پروتکل اختیاری میثاق بین المللی حقوق مدنی و سیاسی
مصوبه 26 دسامبر 1966/ قطعنامه A 2200 قدرت اجرائی بنابر ماده 49، 23 مارس 1976

کشورهای عضو این پروتکل
با توجه به دستیابی به اهداف حقوق مدنی و سیاسی (که از این پس میثاق نامیده میشود) و انجام مقررات آن، مقتضی است به کمیته حقوق بشر (که از این پس کمیته نامیده میشود) که بنا بر بخش چهارم میثاق دایر گردیده است، اختیار داده شود تا شکایات افرادی را که مدعی هستند قربانی نقض هر یک از حقوقی اند که در میثاق آمده است، را دریافت دارد و به طریقی که در این پروتکل مندرج است (آن شکایات) را مورد رسیدگی قرار دهد. بقرار زیر پذیرفته اند که:

ماده یکم
کشورهای عضو میثاق (حقوقی ، مدنی) که طرف عضو این پروتکل میشوند، صلاحیت کمیته را در دریافت و رسیدگی کردن به شکایات افرادی که تابع (پیرو حوزه قضاوت آن کشور) خود می باشند و (آن افراد) مدعی هستند که قربانی نقض هر یک از حقوق مندرج در میثاق از طرف (آن) کشور شده اند را برسمیت بشناسند.
کمیته شکایت هیچ کشوری را که عضو پروتکل نیست، مورد رسیدگی قرار نخواهد داد.

ماده دوم
پیرو مقررات ماده 1، افرادی که مدعی هستند هر یک از حقوق آنان که در میثاق معین شده است نقض گردیده و آنها تمام مراحل (چاره اندیشی) موجود قوانین داخلی را طی کرده اند، می توانند شکایت کتبی خود را جهت رسیدگی به کمیته ارسال دارند.

ماده سوم
کمیته بموجب این پروتکل شکایت بدون نام ( و امضاء) و یا (شکایتی را که) تشخیص دهد از حق ارائه این نوع شکایات، سوء استفاده شده است و یا (شکایاتی که) با مقررات این میثاق مطابقت نداشته باشد را ناپذیرفتنی اعلام می دارد.

ماده چهارم
1- پیرو مقررات ماده 3، کمیته هر شکایت ارائه شده ای را بموجب این پروتکل و دعوی (فردی) که مدعی است مورد نقض هر یک از مقررات میثاق قرار گرفته است را به اطلاع کشورطرف پروتکل می رساند.
2- ظرف 6 ماه کشور دریافت کننده (شکایات) توضیحات و یا اظهارات روشن کننده موضوع و تدابیری را که احتمالا در مورد آن اتخاذ کرده است را بطور کتبی به کمیته ارائه خواهد داد.

ماده پنجم
1- کمیته نظر به تمام اطلاعات کتبی که بوسیله فرد و یا کشور عضو ارائه شده است، بموجب این پروتکل به رسیدگی (شکایت) خواهد پرداخت.
2- کمیته هیچ شکایتی را مورد رسیدگی قرار نمیدهد مگر آنکه معلوم گردد که:
الف) همان موضوع تحت رسیدگی دیگر آئین دادرسی تحقیقات بین المللی یا آئین نامه ای قرار ندارد.
ب) فرد (شکایت کننده) کلیه تدابیر داخلی موجود را پیموده است. این قاعده در جائیکه درخواست چاره جوئی و (اجرای قوانین داخلی) بطور غیر معقولی طولانی می باشد، اجرا نخواهد شد.
3- کمیته بموجب این پروتکل در مواقع رسیدگی به شکایات جلسات محرمانه تشکیل خواهد داد.
4- کمیته نظرات خود را به کشور عضو مربوطه و فرد (شکایت کننده) اطلاع خواهد داد.

ماده ششم
کمیته بموجب ماده 45 میثاق خلاصه فعالیتهای خود را تحت این پروتکل در گزارش سالانه خود منعکس خواهد کرد.

