مجله هفته

بریکس و داستان «دلار زدائی»

 

نوشته: پروفسور میشل چوسودوفسکی

برگردان: آمادور نویدی

رسانه های مالی٬ هم چنین بخشی از رسانه های جایگزین٬ با توجه به ابتکار بریکس (برزیل٬ روسیه٬ هند٬ چین و آفریقای جنوبی)٬ به تضعیف دلار آمریکا به عنوان ارز تجارت جهانی اشاره کرده اند.

یکی ازاستدلات های مرکزی پیرامون بحث روی ارز جهانی در رقابت مبتنی بر ابتکار عمل بریکس جهت تأسیس بانک توسعه است که٬ تحلیل گران می گویند٬ هژمونی وال استریت و مؤسسات برتون وودز مستقر در واشنگتن را به چالش می کشد.

بانک توسعه جدید(ان دی بی) بریکس جهت به چالش کشیدن دو غول بزرگ غربی – رهبر بزرگترین غول ها – بانک جهانی و صندوق بین المللی پول تأسیس شد. نقش کلیدی بانک توسعه جدید به عنوان یک ائتلاف ارزی جهت پروژه های زیربنائی درون گروه از پنج کشور با اقتصادهای ملی در حال رشد- روسیه٬ برزیل٬ هند٬ چین و آفریقای جنوبی خدمت خواهد کرد.(آر تی٬ ۹ اکتبر٬ ۲۰۱۴٬ تأکید اضافه شد)

اخیراً٬ بر نقش بانک سرمایه گذاری زیربنائی جدید آسیائی چین(ای آی آی بی) تأکید شده است٬ که طبق گزارش رسانه ها٬ « تهدیدی است جهت کنترل مالی جهانی وال استریت و شهر لندن و انتقال آن ها به بانک جدید توسعه و سرمایه گذاری های پکن و شانگهای

خبرهای بسیار زیادی در رسانه ها درباره بریکس منتشر شده است.

در حالی که تأسیس بریکس پیامدهای مهم ژئوپولیتیکی دارد٬ هردو بانک سرمایه گذاری زیربنائی جدید آسیائی چین و به همان خوبی بانک پیشنهادی بریکس٬ بانک توسعه جدید و تنظیم ذخیره احتمالی(سی آر ای) آن٬ نهادهائی دلاری انتخاب شده اند. اگر آن ها با سیستم چند ارزی تجارت و اعتبار همراه نشوند٬ تهدیدی برای هژمونی دلار نیستند. درست برعکس٬ آن ها تمایل دارند تا وام دلاری منتخب را گسترش داده و حفظ کنند. علاوه براین٬ آن ها چندین ویژگی چارچوب بریتون وود را تکرار می کنند.

به سوی تنظیم یک سیستم مالی چند ارزی؟

از نقطه نظر ژئوپولیتیکی٬ با این حال٬ آن چه قابل توجه است آن است که چین و روسیه در باره افزایش مبادله روبل – یوان٬ بین بانک مرکزی روسیه٬ و بانک خلق چین مذاکره کرده اند.

وضعیت سه کشور دیگر عضو بریکس(برزیل٬ هند٬ آفریقای جنوبی) با توجه به اجرای مبادله ارزهای (ریال٬ راند روپیه) بطور قابل توجهی مشکل است. این کشورهای بشدت مقروض در شرایط  خفت بارصندوق بین الملل پول و بانک جهانی هستند. آن ها در مورد مسائل اساسی سیاست های پولی و اصلاحات کلان اقتصادی بدون نشان دادن چراغ سبز از سوی مؤسسات مالی بین المللی مستقر در واشنگتن تصمیم نمی گیرند.

