی هایدروکاربنی
هستند. این ولایت ها در دوران تاریخی مختلف مورد
پژوهش زمین شناسان همین عرصه علمی و تحقیقی قرار
گرفته اند. در میانه سده 20 برخی تلاش ها برای
اکتشاف و استخراج منابع نفتی و گازی این حوزه
انجام شد: نخستين عمليات حفاري جهت اكتشاف نفت و
گاز در افغانستان در سال 1956 انجام شد. به طوری
که در سال 1959 منجر به اكتشاف ميدان نفتي انگوت
گردید. در فاصله سال هاي 1959 تا 1966 پنجاه حلقه
چاه اكتشافي ديگر نيز در اين حوزه حفر گرديد كه
باعث اكتشاف 3 ميدان گازي بزرگ يتيم تاق (1960)
خواجه گوگردك (1961) و خواجه برهان (1964) شد
(كينگستون و كلارك 1995).
اگر چه اطلاعات دقيق كشفيات اين دوران در دست
نیست؛ اما ظاهرا از سال 1966 تا 1981 حداقل دو
ميدان نفتي كوچك، يك ميدان گازي بزرگ (جرقدوق) و
دو ميدان گازي ديگر كشف شد که عمدتا در بخش شمال
غربي كشور موقعیت دارند (کینگستون وکلارک 1995).
در مسیر مزارشریف، شبرغان، فاریاب تاسیسات و
تجهیزات به کاررفته برای استخراج نفت و گاز به چشم
می خورد. تجهیزاتی که غالبا کهنه و فرسوده هستند.
دشت های سرپل بسیار زیاد مستعد امر تشکیل نفت است.
در عهد زمین شناسی "جوراسیک فوقانی" این منطقه
بستر مناسبی برای رسوب گذاری بوده و جنگلات و
موجودات زنده دیگر در اثر گذشت زمان در بین طبقات
رسوبی، آهسته آهسته تبدیل به فسیل و بعد در اثر
تاثیر فشار طبقات، گذشت زمان و گرمای موجود در بین
طبقات زیرین و بالایی به ذرات هایدروکربن ها تغییر
ماهیت دادند. زغال سنگ، نفت و گاز حاصل همین سیر
تکاملی قشر زمین هستند.
اکتشاف و استخراج نفت و گاز در شمال افغانستان در
میانه قرن بیست آغاز شد. اکنون بیشتر تاسیسات
استخراج نفت و گاز ناکارآمد و فرسوده هستند.
تپه های خرد و کلان و رشته کوه های پراگنده در
اطراف آن نشان از فرار مواد معدنی هایدروکاربنی به
طرف دشت های وسیع و پهناور این ولایت دارند و نشان
دهنده موجودیت مقدار عظیم نفت می باشند.
گفته می شود که برای اولین بار ساحه های نفت و گاز
شمال افغانستان در اواخر قرن هجدهم توسط زمین
شناسان خارجی همچون کریس باخ، هایدن و فیورن مورد
مطالعه قرار گرفتند. در نتیجه نفت در ولایت سرپل
در کوه اونگوت کشف گردید که بر همین اساس، در سال
های 1938 تا 1940 میلادی زمین شناسان اروپایی
ایویس ، کلپ ، کیرخ و شینگ راجع به ساختار
جیالوجیکی مناطق شمال افغانستان و دُورنمای اراضی
نفت وگاز خیز نظریاتی ارایه نمودند.
در راه مزارشریف به طرف شبرغان و بعد سرپل در سال
های اول بعد از سقوط رژیم طالبان، تعداد زیادی
کارخانه یا دستگاه های خرد تصفیه نفت موجود بود.
البته باید گفت که این دستگاه ها دچار تخریب شدید
شده بودند و اکثر آنها قابل استفاده نبودند و
بیشتر نفت شمال افغانستان به صورت قاچاق، غیرعلمی
و خودسرانه توسط قوماندان های منطقه یی استخراج و
به کشورهای همسایه شمالی افغانستان فرستاده می شد.
