در انديشۀ مبارزه
نويسنده :Guillaume Fondu
برگردان: نیما قدرتی
تاريخنگاري گذشتۀ نزديک ما بدون شک در کنار اقتصاد، از پرمجادله ترين زمينه‌هاي فکري امروز هستند. چرا که با پرداختن به کوشش‌هاي انقلابي و رهايي‌بخشي مواجه می‌شویم که در طول این تاريخ انجام پذیرفته‌اند؛ کوشش‌هایی که به مثابۀ راه حل‌هاي جايگزيني براي نظام سرمايه پيشنهاد شده‌اند و خود شاهدي براي رد کردن ادّعاي آن، به عنوان تنها شيوۀ ممکن براي سازماندهي اجتماعي، هستند. مشاهدۀ اين نکته، در کنار لزوم شناساندن تاريخ مبارزات ترقّي‌خواهانه به خود اين مبارزان باعث شد دومنيکو لُسوردو، فيلسوف کمونيست ايتاليايي که ژوئن گذشته درگذشت، دست به مطالعه‌اي انتقادي و جامع از شيوۀ تاريخنگاري مرسوم بزند(١).
نخستين حوزه‌اي که لُسوردو به تحليل آن پرداخت حوزۀ تبارشناسي فکري نيروهاي سياسي بود. او با الهام از مطالعات گئورگ لوکاچ در تاريخ تفکّر آلمان(٢)، تلاش مي‌کرد تا روايت ليبرال از رويارويي هزارسالۀ ميان آزادي و تماميت‌خواهي را، مشابه آن‌چه که کارل پوپر ادّعا مي‌کند، زير سوال ببرد. در مطالعاتي که او بر روي ليبراليسم سياسي انجام داده است(٣)، سعي دارد به شهودي که در آثار کارل مارکس نيز به چشم مي‌خورد عمق بيشتري ببخشد: ابهام بزرگي که در اين تفکّر در رابطه با مفهوم حقوق طبيعي و آزادي فردي ، به آن شيوه که در قرن هجدهم و نوزدهم ميلادي ، از آثار جان لاک گرفته تا آلکسي دوتوکويل صورت‌بندي شده بود، وجود دارد. ليبراليسم خواهان عموميت يافتن حقوق است و به طور خاص، يکي از اساسي‌ترينشان، حق مالکيت فردي. اين امر اصولاً به تقويت گروه‌هاي سياسي کوچک کمک مي‌کند، امّا به طور همزمان به بدتر شدن شرايط زيست آن‌هايي که از ز اين حق محروم‌اند دامن مي‌زند- بهترين شاهد بر اين موضوع، پديدۀ برده‌داري است- که در اين سنّت به عنوان نوعي «قيد خروج از قرارداد» تصّور مي‌شده است. مرز ميان سنّت ليبرال و سنّت محافظه‌کار در اين زمينه چندان واضح و روشن نيست...
لُسوردو روشي را به کار مي‌بندد که ترکيبي ويژه از تاريخ و فلسفه است. او مفاهيمي را که متفکرين مورد مطالعه‌اش به کار برده‌اند در مقابل دلالت‌هاي تاريخي اصطلاحاتي مي‌گذارد که اين متفکران براي توصيف آن مفاهيم استفاده کرده‌اند. او از اين روش براي مطالعۀ شماري از اصلي‌ترين متفکّران تاريخ استفاده مي‌کند. براي مثال در مورد فردريش نيچه، لُسوردو با استفاده از اين روش، خوانش‌‌هايي را از آثار نيچه که چالش‌برانگيزترين مفاهيم فلسفه‌اش را (نظير برده، زن، يهودي و غيره) از متن تاريخي آن و نيز از مباحثات روز خارج مي‌کنند، مردود اعلام مي‌کند، چرا که اين واژگان بخشي از معنايشان را مديون همين عوامل هستند.(٤)
همين دورنماي تشريح نقّادانه است که مطالعاتش دربارۀ ايدئاليسم آلماني(٥) بر ويژگي‌هاي ترقّي‌خواهانۀ آثار کساني که طبق تصوّر رايج در جرگۀ نخستين مبلّغان تماميت‌خواهي قرار مي‌گيرند تاکيد مي‌کند. براي آغاز، به طور مثال، گئورگ ويلهلم هگل. لُسوردو به وجود ريشه‌هايي از نگرشي ستايش‌آميز به انقلاب فرانسه در آثار او پي مي‌بردکه بنيان فرضيات و نتايج برداشت اصلي او از تاريخ، و نظريۀ عميقاً سياسي او دربارۀ جامعۀ انساني را مي‌سازند.
از قضا خود هگل است که راه نوشتن تاريخ حکومت‌هاي سوسياليستي(٦) را براي لُسوردو هموار مي‌کند، موضوعي که ديگر وجه اساسي آثار اوست. برخلاف شيوه‌هاي رايج در تاريخنگاري اتّحاد جماهيرشوروي و جمهوري خلق چين که در آن‌ها عموماً محکوم‌کردن‌هاي انتزاعي و يا نفي تاريخ به چشم مي‌خورد، او به روايت نوعي ويژه از تاريخ انقلاب‌ها و حکومت‌هايي که نتيجۀ اين انقلاب‌ها بوده‌اند مي‌پردازد. اين تاريخ به مثابه کوشش‌هايي بر بستر فرايندي آموزشي است که به کندي و دشواري طي شده است. اين کوشش‌ها، که همگي به دور از کمال و بعضاً جنايت‌کارانه بوده‌اند، بايد در سير تاريخي بلند (وجود سنّت استبدادي، نفرتِ ميان جوامع و غيره) و در متني که در آن رخ داده‌‌اند (حملۀ نظامي به شوروي، محاصرۀ نسبي آن، فشارهاي امپرياليسم و غيره) قرار بگيرند، و لازم است از قضاوت آن‌ها بر اساس معيارهاي آرماني و بدون توجّه به داده‌هاي واقعي خودداري کرد. ممکن است تحليل‌هاي او به گمان برخي مردود باشد، امّا لُسوردو با مجموعۀ تلاش‌هاي قابل‌توجه خود نقطۀ عزيمتي براي بازپسگيري سياسي و فکري سنّت عظيم ترقّي‌خواهي ايجاد کرده‌است.
١- Domenico Losurdo, Le Révisionnisme en histoire. Problèmes et mythes, Albin Michel, coll. « Histoire », Paris, ٢٠٠٦.
٢- Georges Lukács, La Destruction de la raison. De l’après-Nietzsche à Heidegger et Hitler, Delga, coll. « Philosophie », Paris, 2017, 465 pages, 24 euros
٣- Domenico Losurdo, Contre-histoire du libéralisme, La Découverte, coll. « Cahiers libres », Paris, 2013.
٤- Domenico Losurdo, Nietzsche, le rebelle aristocratique. Biographie intellectuelle et bilan critique, Delga, coll. « Philosophie », 2016.
٥- Domenico Losurdo, Hegel et la catastrophe allemande, Albin Michel, coll. « Bibliothèque du Collège international de philosophie», 1987. Cf. aussi Autocensure et compromis dans la pensée politique de Kant, Delga, 2018, 22 euros.
٦- Domenico Losurdo, La Lutte des classes. Une histoire politique et philosophique, Delga, coll. « Théorie », 2016.
