طی چند ماه اخیر تصاویر کسانی که در بندر کاله در فرانسه برای بالا رفتن از سیم‌های خاردار تقلا می کنند، یا سوار بر قایق‌های ماهیگیری قصد عبور از دریای مدیترانه را دارند، سوژه مهم رسانه‌ها بوده و حتی این بحث به راه افتاده که برای توصیف این افراد از چه کلمه‌هایی باید استفاده کرد.

فرهنگ لغت انگلیسی آکسفورد می‌گوید "مهاجر" به کسی گفته می شود که به طور موقت یا دائم از یک محل یا کشور محل اقامت خود به کشور دیگری می‌رود.

در بسیاری از سازمان‌های رسانه‌ای از جمله بی‌بی‌سی، این لغت به صورت واژه‌ای که نه بار مثبت دارد و نه منفی به کار برده می‌شود؛ ولی انتقادهایی وارد شده که این لغت خنثی نیست.

وبسایت خبری الجزیره، تصمیم گرفته از کلمه "مهاجر" استفاده نکند و "هر جا لازم باشد کلمه پناهنده را به کار ببرد". به نظر سردبیر بخش آنلاین این شبکه، کلمه "مهاجر" در فرهنگ لغت مفهوم خود را از دست داده و به صورت وسیله‌ای برای محروم کردن مهاجران از خصایص انسانی و تحقیر آشکار آنان درآمده. روزنامه واشنگتن پست، این سوال را مطرح می‌کند که آیا زمان کنار گذاشتن این لغت فرا نرسیده؟

دلیل مخالفت عده‌ای با کلمه مهاجر این است که می‌گویند مفهوم این کلمه انجام یک کار داوطلبانه است در حالی که به آنهایی که از خطر می‌گریزند نیز اطلاق می شود. در یک سند سازمان ملل متحد نوشته شده که کلمه مهاجر باید شامل تمام مواردی شود که تصمیم مهاجرت به طور آزادانه توسط یک فرد گرفته شده؛ یعنی به دلیل منافع شخصی و بدون اجبار ناشی از مداخله یک عامل خارجی.

آلکساندر بتس، مدیر مرکز مطالعات پناهندگی در دانشگاه آکسفورد می گوید: "کلمه مهاجر در گذشته یک مفهوم کاملا بی طرفانه داشت. مسئله، مربوط به حق افراد برای عبور از مرز یا این که آیا باید این حق را داشته باشند نیست" موضوع این است که برخی از مردم معتقدند که کلمه مهاجر، اخیرا بار منفی پیدا کرده و وقتی به کار برده می‌شود به این معنی است که "شخص یک پناهنده نیست".

از سال ۲۰۰۴ که شرکت گوگل اطلاعات جستجوی واژه‌ها را جمع‌آوری می‌کند، تعداد جستجوی کلمه مهاجر هم اکنون به بالاترین سطح خود رسیده است. تنها در ماه گذشته میلادی بیشترین کلمه ای که روزنامه های بریتانیایی (به استثنای تایمز، سان و فاینانشل تایمز) از آن استفاده کرده بودند لغت مهاجر بود- یعنی ۲۵۴۱ بار. این رقم دو برابر موارد استفاده از کلمه پناهنده بود.

در کنوانسیون پناهندگان که در سال ۱۹۵۱ امضا شد توضیح داده شده که "پناهنده" کسی است که به علل مستدل بیم از آزار و اذیت به خاطر نژاد، مذهب، ملیت، عضویت در گروه اجتماعی خاص یا عقاید سیاسی، در خارج از مملکت خودش زندگی می کند و نمی‌تواند یا به دلیل این نگرانی ها نمی‌خواهد به موطنش بازگردد.

آلکساندر بتس، می گوید: "مفهوم پناهنده این است که ما مسوولیتی در قبال مردم داریم و باید به آنها اجازه ورود به سرزمین خودمان و نیز شانس پناهجویی را بدهیم."

ولی عده زیادی هم هستند که نمی خواهند تا هنگامی که شخص روند قانونی ادعای پناهندگی را طی نکرده، پناهنده شناخته شود. در بریتانیا و سایر کشورها قبل از قبول یا رد تقاضای پناهندگی، به ادعای شخص مبنی بر این که شرایط پناهجو شناخته شدن را دارد یا نه، رسیدگی می کنند.

تیم استنلی، مورخ و مقاله نویس روزنامه دیلی تلگراف، می گوید اشخاص وقتی می توانند به طور رسمی بگویند پناهنده یا مهاجر اقتصادی‌اند که کشور عضو اتحادیه اروپا به درخواست آنان رسیدگی می‌کند تصمیم خودش را در این باره بگیرد.

تیم استانلی اضاقه می کند: "من موثق بودن اظهارات آنان را زیرسوال نمی برم، من نمی گویم همه دروغ می گویند. حرف من این است که وظیفه تحقیق درباره درست و غلط بودن این اظهارات به عهده کشوری است که آنها واردش شده اند."

اصطلاح "پناهجو" به کسی اطلاق می شود که تقاضای پناهندگی کرده و منتظر جواب است. ولی این اصطلاح غالبا در باره کسانی هم که سعی می کنند وارد کشور به خصوصی شده و از آن کشور تقاضای پناهندگی کنند، به کار برده می شود. کلمه "پناهنده" در حقیقت یک لغت بسیار قدیمی است و برای اولین بار در سال ۱۴۳۰ در اشاره به "پناهگاه یا جای امنی که جنایتکاران یا افراد بدهکار را نمی شد به زور و بدون رعایت اصول اخلاقی از آنجا بیرون آورد" از آن استفاده شده بود.