در سال های اخیر و بعد از روی کار آمدن انجینر
ابراهیم عادل، وزیر قبلی وزارت معادن، تلاش هایی
صورت گرفت تا کنترول بیشتری روی چاه های نفت سرپل
و گاز شبرغان انجام شود. به همین دلیل، تعداد
زیادتری از چاه ها بسته شدند و نیروهای امنیتی
مستقیم مسوول کنترول آنها شدند. همچنان قرار شد تا
امتیاز استخراج نفت و گاز شمال به صورت رسمی و با
نظارت و سرپرستی وزارت معادن، به قراردادی داخلی و
یا خارجی واگذار گردد.
در راه سرپل آثار تخریب تجهیزات تصفیه نفت به چشم
می خورد؛ به طوری که نیاز است دوباره سرمایه گذاری
در قسمت توسعه اکتشاف و استخراج نفت و گاز صورت
بگیرد. علاوه بر این، مسئله امنیت هم که مشکلی است
جدی در راه رسیدن به این هدف.
یک چاه نفت در منطقه قشقری واقع در ولایت سرپل
افغانستان
تصویر این مناطق خیلی شبیه است به تصاویری که ما
در ذهن از آغازین روزهای کشف نفت و حفر اولین چاه
نفت در ایالت پنسیلوانیای آمریکای شمالی داریم.
آیا امکان دارد کشف و استخراج نفت در این منطقه
روزی باعث رشد اقتصادی منطقه شود؛ آنچنانی که در
پنسیلوانیا رخ داد؟
نهضت صنعتي در نيمه دوم قرن نوزدهم اهميت و ارزش
نفت را بر جهانيان آشکار کرد و مخصوصا پس از آنکه
در سال 1859 ميلادي کلنل « دريک» با استفاده از
دکل حفاري موفق به استخراج نفت شد. نخستين اقدامي
که در جهت شکل گيري تاريخ صنعت نفت جهان موثر واقع
شد گزارشي بود که از سوي "بنجامين سيليمن جونيور"
استاد برجسته رشته کیمیا در دانشگاه بيل به سرمايه
گذاران جهاني نفت ارایه شد. گزارشي که در تاريخ
صنعت نفت جهان يک نقطه عطف به حساب مي آید.مأموريت
"سيليمن" در اين طرح تحقيقاتي انجام آزمايش هاي
علمي بر روي نوعي روغن موسوم به (سنکا) بود که در
پنسيلوانياي غربي، به غیر از روشنايي، براي درمان
بسياري از بيماري ها مورد استفاده قرار مي گرفت.
کشف نفت به سرعت رشد ساخت و ساز در این ایالت را
بالا برد و در طول چند سال بیابان ها به شهرهای پر
جمعیت تبدیل شد.
همین تصویر را شما در مورد سرپل و ولایت های
اطرافش هم می توانید داشته باشید برای زمانی که
منابع عظیم نفت آن درست و عادلانه استخراج شود.
اقتصاد سرپل بعد از استخراج علمی نفت آنقدر شکوفا
خواهد شد که می توانیم به جرات بگوییم یکی از قطب
های صنعتی افغانستان خواهد شد. آمار جوانان بی کار
ولایت به حداقل می رسد و درآمد سرانه مردم این
ولایت و ولایت های جانبی آن بالا خواهد رفت. اگر
نفت امروز عامل اصلی تعیین کننده اقتصاد در جهان
است پس در این ولایت هم بسیار موثر خواهد بود و
حتی اثرات آن در مرکز هم در آینده دیده خواهد شد.
وحید الله شهرانی وزیر معادن افغانستان در اجلاس
چند روز قبل پارلمان گفت که در مدت زمان یک سال
آینده عواید داخلی از استخراج معادن، نفت و گاز از
یک میلیارد دالر افزایش خواهد یافت و ظرف سه سال
آینده عواید دولت تا به 5 میلیارد دالر خواهد رسید.
