افغانستان به طرح "دهلیز اقتصادی چین-پاکستان" می‌پیوندد؛ ولی این پرسش مطرح است که افغانستان با پیوستن به طرح عظیم جاده ابرایشم جدید چین چه به دست می‌آورد؟ در حالی که افغانستان خود نه در طراحی آن و نه در سرمایه‌گذاری آن سهمی ندارد، چگونه در سود آن سهیم می‌شود؟

توافق افغانستان برای پیوستن به "دهلیز اقتصادی چین-پاکستان"، که بخشی از طرح راه ابریشم جدید است، در اجلاس سه‌جانبه پکن با شرکت وانگ‌یی، وزیر خارجه چین، صلاح‌الدین ربانی، وزیر خارجه افغانستان و خواجه محمد آصف، وزیر خارجه پاکستان روز سه‌شنبه (۵ جدی/دی) اعلام شد.

جاده ابریشم جدید یا طرح "کمربند و جاده" را شی‌جین‌پینگ، رئیس‌جمهوری چین با الهام‌‌گیری از راه ابریشم باستانی در ۲۰۱۳ ارائه کرد. طرح جدید با ایده و هزینه ۱۳۰۰ میلیارد دلاری چین برای ساخت هزارها کیلومتر جاده، راه آهن و مسیرهای آبی و هوایی در نظر گرفته شده است.

این شبکه عظیم ۶۵ کشور را در آسیا، اروپا و آفریقا به هم وصل خواهد کرد و بر شکل‌دهی تجارت جهانی اثر خواهد گذاشت. منتقدان این نگرانی را مطرح کرده‌اند که این طرح اقتصادی در کنار قدرت نظامی چین، هژمونی چین را در شرق در پی خواهد داشت.

 طرح جدید با ایده و هزینه ۱۳۰۰ میلیارد دلاری چین برای ساخت هزارها کیلومتر جاده، راه آهن و مسیرهای آبی و هوایی در نظر گرفته شده است

از آنجایی که ایده و سرمایه اصلی این طرح مربوط به چین است، در درون شبکه‌ای که این طرح به دنبال ایجاد آن است، انتظار می‌رود فرصت‌های بزرگی را برای شرکت‌های چینی به منظور "جهانی‌شدن" و "چندملیتی‌شدن" فراهم کند و قدرت رقابت کالاهای چینی را در درون این شبکه افزایش دهد.

"دهلیز اقتصادی چین-پاکستان" بخشی از این طرح است که با هزینه ۵۷ میلیارد دلار، راه چین را به سوی دریای هند می‌گشاید. حالا با پیوستن افغانستان به این طرح، شاخه‌ای از این دهلیز اقتصادی از طریق افغانستان به سوی آسیای میانه هم کشیده خواهد شد.

هند از منتقدان اصلی طرح راه ابریشم جدید است و آن را زمینه‌ساز هژمونی چین می‌داند. هند هشدار داده که اجرای این طرح از شفافیت کافی برخوردار نیست و کشورهای دارای اقتصادی ضعیف را وابسته به اقتصاد چین می‌کند. هند خود در حال بهره‌برداری از مسیر دریای هند به بندر چابهار، افغانستان و آسیای میانه است.

افغانستان از یک سو از طرح بندر چابهار با محوریت هند حمایت می‌کند تا پاکستان را دور بزند و از سوی دیگر، متکی به کمک‌های اقتصادی، سیاسی و نظامی آمریکا و سایر متحدان غربی خود است. در چنین وضعیتی، افغانستان چگونه به طرحی می‎پیوندد که می‌تواند به هژمونی چین بینجامد؟

 اقتصادی پاکستان و چین از کاشغر به بندر گوادر کشیده شده که چین را به دریای هند می‌رساند

افغانستان همواره کوشیده که در چهارچوب مفهوم "بی‌طرفی"، جدایی از چگونگی روابط بین قدرت‌های جهانی و منطقه‌ای به دنبال منافع خود براساس روابط دوجانبه و چندجانبه باشد. پیش از این اشرف غنی، رئیس‌جمهوری این کشور اعلام کرده که به دنبال تبدیل کردن کشورش به "چهارراه" اقتصادی منطقه است.

حالا اگر پیوستن به طرح راه ابریشم جدید، بتواند به تحقق این هدف کمک کند، تردیدی وجود ندارد که دولت افغانستان به اجرای این طرح کمک خواهد کرد. در عین حال، مقام‌های افغان خواهند کوشید که متحدان هندی و آمریکایی خود را متقاعد کند تا بتواند دست رقیبان آنها را به منظور تامین منافع خود بفشارد.