مبادله ارزی بین بانک های مرکزی بریکس توسط روسیه مطرح شد تا:

« در حالی که در حال دور زدن کامل دلار هستند٬ تجارت مالی تسهیل شود. «در همان زمان٬ سیستم جدید نیز عملا به عنوان جایگزین  صندوق بین المللی پول عمل کند. برای این که این اقدام به اعضای ائتلاف در دسترسی مستقیم به منابع جهت تأمین مالی کشورهای ضعیف تر اجازه می دهد.»(صدای روسیه)

در حالی که روسیه بطور رسمی مشکل تنظیم سیستم چند ارزی را مطرح کرده است٬ ساختار بانک توسعه «رسما» چنین چارچوب ارزی را قبول نکرده است:

«ما در حال بحث با چین و شرکای بریکس خود درباره ایجاد یک سیستم مبادله چند جانبه هستیم که به انتقال منابع به یک یا دیگر کشورها اجازه خواهد داد تا بخشی از ذخایز ارزی بتواند به [سیستم جدید] ریخته شود»(رئیس بانک مرکزی روسیه٬ ژوئن ۲۰۱۴ ٬ آژانس خبری پرایم)

هند٬ آفریقای جنوبی و برزیل تصمیم گرفتند که با برنامه چند ارزی٬ که اجازه می داد جهت توسعه تجارت دوطرفه و فعالیت های سرمایه گذاری بین کشورهای بریکس٬ خارج از قلمرو اعتبار دلار عمل کند٬ همراه نگردند. در واقع آن ها از نظر شرایط مشروط تحمیل شده توسط صندوق بین المللی پول حق چنین انتخابی را نداشتند.

هر سه کشور به شدت مقروص تحت فشار طلب کاران خارجی٬ دانش آموزان وفادار صندوق بین المللی پول و بانک جهانی هستند. بانک های مرکزی این کشورها توسط وال استریت و صندوق بین المللی پول کنترل شده است. برای آن ها وارد شدن در آرایش بانک توسعه «غیر دلاری» و «ضد دلاری» با ارزهای مختلف٬ نیاز به تأئید قبلی صندوق بین المللی پول دارد.

تنظیم ذخایز ارزی احتمالی

ذخایز ارزی احتمالی به عنوان «چارچوبی برای تدارک حمایت از طریق نقدینگی و ابزار پیش گیرانه در پاسخ به تعادل واقعی یا بالقوه کوتاه مدت فشار به پرداخت بدهی هاست.»(۱) (گزارش ۷ آوریل ۲۰۱۵  هند و روسیه) در این زمینه٬ صندوق ذخایز ارزی احتمالی یک «تور ایمنی» برای کشورهای بریکس تلقی نمی شود٬ این صندوق هژمونی دلار آمریکا را که در بازار های ارز و کالا توسط عملیات سوداگرانه در مقیاس بزرگ حفظ می شود قبول می کند.

در اصل  ذخایز ارزی احتمالی در روشی شبیه به تنظیم وام احتمالی صندوق بین المللی پول عمل می کند(برای مثال: برزیل در نوامبر ۱۹۹۸) با توجه به فعال ساختن کشورهای بسیار مقروض جهت حفظ برابری نرخ ارز خود به دلار آمریکا٬ پول قرض گرفته شده را جایگزین ذخایز بانک مرکزی ساخت.

ذخایز ارزی احتمالی سیاست گزینه کنترل ارز خارجی  توسط کشورهای عضو بریکس را مستثنی کرده است. در مورد هند٬ برزیل و آفریقای جنوبی٬ این گزینه در نتیجه توافق های خود با صندوق بین المللی پول تا حد زیادی مسدود شده است.

تسلط ۱۰۰میلیارد دلار صندوق ذخایز ارزی احتمالی یک «سینی نقره ای» برای « دلالان نهادی» غربی از جمله جی پی مورگان٬ دویچه بانک٬ اچ اس بی سی٬ گلدمن ساکس و هم کاران است٬ که درگیر در بازارهای فوریکس در عملیات فروش کوتاه مدت هستند. در نهایت صندوق ذخایز ارزی احتمالی یورش سوداگرانه را در بازار ارز تأمین مالی خواهد کرد.

نئولیبرالیسم بصورتی پایدار و محکم تثبیت شده است

تنظیم استفاده از ارزهای ملی به جای دلار آمریکائی در سیاست پولی بانک مرکزی به استقلال نیاز دارد. در بسیاری موارد٬ هند٬ برزیل و آفریقای جنوبی (از نقطه نظر پولی) کشورهای پروکسی آمریکا هستند٬ که بصورتی پایدار و محکم با دستورات دیکته شده اقتصادی صندوق بین المللی پول٬ بانک جهانی٬ و سازمان تجارت جهانی هم ردیف اند.