وی در مورد شفافیت در خصوص مصارف عواید معادن
افغانستان گفت: "عواید هر سال باید 1.2 میلیارد
دالر بالا برود. می خواهیم که یک صندوق خاص برای
تنظیم عواید معادن ایجاد شود، 50 درصد آن در تطبیق
برنامه ها و پروژه های زیربنایی افغانستان چون خط
آهن، برق، سرک هر آن چیزی که باعث تولید شود به
مصرف برسد و رشد اقتصادی افغانستان را تداوم دهد".
چاه شماره 25 مخزن گاز گوگردک در شمال افغانستان.
61 حلقه چاه در این میدان گازی وجود دارد.
چاه های نفت منطقه "قشقری" در ولایت سرپل به یک
شرکت دولتی چینی واگذار شده است. این مخزن در سال
1976 که در دوازده کیلومتری طرف جنوب و جنوب شرقی
شهر سرپل واقع می باشد، کشف گردید. ساحۀ نفت خیز
قشقری 1159 متر از سطح دریا ارتفاع دارد و مساحت
ذخیره آن در زیر زمین به طول و عرض تقریبی 7.5 در
1.5 کیلومتر می باشد. به لحاظ علم زمین شناسی، این
ساحه در طبقات الب یک طبقه، اپت دو طبقه و هاتاریف
یک طبقه که مجموعاً چهار طبقۀ نفت دارد. این معدن
به صورت عموم به طبقۀ تباشیر (کریتیشیاس) تعلق می
گیرد.
در ساحۀ قشقری جمعاً ده چاه تفحصاتی و اکتشافی حفر
گردیده که از آن جمله چاه های شماره 1 ، 2 ، 3 ، 4
، 8 ، 9 و 10 نفت خیز هستند. در اطراف منطقه پوسته
های امنیتی مستحکمی ایجاد شده و به نقل مردم بومی
سرپل، منطقه قشقری تحت نفوذ طالبان است.
پرسش این است که چطور امکان دارد در منطقه یی که
طالبان نفوذ دارند، شرکت چینی بتواند تاسیسات
استخراج نفت را استوار کند. شاید با این لحاظ که
طالبان با پاکستان و پاکستان با چین رابطه دوستانه
دارند، این امر امکان پذیر گردد. به ویژه این که
شرکت چینی، یک شرکت دولتی است.
ذخیره نفتی قشقری ساحه ای در حدود 4500 کیلومتر
مربع را شامل می گردد. برآورد شده است که این مخزن
حدود 80 میلیون بیرل نفت دارد که برای 25 سال
روزانه 11 هزار بیرل نفت از آن استخراج خواهد شد.
وزرات معادن افغانستان با شرکت نفت ملی دولتی چین(CNPC)
قرارداد استخراج این مخزن نفتی را امضا کرده است.
وزیر معدن افغانستان گفته است: "با امضای این
قرارداد چین نخستین کشور خارجی خواهد بود که در
افغانستان نفت استخراج می کند".این
قرارداد به چین امکان می‌دهد در ولايت‌های سرپل و
فارياب نفت تولید کند. این منطقه تحت عنوان حوزه
آمودریا (بلاک قشقری، بلاک بازار کمی و بلاک زمرد
سای) شناخته می‌شود.بر
اساس گفته‌هاي وزیر معادن، 15 در صد ریالیتی (سود
خالص از نفت تولید شده) به دولت افغانستان پرداخت
خواهد شد.
(پایان بخش اول)
نویسنده / سید نادر پژوهش
افغانستان شش منبع بزرگ نفت و گاز دارد
(بخش دوم)
در بخش اول این مقاله به حوزه نفتی "قشقری" در
شمال افغانستان پرداخته شد و ظرفیت کلی این حوزه
نفتی مورد بررسی قرار گرفت. در این بخش، دیگر مخزن
های نفت و گاز افغانستان مورد مطالعه قرار می
گیرند.
(بخش دوم)
به جز مخزن نفت قشقری که در
بخش اول این مقاله
در مورد آن توضیح داده شد، در مورد مناطق دیگر
حوزه نفتی آمودریا اطلاعات کمتری در دست است.