ماده هفتم
تا هنگامیکه دستیابی به اهداف قطعنامه (xv) 1514، مصوبه مجمع عمومی سازمان ملل متحد در تاریخ 4 دسامبر 1960 در مورد اعلامیه اعطای استقلال به کشورها و مردم مستعمرات محقق گردد، مقررات این پروتکل به هیچ عنوان حق شکایتی را که این مردمان بوسیله منشور سازمان ملل و یا دیگر اسناد و میثاق های بین المللی (منعقد شده) تحت نظر سازمان ملل متحد یا موسسات تخصصی به آنها اعطا شده است را محدود نمی کند.

ماده هشتم
1- این پروتکل برای امضاء هر کشوری که میثاق (حقوق مدنی و سیاسی) را امضاء کرده است، مفتوح می باشد.
2- این پروتکل تابع به تصویب هر کشوری است که میثاق (حقوق مدنی و سیاسی) را تصویب کرده است و یا با آن موافقت کرده اند. اسناد مصوب نزد دبیر کل سازمان ملل متحد سپرده خواهد شد.
1- این پروتکل برای ورود و ملحق شدن هر کشوری که میثاق (حقوق مدنی و سیاسی) را تصویب و یا قبول کرده است، مفتوح می باشد
4- ورود و ملحق شدن بوسیله سپردن سند الحاقی نزد دبیر کل سازمان ملل متحد به اجرا درمی آید.
5- دبیر کل سازمان ملل متحد کلیه کشورهائی که این پروتکل را امضاء کرده اند و یا به آن ملحق شده اند را از سپردن هر سند تصویبی یا الحاقیه ای، آگاه خواهد کرد.

ماده نهم
1- پیرو به قدرت اجرائی درآمدن میثاق، این پروتکل سه ماه پس از تاریخ سپردن دهمین سند تصویب یا الحاق نزد دبیر کل سازمان ملل متحد، قدرت اجرائی پیدا خواهد کرد.
2- برای هر یک از کشورهائی که بعد از سپردن دهمین سند تصویب یا الحاق، این پروتکل را تصویب کرده اند و یا به آن ملحق شده اند، سه ماه پس از تاریخ سپردن سند تصویب یا الحاق آن کشور، قدرت اجرائی پیدا خواهد کرد.

ماده دهم
مقررات این پروتکل، بدون هیچگونه محدودیت و یا استثنائی به کلیه واحدهای تشکیل دهنده کشورهای متحده (فدرال) گسترش و توسعه خواهد یافت.

ماده یازدهم
1- هر کشور عضو این پروتکل می تواند اصلاحیه ای پیشنهاد کند و آنرا نزد دبیر کل سازمان ملل متحد بسپارد. سپس دبیر کل اصلاحیه های پیشنهادی را به کشورهای عضو این پروتکل ابلاغ خواهد کرد و درخواست می کند که آنها به او اطلاع دهند که آیا مایل هستند کنفرانسی از کشورهای عضو با هدف بررسی کردن و اخذ رای طرحهای پیشنهادی تشکیل گردد؟ هر گاه حداقل یک سوم کشورهای عضو مایل به تشکیل چنین کنفرانسی باشند، دبیر کل، کنفرانسی تحت نظر سازمان ملل متحد تشکیل خواهد داد. هر اصلاحیه ای که به اکثریت آرای کشورهای عضو حاضر و رای دهنده در کنفرانس پذیرفته شود (آن اصلاحیه) برای تصویب به مجمع عمومی ملل متحد تقدیم خواهد شد.
2- اصلاحیه ها زمانی قدرت اجرائی پیدا خواهند کرد که به تصویب مجمع عمومی ملل متحد و پذیرش (رای اکثریت) دو سوم کشورهای عضو این پروتکل و مطابق پروسه قانونی آن کشورها پذیرفته شده باشد.
3- هنگامیکه این اصلاحیه ها قدرت اجرائی پیدا کردند برای کشورهائی که آنرا پذیرفته اند، الزامی خواهد شد. دیگر کشورهای عضو کماکان به مقررات این پروتکل و هر اصلاحیه قبلی که پذیرفته اند، ملزم خواهند بود.

ماده دوازدهم
1- هر کشور عضو می تواند هر زمان خاتمه (عضویت) خود را به این پروتکل بوسیله یادداشت کتبی خطاب به دبیر کل سازمان ملل، اعلان دارد. خاتمه عضویت سه ماه پس از تاریخ وصول یادداشت به دبیر کل اجرا میشود.
2- خاتمه عضویت (خروج از میثاق) به ادامه اجرای مقررات این پروتکل و هر شکایتی که بموجب ماده 2 قبل از تاریخ به اجرا درآمدن خاتمه عضویت، ارائه شده باشد، خللی وارد نمی کند.

