نويسنده :Ziyad Clot

برگردان:  شيرين روشار

جنگ سرد جای خود را به درگیری گسترده جدیدی در سطح بین المللی داده است : از این پس «غرب» در چنگال تهدید جدیدی قرار گرفته است، «اسلام و فاشیسم»، که قابل رؤیت ترین نوع اظهار وجود آن تروریسم جهادگراست. بلوک در برابر بلوک. تندترین گفتمان های ایدئولوژیکی، آغشته به مذهب گرائی، همان گفتمان هائی را تداعی می کنند که در آستانه جنگ جهانی دوم رایج بودند.

در برابر این گفته ها که هر گونه درگیری را به یک خصلت انسان شناختی، مذهبی یا قومی تنزل می دهد، ژرژ قرم (۱)، بر پس زمینه ای از شناخت تاریخی، از نو به ارزش های حیطه سیاست اعتبار می بخشد : درگیری های مسلحانه پیش از هر چیز، بیان منافع متضاد هستند (اقتصادی، جغرافیائی ولی همچنین جمعیت شناختی). گفتمان غالب نیز بیان بقایای نگرشی است اغفال کننده و فریب دهنده از «شرق» و «غرب» ی که به حد کلیشه تنزل یافته اند.

«قرائتی دنیوی از سرشت ستیزه ها» که نویسنده توصیه می کند، ضرورت یک تحلیل غیرفرهنگی – و در نتیجه چندعلیتی – از تنش ها و بحران ها را بر ما آشکار می سازد. قرم می نویسد که این همه نه به مفهوم بازگشت مذهب بلکه بازگشت «گفتمان» مذهبی است، که به نظر وی در سالهای ۸۰ پدیدار شده و هم موجب تضعیف مذهب گردیده و هم سیاست. برای اجتناب از یک درگیری باز هم خشن تر و فراگیرتر، یک عرف گرائی (laïcité) واقعی می بایست برقرار شود، عاری از جمعیت گرائی و خواست های فرقه ای که امروزه رونق دارند، ولی نیز با احترام به داده های تاریخی.

برای قرم، در سطح ملی و بین المللی، جدائی دین از سیاست و همچنین برقراری دوباره حقوق کامل شهروندی از شرط های اساسی تضمین یک صلح داخلی است. اگرچه می بایست در برابر عرف گرائی به سبک فرانسوی اندکی محتاط بود، در اوج فرقه گرائی آنگلوساکسون و در حالیکه این مفهوم به خودی خود در منطقه جنوب مدیترانه می تواند به عنوان ارتداد تلقی شود، اندیشه نویسنده این مزیت را دارد که نشانه های آنچه که می تواند سرآغاز پیدایش یک فضای بین المللی واقعاً جمهوریتی باشد را به طرح اندازد.

مشکلات موجود در خاورمیانه نیز مقوله ای است که کتاب اریک رولو (۲) در درک آن به ما کمک می کند. نویسنده نه تنها جزئیات اولین گام های دولت های عرب – از مصر آغاز می کند - و تلاش آنها برای بیرون آمدن از زیر یوغ قدرت های اروپائی، و سپس امپریالیسم های آمریکا و شوروی را مورد بررسی قرار می دهد، بلکه به تاریخ دولت نوپا و به سرعت کشورگشای اسرائیل نیز می پردازد؛ و تاریخ ملی گرائی عرب به تعبیر عبدالناصر که با جنگ ۱۹۶۷ به فراموشی سپرده می شود؛ و سرانجام، تاریخ ناسیونالیسم فلسطین که از خاکستر این جنگ تغذیه خواهد کرد.

اریک رولو، راوی استثنائی، یهودی عرب زبان مصری فرانسوی شده، خبرنگار لوموند که بعدها دیپلمات می شود، شاهدی است بی مانند از این دوران سرنوشت ساز. از لابلای صفحات درمی یابیم که بازیگر آن دوران نیز بوده است. او روابطی تنگاتنگ با رهبران عرب و اسرائیل آن دوران به وجود آورده بود و از دیدارهایش با این افراد، روایات و تصاویر چشمگیری را به ترسیم درمی آورد. خیر، عبدالناصر یک «هیتلر جدید» نبود، آنگونه که نظرات غالب در فرانسه معاصر با لشکر کشی به کانال سوئز ابراز می کردند. خیر، انور سادات، که به دشواری می توان گذشته مبهم او را فراموش کرد، یک قهرمان صلح طلب، شجاع و دوراندیش نبود؛ تصویری که می خواهند تا آیندگان در ذهن محفوظ بدارند. خیر، یاسرعرفات را نه می توان به یک برچسب «تروریست» محدود کرد و نه به منزلت یک «شمایل» ارتقاء داد، او بسیار ضد و نقیض تر از اینهاست.

این خاطرات آن روی سکه را آشکار می سازند : به محاسبات و بازی های سیاسی مشکوک ولی همچنین به نقش مرکزی انسان و احساسات در تصمیم گیری ها و در نتیجه در تحلیل های اشتباه رهبرانی که جنگ و صلح می آفرینند.

پی نوشت ها :

۱- Georges Corm, Pour une lecture profane des conflits. Sur le « retour du religieux », dans Les conflits contemporains au Moyen-Orient, La Découverte, Paris, 2012, 275 pages, 19,50 euros.

۲- Eric Rouleau, Dans les coulisse du Proche-Orient : Mémoires d’un journaliste diplomate (1952-2012). Préface d’Alain Gresh, Fayard, Paris, 2012, 433 pages, 22 euros .