ذخیره نفتی دیگری در سال 1977 در "بازارکلی"
در 20 کیلومتری غرب سرپل کشف گردید که مشخصات
تخصصی آن این گونه است:
اندازۀ این ذخیره در طبقۀ تباشیر پایانی مساوی به
18 در 1.4 کیلومتر به امپلیتود 30 متر بوده و
موقعیت افقی مذکور از 1668 تا 1680 متری و کثافت
نفت 0.856 گرام فی سانتی متر مکعب است و متوسط
موجودیت مواد فرار کننده 50.6 و مقدار سلفر 1.8
درصد و مقدار پارافین 2.17 درصد، اسفلتین 6.2 درصد
و غلظت سینماتیکی 16.2 سانتی پوآز و دارایی گاز
کاندینست از 2 الی 10 گرام در متر مکعب می باشد.
مساحت اصلی اشباع شده نفتی 2400 هزار متر مربع به
ارتفاع 5.6 متر، ضریب قابلیت نفوذ 0.20 و ضریب
نفتی 0.59 و ضریب نفت دهی 0.37 است. مقدار نفت در
همین یک طبقه 750 هزار تن و قابل استخراج 277 هزار
تن است.
ساحۀ دیگر نفتی، ساحه "زمرد سای" در طبقۀ
14 جیولوجیکی سمت شمالی دارای نفت سرشار است.
مشخصات تخصصی این ذخیره نفتی نیز چنین است: اندازۀ
محفظ 9.5 ضرب 2.7 کیلومتر به امپلیتود 84 متر بوده
و موقعیت افقی مذکور بین 1650 تا 1770 متر است.
کثافت نفت 0.887 گرام در سانتی متر مکعب و متوسط
موجودیت مواد فرار طبقه 31.0 درصد، سلفر 2.1 درصد،
پارافین 4.4 درصد، اسفلتین 8.2 درصد بوده و غلظت
سینماتیکی 43 سانتی پوآز می باشد. موجودیت گاز
کاندینست بین 12 تا 20 گرام در متر مکعب نفت و
فشار طبقه 21.5 میگاپاسکال و حرارت طبقه 83 درجه
سانتی گراد است. مساحت اصلی مشبوع از نفت 10063
متر مربع و ضخامت مشبوع نفتی 8.6 متر، ضریب قابلیت
نفوذ 0.22 و ضریب نفتی 0.64 و ضریب نفت دهی 0.25
است. موجودیت نفت در این طبقه به قدر 10688 هزار
متر مکعب و قابل استخراج آن 2672 هزار متر مکعب می
باشد.
تاسیسات جدید چاه نفت انگوت
به صورت عمومی در هر پنج ساحۀ ذکر شده نفت قابل
استخراج 11.21 میلیون تن نفت به قرار محاسبات صورت
گرفته، موجود است.همچنین
چاه های منطقه انكوت ولايت سرپل با حضور نعمت الله
شهراني وزير معادن و صنايع و مقامات ولايت سرپل
چندی قبل افتتاح گرديد.پروسه
استخراج اين چاه ها با ظرفیت 800 بشکه تیل در يك
شبانه روز آغاز گرديده و پس از تصفيه در پالایشگاه
هاي كشور به بازار عرضه خواهد شد.
ریاست نفت و گاز شبرغان به نویسنده این مقاله گفته
است که افغانستان داراي شش منبع بزرگ نفت و گاز می
باشد كه شامل حوزه های ساحلی نفتی آمو دريا،
افغان- تاجک، كشكه، كتواز، هلمند و حوزه نفت
خیز هرات است.در
مورد حوزه نفت خیز آمو دریا پیش تر بحث شد. حوزه
نفت خیز افغان - تاجیک دارای ذخیره پیش بینی شده
۱٬۵۹۶میلیارد بشکهاست، که اگر هر بشکه نفت را 77
دالر حساب کنیم ارزش مجموعی این ذخیره نفتی به 123
میلیارد دالر می رسد. این حوزه نفتی این روزها در
حال واگذاری است. سخنگوي وزارت معادن مي گويد كه
سروي اين حوزه نفتي توسط يك كمپاني كانادايي آغاز
شده است و پس از پايان سروي اين حوزه نفتي به
داوطلبي گذاشته مي شود.اين
حوزه نفتي در شمال شرق كشور است و ولايت هاي
بغلان، قندوز و تخار را در بر مي گيرد.
