منافع هند و پاکستان در افغانستان

سعيد حقيقی
در کابل

هند از کشورهای مهم جنوب شرق آسيا است که هم به دليل تجربه دمکراسی و هم به دليل نقش اقتصادی آن در منطقه از اهميت ويژه ای برخورداراست.

اين کشور از گذشته های دور تلاش کرده است بدون توجه به نوعيت رژيم های حاکم بر افغانستان با اين کشور روابط نزديک و خوب داشته باشد.

داد نورانی، روزنامه نگار افغان می گويد زمانی که پاکستان وارد پيمان نظامی سنتو شد و در مثلث کشورهای منطقه در برابر شوروی وقت قرار گرفت، مناسبات افغانستان با هند به گرمی گراييد.

آقای نورانی می گويد: "هند و افغانستان حتی در زمانی که کنفرانس کشورهای غير متعهد ها به وجود می آمد هر دو از بنيادگذاران اين کنفرانس بودند."

تنها در مقطعی از حاکميت طالبان و آن هم پس از ربوده شدن يک هواپيمای هندی که در فرودگاه قندهار به زمين نشست، روابط اين دو کشور دچار نوعی تنش شد.

وحيد مژده، از آگاهان مسايل سياسی می گويد خواست ربايندگان که آزادی يک رهبر شورشيان کشمير هند بود اين گمان را در ميان هندی ها تقويت کرد که ممکن است در عقب اين موضوع پاکستانی ها قرار داشته باشند.

او می گويد: "زمانی که اين هواپيما از هندوستان ربوده شد اول در پاکستان فرود آمد و سپس به قندهار آورده شد بدون شک چون روابط بين طالبان و دولت پاکستان در آن زمان بسيار خوب بود هندی ها متوجه شدند که شايد آوردن اين هواپيما به قندهار به خاطر اين باشد که پاکستان در پی حاصل کردن امتيازاتی است."

آقای مژده می افزايد: "به هرحال هواپيما در فرودگاه قندهار به زمين نشست و خواست هواپيماربايان نيز جالب بود آنها خواهان رهايی مولانا مسعود حسن، يکی از جنگجويان کشميری از زندان هند شدند."

طالبان پس از اين رويداد نام هند را در رديف کشورهای روسيه و ايران قرار دادند که عمدتا به اين کشورها به عنوان کشور های دشمن نگاه می کردند.

ولی پس از سقوط رژيم طالبان مناسبات افغانستان و هند دوباره رو به بهبود نهاد و اين کشور از نخستين روزها در بازسازی و روند دولت سازی در افغانستان ابراز آمادگی کرد.

راهی به بازار آسيای ميانه

حالا چه چيزی هند را به سمت افغانستان متمايل کرده است؟ همسايگی اين کشور با پاکستان کشوری که با هند مشکل دارد و يا دست يافتن به بازارهای اقتصادی آسيای ميانه؟ و يا هم هر دو؟

بسياری از تحليلگران توجه به يک يا دو عامل را در اين خصوص ناکافی می دانند و باور دارند عوامل و انگيزه های متفاوتی می تواند سبب علاقه مندی هند نسبت به افغانستان شود.

راه يافتن به بازارهای پر منفعت آسيای ميانه يکی از عواملی است که به نظر دکتر داوود مراديان، مشاور ارشد وزارت خارجه افغانستان و از تحليلگران مسايل جهانی، هند را وامی دارد تا در افغانستان حضور فعال داشته باشد.

آقای مراديان می گويد: "امروز هندوستان نياز دارد به دسترسی به بازارهای آسيای ميانه و خاور ميانه. يک افغانستان امن و آباد و يک افغانستان موفق موقعيت ترانزيتی موفقی را برای کالاهای هند به وجود خواهد آورد که کمک بسيار مهمی به اقتصاد رو به رشد هند می کند."

اختلافات مرزی

داد نورانی، روزنامه نگار افغان می گويد: "هم هند و هم افغانستان پس از ايجاد پاکستان روی مسايل ارضی با اين کشور جنجال های داشتند به اين دليل وقتی اين دو به نحوی در حالت دشمنی با پاکستان قرار داشتند اين دشمنی به دوستی ميان افغانستان و هند کمک کرد و به همين دليل هند پيوسته تلاش کرده که افغانستان را کمک کند تا در برابر گسترش نفوذ پاکستان در منطقه به زانو در نيايد."