ماده سیزدهم
صرف نظر از تذکرات موجود در بند 5 ماده 8 این پروتکل، دبیر کل سازمان ملل تمام کشورهای مذکور در بند I ماده 48 میثاق را از امور ویژه زیر آگاه خواهد کرد:
الف: امضاء ها، مصوبه ها و الحاقیه ها طبق ماده 8
ب : تاریخ قدرت اجرائی پیدا کردن این پروتکل طبق ماده 9 و تاریخ قدرت اجرائی پیدا کردن اصلاحیه ها طبق ماده 11
ج : خاتمه عضویت ها (خروج از میثاق) طبق ماده 12

ماده چهاردهم
1- متن های چینی، انگلیسی، فرانسه، روسی و اسپانیائی این پروتکل از اعتبار مساوی برخوردار است و در بایگانی سازمان ملل متحد سپرده خواهد شد.
2- دبیر کل سازمان ملل متحد رونوشت گواهی شده این پروتکل را به تمام کشورهای مذکور در ماده 48 میثاق ارسال خواهد نمود.

دومین پروتکل اختیاری میثاق بین المللی حقوق سیاسی و مدنی
به منظور
الغای مجازات مرگ
مصوبه 15 دسامبر 1989 / قطعنامه 44/128 مجمع عمومی

کشورهای عضو این پروتکل
با اعتماد به اینکه الغای مجازات مرگ به ازدیاد منزلت و ارزش انسان کمک میکند و استمرارتوسعه حقوق بشر است، با یادآوری به ماده 3 اعلامیه جهانی حقوق بشر، مصوبه 10 دسامبر 1948 و ماده 6 میثاق بین المللی حقوق سیاسی و مدنی مصوبه 16 دسامبر 1966 با توجه به ماده 6 میثاق بین المللی حقوق سیاسی و مدنی راجع به مطلوبیت و اعتقاد راسخ نسبت به الغاء مجازات مرگ، با اعتقاد به اینکه هر اقدامی در لغو مجازات مرگ بمثابه استمراردر بهره مند شدن از حق زندگی است، با آرزو به پذیرش یک تعهد بین المللی جهت منسوخ کردن مجازات مرگ، بدین وسیله (کشورهای عضو این پروتکل) موارد ذیل را پذیرفته اند:

ماده یکم
1- هیچ فردی در قلمرو قضاوت کشورهای عضو این پروتکل اعدام نخواهد شد.
2- هر کشور عضو، تمام اقدامات لازم را درجهت منسوخ کردن مجازات مرگ در قلمرو قضائی خود، بعمل خواهد آورد.

ماده دوم
1- هیچ حق شرطی برای این پروتکل قابل پذیرش نمی باشد، مگرآنکه حق شرط در زمان تصویب یا ملحق شدن و در جهت درخواست مجازات اعدام در زمان جنگ صورت گرفته باشد. (این درخواست) مطابق یک معاهده میباشد و برای جرائم بسیار مهمی که طبیعت جنگ در خلال مدت جنگ اقتضا میکند.
2- کشور عضو حق شرط گذارنده در زمان تصویب یا ملحق شدن (می پذیرد که) قوانین مربوط و قابل اجرای مجلس قانونگذاری ملی خود را در زمان جنگ به دبیر کل سازمان ملل ابلاغ کند.
3- کشور عضو حق شرط گذارنده، دبیر کل سازمان ملل را (از تاریخ) شروع یا خاتمه کشوری که (قوانین این حق شرط) در قلمرو آن قابل اجرا است، مطلع خواهد کرد.

ماده سوم
کشورهای عضو این پروتکل گزارشاتی که آنها در کمیته حقوق بشر در ارتباط با ماده 40 میثاق ارائه کرده اند و اقداماتی را که در جهت به اجرا درآمدن پروتکل حاضر به تصویب رسانده اند را متضمن خواهند بود.