جواد عمر، سخنگوي وزارت معادن از آغاز كار سروي
اين حوزه توسط يك كمپاني كانادايي خبر داده و مي
گويد که مرحله داوطلبي اين حوزه نفتي پس از سروي
آغاز مي شود.پيش
از اين وزير معادن گفته بود كه ذخيره ساحه نفتي
حوزه هاي افغان- تاجيك و آمو دريا در حدود 15
تریليون متر مكعب نفت برآورد شده است.البته
این رقمی که دولت اعلام کرده قابل تامل است چرا که
اگر به بشکه تبدیل شود چیزی در حدود 60 تریلیون
بشکه نفت خواهد شد که در جدول کشورهای دارای ذخایر
نفت در رتبه 9 بعد از روسیه قرار می گیرد و بالاتر
از لیبی.
با توجه به مقدار مصرف جهانی و ذخایر کشورهای عمده
تولید کننده نفت، افغانستان در زمره صادرات کننده
های عمده به شمار نخواهد رفت؛ اما این مقدار نفت
خام می تواند نیازهای داخلی را برای سالیان متمادی
برآوره کند.
افغانستان شش منبع بزرگ نفت و گاز دارد که برخی از
این حوزه ها با کشورهای همسایه شریک هستند.
این در حالی است که میزان ذخایر جهانی 1392
تریلیون بشکه نفت خام گفته شده و 84 میلیون بشکه
روزانه تولید جهانی نفت خام است و مصرف جهانی آن
85 میلیون بشکه روزانه ثبت شده است. افغانستان در
رتبه 158 جهانی از لحاظ واردات نفت به مقدار
روزانه 4120 بشکه در سال 2004 گفته شده است. در
مورد حوزه های نفتی در جنوب و جنوب شرق افغانستان
متاسفانه معلومات دقیق وجود ندارد و تا به حال
نتایج کارهای تحقیقی و اکتشافی هم توسط وزارت
معادن به بیرون درز نکرده است.
در مورد گاز هم باید گفته شود که مجموع ذخایر کشف
شده گاز در حدود ۱۵٬۶۸۷میلیارد فوت مکعب و مجموع
ذخایر قابل گاز مایع در حدود ۵۶۲میلیارد بشکه است.
این میدان ها شامل موارد ذیل می باشند:
ميدان گازي خواجه برهان:
اين منطقه در35 كيلومتري جنوب شرقي شهر شبرغان
واقع گرديده است. ابعاد منطقه چين خورده 5/2×7
كيلومتر مي باشد. در سطح چين خوردگي، تركيب
شيميايي گاز اين ميدان داراي 92 فی صد متان مي
باشد و دیگر حجم آن را هایدرو كاربون هاي ديگر
تشكيل مي دهد. ذخيره كلي اين ميدان در حدود 4 تا 5
ميليارد متر مكعب تخمين زده شده است.
ميدان گازي يتيم تاق:
ميدان گازي يتيم تاق يكي از بزرگترين ميدان هاي
گازي منطقه شبرغان است كه مجموع ذخيره آن در حدود
20 تا 25 ميليارد متر مكعب مي باشد.
در جريان حفاري چاه شماره 4 اين ميدان به دليل عدم
رعايت استنداردهاي حفاري و عدم تعيين دقيق فشار
داخلي مخزن، كليه تأسيسات حفاري در اثر انفجار چاه
منهدم گردید. این حادثه باعث آزاد شدن گاز و آتش
سوزي گرديد كه قريب به يك سال ادامه يافت تا
بالاخره با روشهای مختلف از جمله تزريق مواد و
گذاشتن سرپوش فلزي آتش سوزی چاه مهار گردید.