افغانستان برای بهبود اقتصادش، نیاز به اجرای طرح های جاده‌ای دارد، کشوری که نه جاده‌های درستی دارد، نه شبکه راه آهن، نه خطوط هوایی و نه دسترسی به دریا دارد. پیوستن به طرح راه ابریشم جدید می‌تواند بخشی از این مشکلات را رفع کند، ولی دولت افغانستان آرزو داشته که از مسیرهای غیر از پاکستان به این شبکه بپیوندد.

پیش از این افغانستان پیشنهاد کرده که یک خط جاده‌ای و ریلی از طریق واخان، به صورت مستقیم از چین به شمال افغانستان و بعد به سوی قفقاز و اروپا کشیده شود. حالا مشخص نیست که با پیوستن افغانستان به دهلیز اقتصادی چین-پاکستان، این پیشنهاد تا چه حدی جنبه عملی پیدا خواهد کرد.

حالا چالش اصلی برای پیوستن افغانستان به این دهلیز اقتصادی، روابط نه چندان گرم بین کابل و اسلام‌آباد و ناامنی در افغانستان است. افغانستان مرز بین دو کشور را به رسمیت نمی‌شناسد و پاکستان را متهم به حمایت از گروه طالبان می‌کند، اتهامی که پاکستان آن را رد می‌کند.

چین از زمان برگزاری اجلاس چهارجانبه افغانستان، پاکستان، آمریکا و چین به دنبال بهبود روابط کابل-اسلام‌آباد بود و از بهار امسال با سفر وانگ‌یی، وزیر خارجه این کشور به افغانستان و پاکستان، در پی متقاعد کردن هر دو کشور برای بهبود روابط خود بود.

حالا با برگزاری نخستین اجلاس سه‌جانبه چین، پاکستان و افغانستان، به نظر می‌رسد که کابل و اسلام‌آباد آماده شده‌اند که برای آب کردن یخ‌های روابط سرد خود گام‌هایی بردارند، اگرچه تا تحقق این هدف ممکن است راه درازی در پیش باشد. اگر همکاری اقتصادی بتواند به حل مسائل سیاسی و امنیتی کمک کند، فرصت خوبی خواهد بود.

این چیزی است که وزیر خارجه چین آن را براساس تعامل "برد-برد" در راستای بهبود روابط بین افغانستان و پاکستان تعریف کرد؛ چرا که ضمن گام برداشتن در راستای حل مسائل امنیتی، چین به اهداف بلندپروازانه خود می‌رسد، پاکستان به راه اصلی چین به دریای هند تبدیل می‌شود و افغانستان به بخشی از شبکه جاده‌ای منطقه دسترسی پیدا می‌کند.

برای چین، که برای رسیدن به دریای هند و از آن طریق به خاور میانه و افریقا، دهلیز اقتصادی چین-پاکستان، اهمیت بنیادی دارد. بندر گوادر در جنوب پاکستان پاییز پارسال به عنوان بخشی از این طرح گشایش یافت. چین تا رسیدن به این بندر ۴۶ میلیارد دلار هزینه کرده است.

بندرهای گوادر و چهابهار، بندرهایی که به نماد رقابت اقتصادی هند و چین در منطقه تبدیل می‌شود. آیا افغانستان می‌خواهد از هر دو بهره‌مند شود؟

برای دانستن اهمیت این طرح برای پاکستان کافی است به سخنی از نواز شریف، نخست‌وزیر پیشین پاکستان توجه کنیم. او دو سال پیش پس از دیدار با شی جین پینگ، رئیس‌جمهوری چین، روابط کشورش با چین را "شیرین‌تر از عسل" خواند؛ چرا که این طرح علاوه بر منافع کلان اقتصادی، روابط چین و پاکستان را در برابر هند، رقیب استراتژیک هر دو کشور، عمیق‌تر می‌کند.

افغانستان به همین سادگی نمی‌تواند از این طرح بزرگ چین در منطقه بهره‌مند شود. در حال حاضر، همان‌گونه که آقای ربانی به همتای چینی خود در آستانه برگزاری اجلاس سه‌جانبه پکن گفت، "مهم‌ترین اولویت" کشورش تامین صلح است. از طرف دیگر، از سخنان او پیدا بود که به "صداقت" پاکستان تردید دارد.

با این حال، علی رغم، توافق افغانستان به بپیوستن به شبکه "کمربند و جاده" چین در اجلاس سه جانبه پکن، توافق وزیران خارجه افغانستان و پاکستان برای بهبود روابط دو کشور و حمایت چین از روند صلح در افغانستان، هنوز بسیار زود است که اجلاس پکن را آغاز تحقق رویای تبدیل شدن افغانستان به چهارراه اقتصادی منطقه دانست.

راه قدیم