ماده چهارم
قوانین این پروتکل برای کشورهای عضو میثاق که بنا بر ماده 41 صلاحیت کمیته حقوق بشر را نسبت به دریافت و رسیدگی کردن شکایات کشور عضوی که مدعی است دیگر کشور عضو، تعهدات خود را انجام نمی دهد، تمدید خواهد شد (به قوت خود باقی می باشد) مگر آنکه کشور عضو مربوط در زمان تصویب یا الحاق بیانیه ای در جهت مخالفت، امضاء کرده باشد.

ماده پنجم
قوانین این پروتکل برای کشورهای عضو اولین پروتکل اختیاری میثاق بین المللی حقوق سیاسی و مدنی مصوبه 16 دسامبر 1966، که صلاحیت کمیته حقوق بشر را نسبت به دریافت و رسیدگی کردن شکایات افراد تابع در قلمرو قضائی خود (پذیرفته اند) تمدید خواهد شد. (به قوت خود باقی می باشد) مگر آنکه کشور عضو مربوطه در زمان تصویب یا الحاق بیانیه ای را در جهت مخالفت، به امضاء رسانده باشد.

ماده ششم
1- قوانین این پروتکل بمثابه قوانین ضمیمه ای میثاق (حقوق سیاسی، مدنی) اعمال خواهد شد.
2- بدون تبعیض یا امکان حق شرطی بنا بر ماده 2 این پروتکل، حق تضمین در ماده یکم بند یکم پروتکل حاضر، تابع هیچ (وضعیت) اضطراری بر طبق ماده 4 میثاق نخواهد بود.

ماده هفتم
1- این پروتکل برای امضاء هر کشوری که میثاق (حقوق سیاسی، مدنی) را امضاء کرده است، مفتوح می باشد.
2- این پروتکل تابع به تصویب هر کشوری است که میثاق (حقوق سیاسی، مدنی) را تصویب کرده و یا به آن پیوسته است. اسناد تصویب نزد دبیر کل سازمان ملل سپرده خواهد شد.
3- این پروتکل برای پیوستن هر کشوری که میثاق (حقوق سیاسی، مدنی) را تصویب کرده است و یا به آن پیوسته است، مفتوح خواهد بود.
4- الحاق، بوسیله سپرده سند الحاقیه نزد دبیر کل سازمان ملل متحد به اجرا درخواهد آمد.
5- دبیر کل سازمان ملل، سپرده های هر سند تصویبی یا الحاقیه ای را به اطلاع تمام کشورهائی که این پروتکل را امضاء کرده اند و یا به آن پیوسته اند، خواهد رساند.

ماده هشتم
1- این پروتکل پس از 3 ماه از تاریخ سپرده شدن دهمین سند تصویب یا الحاقیه نزد دبیر کل سازمان ملل متحد، قدرت اجرائی پیدا خواهد کرد.
2- برای کشوری که این پروتکل را بعد از سپرده شدن دهمین سند تصویب یا الحاقیه، آنرا تصویب کند و یا به آن ملحق شود، پس از 3 ماه از تاریخ سپردن سند تصویب یا الحاقیه خود، قدرت اجرائی پیدا خواهد کرد.

ماده نهم
قوانین پروتکل حاضر به تمام کشورهای فدرال بدون محدودیت و استثناء جاری میباشد.

ماده دهم
دبیر کل سازمان ملل مراتب ویژه زیر را به تمام کشورهای بنا بر ماده 48 بند 1 میثاق، اطلاع خواهد داد.
الف: حق شرطها، شکایات و تذکرات طبق ماده 2 این پروتکل
ب : بیانیه های صادر شده طبق ماده 4 یا 5 این پروتکل
ج : امضاء ها، مصوبه ها و الحاقیه ها طبق ماده 7 این پروتکل
د : تاریخ قدرت اجرائی پیدا کردن این پروتکل طبق متعلقات ماده 8

ماده یازدهم
1- متن عربی، چینی، انگلیسی، فرانسه، روسی و اسپانیائی این پروتکل از اعتبار مساوی برخوردار است و در بایگانی سازمان ملل متحد سپرده خواهد شد.
2- دبیر کل سازمان ملل، رونوشت های تائید شده این پروتکل را به تمام کشورهای عضو، طبق ماده 48 میثاق، ارسال خواهد داشت