بیگ بنگ: آیا دشمن دشمن من، دوست من است؟ عادلانه است بگوئیم که انگل ها در کل عوامل بدی برای میزبان خود هستند. بسیاری از آنها باعث بیماری و مرگ می شوند و ما انسان ها به هر قیمتی شده سعی می کنیم در دام عفونت ها نیفتیم. اما یافته حاکی از آن است که برخی انگل ها اگرچه در حالت انزوا مضرند، اما می توانند به میزبان کمک کنند تا با عفونت های مرگبارتری به مقابله بپردازند.

به گزارش بیگ بنگ، پی بردن به این که انگل ها چه زمانی برای بدن مفید واقع می شوند، می تواند ما را در چگونگی مدیریت بیماری های عفونت زا یاری برساند؛ متاسفانه در حال حاضر اطلاعات بسیار اندکی در خصوص این پدیده داریم. مطالعه جدید که در مجله Evolution Letters منتشر شد، به ما می گوید که انگل ها می توانند سازوکار های مختلفی را برای دفاع از میزبان خود در برابر سایر عفونت ها گسترش بدهند. این نتیجه بدان معناست که محافظت از میزبان باید در طبیعت عادی باشد.

این ضرب المثل «دشمن دشمن من دوست من است» برای مدت طولانی در میان جوامع انسانی رواج داشته است اما فقط در خصوص تعارضات میان انسان ها صدق نمی کند. جهان پر از نمونه هایی است که در آنها انگل ها تحت برخی شرایط مضر هستند و در شرایطی دیگر مفید واقع می شوند. باکتری هایی که در معده ما زندگی می کنند، می توانند هر از گاهی مشکل آفرین باشند اما آنها از اسکان میکروب های مضرتری مثل سالمونلا انتریکا که مسمومیت غذایی را در پی دارد، جلوگیری به عمل می آورد.

همچنین، باکتری هایی که حشرات را آلوده می کنند معمولا هزینه بر اند، اما از قابلیت محافظت در برابر عفونت های مرگبارتری برخوردارند. وقتی نوزاد حشره پروانه توسط یک مگس انگل دار دچار عفونت شود احتمال بقای بیشتری دارد تا اینکه یک ارگانیسم تک سلولی آن را مبتلا به یک عفونت سازد. انگل ها می توانند به طرق دیگری نیز به میزبان خود کمک کنند؛ برای مثال، با ایجاد بیماری های جدی تر در سایر گونه ها. این یکی از دلایل عمده ای است که توضیح می دهد چرا سنجاب های خاکستری به سرعت جایگزین سنجاب های قرمز در اکثر بخش های انگلیس شده اند. سنجاب های خاکستری حاملان ویروس سفلیس سنجاب اند و این ویروس برای سنجاب های قرمز یک عامل کشنده محسوب می شود و به ندرت به سنجاب های خاکستری صدمه می زند. بنابراین، برخی از گونه های باکتریایی در یک نوع نبرد زیستی شرکت می کنند و ویروس هایی را با خود حمل می نمایند.

این نمونه ها نشان می دهند که دچار عفونت شدن لزوما چیز بدی نیست و در واقع می تواند گاهی اوقات مفید واقع گردد. اما آنچه به ما نمی گویند، چگونگی و زمان تکامل آنها برای مفید بودن برای میزبان شان است. آزمایش های اخیر نشان داده اند که باکتری های نسبتا مضری که درون کرم های ذره بینی زندگی می کنند، می توانند در طی چند روز برای محافظت از میزبان خود در برابر یک عفونت مرگبار تکامل یابند. نتایج خیره کننده گویای آن است که باکتری ها می توانند توانایی محافظت از میزبان را در برابر سایر بیماری های عفونت زا در خود گسترش بدهند. هنوز اطلاعات بسیار ناچیزی درباره چگونگی و زمان وقوع چنین تکاملی موجود است. اگر یک پارازیت برای محافظت از میزبان خود درباره یک عفونت مرگبارتر تکامل یابد، آیا میتوان مدعی شد که دشمن به یک دوست تبدیل شده است؟

ما با استفاده از مدل سازی ریاضی به بررسی تکامل دو نوع محافظت از میزبان پرداختیم: مقاومت و تحمل. انگل هایی که مقاومت میزبان خود را در برابر عفونت ها به ارمغان می آورند، این احتمال را کاهش می دهند که گونه دومی خواهد توانست تا میزبان را آلوده سازد؛ مثلا زمانی که باکتری های موجود در معده از اسکان سایر میکروب ها یا باکتری ها جلوگیری کنند. در مقابل، انگل هایی که در افزایش تحمل میزبان به عفونت ها نقش دارند، ضرر ایجاد شده توسط گونه های دیگر را پس از اعمال عفونت کاهش می دهند؛ ظاهرا همین اتفاق در مورد ارگانیسم هایی تک سلولی ای صدق می کند که از نوزاد حشره پروانه در مقابل مگس های انگلی محافظت می کنند.

ما دریافتیم که هر دو نوع حفاظت یاد شده تحت طیف گسترده ای از شرایط، فرگشت می یابند، اگرچه انگل محافظتی شاید برای دفاع از میزبان منابع را از رشد و تولید مثل به سوی انحراف بکشد و خلل ایجاد کند. اما تفاوت های قابل توجهی میان دو نوع محافظت یاد شده وجود دارد. برای مثال، شیوه «مقاومت» معمولا اندازه جمعیت میزبان را افزایش می دهد اما شیوه «تحمل» می تواند اثری منفی داشته باشد زیرا شیوع کلی بیماری را افزایش می دهد.

این تفاوت ها نشان می دهند که ساز و کار محافظت برای تعیین اینکه آیا انگل محافظتی واقعا مفید است یا خیر، حیاتی است. ما می توانیم مدل سازی ریاضی را با آزمایش های مربوط به باکتری های تکامل یابنده ترکیب کنیم تا به سوالات شگفت انگیزی درباره چگونگی تکامل سایر گونه ها در واکنش به محافظت از میزبان پاسخ بگوئیم. پاسخگویی به این گونه سوالات می تواند به ما در یافتن راه های جدید درمان بیماری های عفونت زا کمک کند. نتایج تحقیقات ما نگرش ما را نسبت به یک پدیده زیستی خارق العاده که اطلاعات بسیار اندکی در موردش داریم بهبود می بخشد. با توجه به افزایش فزاینده نمونه های محافظت انگلی، پر واضح است که دشمن دشمن شما می تواند واقعا دوست شما باشد.