ميدان گازي خواجه گوگردك:
این ميدان در 22-19 كيلومتري جنوب شرقي شهر شبرغان
قرار دارد. ابعاد اين ميدان در حدود 5×9 كيلومتر
مي باشد كه حاوي گاز ترش و شيرين است . ذخيره كلي
اين ميدان در حدود 8/46 ميليارد متر مكعب تخمين
زده شده و بهره برداري از آن از 21 اكتبر1967 آغاز
شده است. در سال 1973 بیست و هشت حلقه چاه جهت
استخراج و بهره برداري گاز حفر گردید و تا سال
1975 به 32 حلقه افزايش يافت. بخشی از گاز توليدي
اين منطقه از طريق خط لوله به شوروي سابق صادر مي
شد و بخشی دیگر از آن به كارخانه كود و برق مزار
شريف منتقل مي گرديد. ذخيره گاز ترش خواجه گوگردك
در حدود 4/ 18ميليارد متر مكعب و گاز شيرين آن در
حدود 37تا38 ميليارد متر مكعب ارزيابي شده است.
افغانستان ذخایر قابل توجه نفت و گاز دارد اما نمی
تواند یکی از تولید کنندگان اصلی نفت در جهان
باشد.
ميدان گازي جرقدوق:
این ميدان در حوزه گازي شبرغان واقع شده است و
ذخيره گاز آن41 ميليارد متر مكعب ارزيابي شده است
.علاوه بر ميدان هاي ذكر شده، مناطق نفت و گازخيز
ديگري نيز در اين ناحیه شناسائي شده اند كه می
توان به حوزه دشت ليلي,
حوزه آقچه,
حوزه محمد جان خان دگر، حوزه بلخ، حوزه غورماچ،
حوزه علي آباد، حوزه كلفتو حوزه جنگل كلان اشاره
نمود.
چاه های گاز افغانستان تا به حال بعد از 10 سال به
صورت جدی مورد استخراج قرار نگرفته و مردم هنوز
گاز مورد نیاز خود را از کشورهای دیگر وارد می
کنند. با توجه به رشد 12 درصدی سالانه در مصرف
جهانی گاز، افغانستان نیز با داشتن ذخایر عظیم گاز
باید روی استخراج و تصفیه آن برای مصارف درونی و
حتی صادرات گام های بلندتری بردارد.
چندی قبل سایت مرکز مطالعات زمین شناسی آمریکا
اعلام کرد که افغانستان دارای 1.6 میلیارد بشکه
نفت خام ، 15687 میلیارد متر مکعب گاز طبیعی و 562
میلیارد بشکه گاز مایع ذخایر کشف ناشده است. همین
سایت اعلام می کند که بیشتر ذخایر کشف نشده نفت
افغانستان در حوزه افغان- تاجیک قرار دارند و گاز
طبیعی کشف ناشده در آمودریا موقعیت دارد.
نکته قابل توجه دیگر، حوزه های نفت و گاز مشترک
بین افغانستان، تاجیکستان و ترکمنستان و حتی ایران
در منطقه سرخس است. اگر افغانستان از ذخایر طبیعی
خود استفاده نکند کشورهای دیگر با توجه به توان
اقتصادی و جذابیت های بیشتر برای سرمایه گذارهای
خارجی و کمپنی های بزرگ، خواهند توانست زودتر نفت
و گاز این منابع مشترک را استخراج نمایند.
با توجه به این که افغانستان از لحاظ مواد اولیه
صنعتی غنی است و معادن عظیم سنگ های قیمتی و
کاربردی ، منرال های کارآمد و ذخایر عظیم
هایدروکاربن ها در آن موجود است، می تواند بحران
مالی و اقتصادی بعد از 2014 و مشکل بی کاری در بین
نیروهای متخصص و کارگر را از طریق سرمایه گذاری
بیشتر روی همین منابع حل نماید.
نویسنده: سید نادر پژوهش
منبع: رادیو صدای المان
|