در فاصله سال های ۲۰۱۰ و ۲۰۱۲ روزنامه های بریتانیایی در مقالات خود از اصطلاح پناهجویان ناموفق، که اشاره به کسانی است که با تقاضای پناهندگی شان موافقت نشده بسیار استفاده کرده اند.

یک بررسی دانشگاه آکسفورد در مورد مسئله مهاجرت نشان می دهد که در ۵۸ هزار مقاله روزنامه های بریتانیایی در توصیف مهاجران بیش از هر کلمه دیگری از کلمه "غیرقانونی" استفاده شده.

دان فلین، مدیر "شبکه حقوق مهاجران" می گوید استفاده از واژه "غیرقانونی"در توصیف مهاجران خطرناک است چون اگر کسی مهاجر غیرقانونی خوانده شود، یک فرد مجرم و جنایتکار متبادر به ذهن می شود.

سایر منتقدان هم می گویند از این کلمه چنین برداشت می شود که خود شخص غیرقانونی است نه عمل وی. زوئی گرامبریج از نهاد "اقدام برای پناهندگان" می گوید: "وقتی شما وارد خاک بریتانیا شدید و تقاضای پناهندگی کردید، دیگر یک فرد غیرقانونی نیستید. حتی اگر با درخواست شما موافقت نشود، هنوز نمی توان شما را مهاجر غیرقانونی خطاب کرد."

سازمان ملل متحد و پارلمان اروپا خواستار پایان استفاده از این واژه شده اند. در سال ۲۰۱۳ خبرگزاری آسوشیتد پرس و روزنامه لس آنجلس تایمز توصیه کردند از اصطلاح "مهاجر غیرقانونی" برای توصیف کسی که فاقد ویزای معتبر است استفاده نشود.

انتقاد دیگری که به واژه مهاجر اعم از داشتن پسوند قانونی یا غیرقانونی می شود، این است که کمتر احتمال می رود این واژه برای تعریف مردمی که از کشورهای غربی به بریتانیا می آیند، به کار برده شود.

بسیاری هم با توهین آمیز بودن کلمه مهاجر مخالفند. دان فلین، از "شبکه حقوق مهاجران" می گوید این کلمه برای توصیف کسی که با عبور از مرز وارد کشور دیگری شده واژه مناسبی است.

جودیت ونبرگ، روزنامه‌نگاری که برای شبکه حقوق مهاجران مطلب تهیه می‌کند پا را فراتر گذاشته و می گوید کنار گذاشتن این کلمه "عملا موجب تقویت تفاوتی می شود که ما بین ایده یک پناهنده خوب و یک مهاجر بد، می گذاریم."

آلپ مهمت، از "دیدبان مهاجرت" نیز معتقد است از آنجا که کلمه مهاجر، کلمه ای است که فهم آن آسان است، باید از آن استفاده کرد چون وقتی این کلمه به کار برده می شود همه می دانند مقصود چه کسانی هستند.

برخی بر این عقیده اند که کلمه مهاجر، نام مناسبی برای اشاره به گروهی اعم از پناهنده یا "مهاجر اقتصادی" است و تعداد قابل توجه کسانی را که با عبور از مرز وارد اروپا می شوند، به درستی نشان می دهد. تیم استانلی می گوید: "به همین دلیل است که کمیساریای عالی پناهندگان سازمان ملل متحد هم مهاجران و هم پناهندگان را جزو این گروه می‌داند."

استفاده از اصطلاح مهاجر اقتصادی، سوژه بحث های زیادی بوده. ترزا می، وزیر کشور بریتانیا در ماه مه گذشته برای توصیف مهاجرانی که به اروپا می آیند از این اصطلاح استفاده کرد و گفت عده زیادی از کسانی که از کشورهایی مانند نیجریه و سومالی می آیند "مهاجران اقتصادی هستند که برای عبور از دریای مدیترانه به باندهای تبهکار پول داده اند."

آلکساندر بتس، می گوید مهاجران اقتصادی کسانی اند که داوطلبانه و به دلایل شخصی، کشورشان را ترک می کنند نه این که مجبور به خارج شدن از کشورشان شده باشند.

استفاده از بعضی از لغات هم کاملا تغییر کرده. قبل از جنگ جهانی دوم نشریات بریتانیایی مرتبا کلمه "بیگانه" را در مورد خارجیانی که به این کشور آمده بودند به کار می بردند و اولین قانون مهم مهاجرت در بریتانیا در سال ۱۹۵۰ "قانون بیگانگان" خوانده می شد.

ولی در آمریکا هنوز این واژه، جنبه رسمی خود را حفظ کرده و در اشاره به کسی که آمریکایی نیست از آن استفاده می شود.

کلمه دیگری که دارای بار مثبت است ولی دیگر خیلی به کار برده نمیشود، کلمه "تبعید" است. آلکساندر بتس، می گوید از هنگام پایان جنگ سرد از این کلمه به ندرت استفاده می شود. به عقیده آلکساندر بتس، در گذشته لغت تبعید تا حدودی اشاره ضمنی به محترم و اصیل و شریف بودن شخص تبعیدی بود و از این کلمه برای توصیف فردی استفاده می شد که ناچار به ترک کشور خود شده بود ولی هنوز سرگرم فعالیت سیاسی بود و برای این که روزی به کشورش بازگردد برنامه ریزی می کرد. آلکساندر بتس می گوید: "فکر می کنم امروز بسیاری از سوری ها در این وضعیت قرار دارند".

ممکن است تغییر و تحول در مفهوم کلمه مهاجرت برای عده ای مسئله بی اهمیتی باشد ولی اشخاصی که در این بحث درگیرند، تردیدی در اهمیت آن ندارند.

راب مک‌ نیل، از سازمان دیدبان مهاجرت، می گوید: "در بحث مهاجرت، کلمات مهم هستند".