ازبکستان انتخاب بين روسيه و آمريکا

اتفاقات خشونت بار اخير که باعث کشتار تعداد زيادی از شهروندان جمهوری ازبکستان در شهر انديجان واقع در وادی فرغانه شد باری ديگر توجه کارشناسان و سياست مداران جهان را به اوضاع تأسف آور سياسی کشور ازبکستان جلب کرده است.

مهرداد حقايقی
کارشناس مسايل آسيای ميانه بی بی سی

جمعی از کشورهای غربی از جمله آمريکا از نحوه برخورد خشونت آميز اين دولت در رابطه با سرکوبی تظاهرکنندگان ابراز نگرانی کرده و از روند سياسی غير دموکراتيک اين کشور انتقاد رسمی کرده اند.

اسلام کريم اف، رييس جمهور ازبکستان، که بيش از پانزده سال رهبری ازبکستان را در دست دارد با عکس العمل خود به اين اعلاميه ها چنين پاسخ داد که دولت ازبکستان دارای خط مشی مستقل بوده و برای حفظ اين استقلال از هيچ کشوری دستور نخواهد گرفت و ضمناً اشاره کرد که مسئولين اين خونريزی در واقع تعدادی افراد تروريست مسلمان هستند که از خارج کشور همياری شده اند.

به نظر کارشناسان آسيای ميانه اين اتفاق خونين به علاوه با موفقيت انقلاب های "رنگين" در فضای حکومت شوروی سابق که از طرفداری کشورهای غربی برخوردار است باعث شروع يک فصل تازه در رابطه سياسی دولت ازبکستان با آمريکا و روسيه خواهد بود.

بر اساس تحولات اخير چنين به نظر می رسد که آقای کريم اف برای حفظ بقای سياسی خود، همکاری خود را با روسيه افزايش دهد و از نفوذ آمريکا و غرب در اين کشور جلوگيری کند.

پس از سرنگونی شوروی سابق در اوايل دهه ۹۰، آسيای ميانه صحنه رقابت شديد بزرگ قدرتها مثل امريکا، روسيه و چين شده است.

رابطه با آمريکا

انزجار دولت ازبکستان از روسيه به دليل ۱۵۰ سال سياستهای منفی استعماری از يک طرف و حملات تروريستی عليه آمريکا در سال ۲۰۰۱ و نياز اين کشور به پايگاههای نظامی ازبکستان برای سرکوبی القاعده و طالبان در افغانستان از طرف ديگر باعث نزديکی بی سابقه آمريکا به ازبکستان شد.

در اوايل سال ۲۰۰۲ اين نزديکی منجر به امضای يک قرارداد همکاری استراتژيک بين دو کشور شد. از جمله دو ماده اين قرارداد اين بود که دولت ازبکستان دست به اصلاحات سياسی و دموکراتيک جدی زند. آمريکا نيز قبول کرد از ازبکستان در برابر تهديد نيروهای خارجی دفاع کند.

بر پايه اين قرارداد همکاری استراتژيک و افزايش حملات تروريستی عليه ازبکستان از سال ۲۰۰۳، آقای کريم اف از آمريکا رسما تقاضای همکاری بيشتر کرد ولی دولت آمريکا به دليل عدم انجام اصلاحات سياسی و دموکراتيک در ازبکستان و اينکه اين حملات تروريستی رابطه با سياست داخلی اين کشور دارد به همکاری بيشتر با ازبکستان مخالفت ورزيد و اين بود ابتدای دوری دولت ازبکستان از امريکا.

پس از شروع انقلابهای رنگين در فضای حکومت شوروی سابق و نقش آمريکا در موفقيت اين انقلابها، آقای کريم اف تعداد زيادی از سازمانهای غير دولتی مثل نهاد "سوروس" را بيرون کرده و يک قرارداد همکاری استراتژيک با روسيه امضا کرد.

دولت روسيه برای جلوگيری از پاشيده شدن جامعه کشورهای مشترک المنافع و جلوگيری از نفوذ دولت آمريکا، همکاری نظامی و اقتصادی خود را با دولت ازبکستان افزايش داده است.

اين همکاری برای آقای کريم اف نه تنها از نظر اقتصادی و نظامی سودآور است بلکه از نظر سياسی هم دستآوردهای خوبی دارد چرا که دولت آقای ولاديمير پوتين هيچگونه فشاری برای ايجاد دموکراسی و آزادی حقوق بشر بر ازبکستان نمی آورد.

گفته می شود مشکلات عمده آقای کريم اف ريشه هايی در فقر و فساد اين جامعه دارد که جلوی پيشرفت اقتصادی اين کشور را گرفته است.

به نظر می رسد تا زمانی که اين دولت به مشکلات اقتصادی مردم توجه نکند و جو سياسی آزاد به وجود نياورد، رشد ايدئولوژيهای ملی و مذهبی تندرو در اين کشور ادامه خواهد داشت.