لازم به یادآوریست که به خاطر آوریم که از سال ۱۹۹۱ ٬ سیاست های کلان اقتصادی هند تحت کنترل مؤسسات برتون وودز٬ با مقام سابق بانک جهانی دکتر مانموهان سینگ بود٬ که ابتدا به عنوان وزیر دارائی و پس از آن به عنوان نخست وزیر خدمت کرده است.

علاوه بر آن٬ در حالی که هند متحد چین و روسیه تحت بریکس است٬ در یک قرارداد دفاعی جدید همکاری(۲) با پنتاگون وارد شده است که ( بطور غیر رسمی) علیه روسیه و چین کارگردانی شده است. هند هم چنین با آمریکا در فناوری هوا فضا هم کاری می کند. هند به منزله بزرگ ترین بازار (پس از عربستان سعودی) برای فروش سیستم سلاح های آمریکائی است. و همه این معاملات به دلار آمریکا می باشد.

بطور مشابه٬ برزیل یک توافق نامه دفاعی گسترده با آمریکا در سال ۲۰۱۰ تحت دولت لوئیس ایگناسیا دا سیلو امضاء کرد٬ و او در کلمات مدیر سابق صندوق بین المللی پول٬ «بهترین رئیس جمهور ماست»٬ «…من مشتاق [با دولت لولا] هستم؛ اما بهتر است بگویم خیلی عمیقاً تحت تأثیر رئیس جمهور لولا قرار گرفتم٬ در واقع٬ من به ویژه  بخاطر این که فکر می کنم او اعتبار دارد»(۳) ( هاینرش کویلر مدیر عامل صندوق بین المللی پول٬ کنفرانس مطبوغاتی٬ ۱۰ آوریل ۲۰۰۳).

در برزیل٬ مؤسسات برتون وودز و وال استریت در اصلاحات کلان اقتصادی از ابتدای دولت لوئیس ایگناسیا در سال۲۰۰۳ تسلط داشته اند. تحت لولا٬ یک عضو هیئت اجرائی وال استریت  به عنوان مدیر کل بانک مرکزی منصوب گردید. بانک برزیل در دست هیئت اجرائی سابق سیتی بانک بود. در حالی که اختلاف هائی درون حزب پی تی وجود دارد٬ نئولیبرالیسم غالب است.  اقتصاد و اجتماع برزیل در بخشی بزرگ توسط طلب کاران کشور از جمله٬ جی پی مورگان چیس٬ بانک آمریکا٬ و سیتی گروپ دیکته می شود.

 

ذخایز بانک مرکزی و بدهی خارجی

هند و برزیل(همراه با مکزیک) در میان مقروض ترین کشورهای در حال توسعه در جهان هستند. ذخایز ارز خارجی شکننده هستند. قروض خارجی هند در سال ۲۰۱۳ بیش از ۴۲۷ میلیارد دلار٬ برزیل مبلغ سرسام آور ۴۸۲ میلیارد دلار٬ و قروض خارجی آفریقای جنوبی ۱۴۰ میلیارد دلار بود(بانک جهانی٬ سهام بدهی خارجی٬ ۲۰۱۳)(۴)

سهام بدهی خارجی(۲۰۱۳)

برزیل ۴۸۲ میلیارد دلار

هند ۴۲۷ میلیارد دلار

آفریقای جنوبی ۱۴۰ میلیارد دلار

هر سه کشور دارای ذخایز بانک مرکزی هستند(از جمله طلا و دارائی های فوریکس) که کمتر از بدهی خارجی آن هاست(به جدول زیر نگاه کنید)

ذخایز بانک مرکزی(سال ۲۰۱۳)

برزیل ۳۵۹ میلیارد دلار

هند ۲۹۸ میلیارد دلار

آفریقای جنوبی ۵۰ میلیارد دلار

وضعیت آفریقای جنوبی به ویژه با یک بدهی خارجی که تفریبا سه برابر ذخایز بانک مرکزی اش می باشد مصیبت بار است.

این بدان معنی است که این سه کشور عضو بریکس تحت فشار طلب کاران خارجی خود هستند. ذخایز بانک مرکزی آن ها با پول قرض گرفته شده حفظ می شود. عملیات بانک مرکزی آن ها(برای مثال: با توجه به حمایت از سرمایه گذاری داخلی و برنامه های توسعه) نیاز به وام به دلار آمریکا دارد. بانک های مرکزی آن ها اساساً تنظیم تابلوی «بورس ارزی»٬ و ارزهای ملی آن ها به دلار است.

بانک توسعه بریکس(ان دی بی)

در تاریخ ۱۵ ژوئیه ۲۰۱۴ ٬ گروهی از پنج کشور  قراردادی را امضاء کردند تا با یکدیگر بانک توسعه بریکس را با «ائتلاف ذخیره ارزی» ۱۰۰ میلیارد دلار آمریکائی(۵) تأسیس کنند. این تعهدات سپس تجدید نظر شد.

هر یک از پنج کشور عضو«قرار شد تا با سهم مساوی اولیه ۵۰ میلیارد دلار سرمایه اختصاص دهند که انتظار می رود به ۱۰۰ میلیارد دلار برسد. روسیه موافقت کرده است تا ۲ میلیارد دلار از بودجه فدرال برای بانک در طول هفت سال آینده ارائه دهد»(آر تی٬ ۹ مارس٬ ۲۰۱۵)(۶)

در نتیجه٬ تعهدات جهت تنظیم بودجه احتمالی به قرار زیرست؛

برزیل ۱۸ میلیارد دلار

روسیه ۱۸ میلیارد دلار

هند ۱۸ میلیارد دلار

چین ۴۱ میلیارد دلار

آفریقای جنوبی ۵ میلیارد دلار

مجموع ۱۰۰ میلیارد دلار

همان گونه که قبلاً ذکر شد٬ هند٬ برزیل و آفریقای جنوبی٬ کشورهائی بشدت مقروض می باشند که ذخایز بانک های مرکزی آن ها بطور قابل ملاحظه ای پائین تر از سطح قروض خارجی اشان است. سهم آن ها به دو نهاد مالی بریکس تنها  زمانی می تواند تأمین مالی شود که:

از طریق قطع هژمونی دلار بر ذخایز بانک مرکزی آن ها و/ یا

. تأمین مالی سهام آن ها به بانک توسعه و صندوق ذخایز ارزی احتمالی٬ که با پول قرض کردن٬ یعنی با «اجرای» بدهی خارجی دلاری آن ها تنظیم گردد.

در هر دو مورد٬ هژمونی دلار آشکار است. به عبارت دیگر٬ طلب کاران غربی این سه کشور نیاز دارند تا مستقیم یا غیر مستقیم به تأمین مالی دلاری سهام برزیل٬ هند و آفریقای جنوبی در بانک توسعه بریکس (ان دی بی) و صندوق ذخیره ارزی احتمالی « کمک» کنند.

در مورد آفریقای جنوبی با ذخایز بانک مرکزی ۵۰ میلیاردی٬ سهم بانک توسعه بریکس بناچار توسط افزایش قروض خارجی (با تسلط دلار آمریکایی) تأمین مالی خواهد شد.

علاوه براین٬ با توجه به هند٬ برزیل و آفریقای جنوبی٬ عضویت آن ها در بانک توسعه بریکس بدون شک موضوع مذاکرات پشت درهای بسته با صندوق بین المللی پول بود٬ و هم چنین ضمانت هائی است که آن ها اصلاحات کلان اقتصادی «اجماع واشنگتن» را ترک نخواهند کرد.

تحت طرحی که به موجب آن این کشورها در کنترل کامل سیاست های پولی بانک مرکزی خود باشند٬ و تحت یک برنامه چند ارزی٬ که سهام آن ها به بانک توسعه (ان بی دی) به جای دلار٬ ارز داخلی اختصاص داده شود. لازم به گفتن نیست که تحت سیستم چند ارزی نیازی به صندوق ذخیره ارزی احتمالی نیست.

 

جغرافیای سیاسی پشت این ابتکار بریکس حیاتی است. در حالی که ابتکار بریکس از ابتدا سیستم دلاری را پذیرفته است٬ این به معنی رد معرفی برنامه چند ارزی در مرحله بعد نیست٬ که هژمونی دلار را به چالش بکشد.