کمک به بازسازی؟

در پنج سال پسين هند در عرصه های گوناگون تلاش کرده است به افغانستان کمک کند.

علاوه بر وعده کمک ۶۵۰ ميليون دلاری پيشين به تازگی نيز اين کشور متعهد شده تا صد ميليون دلار ديگر را در عرصه بازسازی افغانستان به مصرف رساند.

اين کمک ها برای کشور جنگ زده ای چون افغانستان بسيار حياتی و چشمگير پنداشته می شود.

ولی شکريه بارکزی، عضو مجلس نمايندگان افغانستان به اين باور است که دليل کمک های بيشتر هند به افغانستان اين است که احساس نياز به کمک های پاکستان را در اين کشور کاهش بخشد.

خانم بارکزی می گويد: "به اصطلاح بسيار عام هندوستان می خواهد با ما (افغانستان) بيشتر همکاری کند و اين همکاری و همسويی در يک مرحله به خاطر اين است که ما نيازمند پاکستان و تنها مصرف کننده يک کشور همسايه خود نباشيم."

نا امنی در افغانستان

افزايش ناامنی ها و حملات انتحاری عاقبت سبب واکنش دولتمردان اين کشور شد تا ريشه های اين مشکلات را در جاهای ديگر و به ويژه در خارج از مرزهای افغانستان جستجو کنند.

نزديک ترين نام کشوری که در چنين مواردی با توجه به پيشينه مناسبات آن می تواند به ذهن خطور کند پاکستان است.

مقامات افغان مدعی اند که دلايل و شواهد کافی دال بر دخالت پاکستان در امور داخلی افغانستان و تجهيز و آموزش گروه های مسلح مخالف به وسيله پاکستان در اختيار دارند.

حامد کرزی، رييس جمهور افغانستان که نسبت به ديگر دولتمردان افغان در اين زمينه با احتياط برخورد می کرد تا حالا دستکم دو بار نام پاکستان را به عنوان منبع اصلی تروريسم بر زبان آورده است.

تازه ترين مورد از اين نوع واکنشها در گشايش نخستين اجلاس سال دوم پارلمان افغانستان اتفاق افتاد.

آقای کرزی خطاب به اعضای پارلمان کشورش گفت: "برخی از مقامات پاکستان به حمايت حلقات خاصی در آن کشور از شبکه های جهانی تروريسم گروه های را تشکيل داده اند که در کشور ما علمای دينی، کودکان، معلمان، دکتران، مهندسان، بزرگان قومی، اعضای شوراهای ولايتی و فعالان حکومتی و اجتماعی را به شهادت می رسانند."

بازی هند در افغانستان؟

آيا در تيرگی مناسبات افغانستان با پاکستان علاوه بر آنچه که دولتمردان افغان از آن به عنوان تجاوز پاکستان ياد می کنند کشور سومی و در اين جا به طور مشخص هندوستان نيز نقش داشته است؟

آقای استانکزی می گويد: "شايد به شکل علنی و آشکار نه و چنين شواهدی هم نزد من موجود نيست که بگويم در تشديد اين مخاصمت ها هند نقش داشته است ولی يک چيز را که می توانيم اسنباد کنيم اين است که سال گذشته دولت هند با آمريکا يک پيمان مهم استراتژيک به امضا رساند و من فکر می کنم که يک فکتور آن اين است که بازيگر اصلی در قضيه افغانستان، آمريکا است و هند خود را به شکل غير مستقيم متعهد به آمريکا می داند."

او می افزايد: "اين موضوع مسلما تاثيرات خود را دارد حالا ببينيد پروژه های را که هند در افغانستان به ويژه در تجهيز ارتش اجرا می کند به هيچ وجه قابل قبول برای پاکستان نيست، به اين اساس هند خواستار اين بازی در افغانستان هست و از موضع دولت افغانستان در برابر پاکستان حمايت می کند."

'ميدان رقابت'

آقای استانکزی همچنين به اين نظر است که موجوديت يک دولت ضعيف در افغانستان بيشتر با سياست های پاکستان همسويی دارد در حالی که وجود دولت نيرومند در افغانستان با استراتژی های هند نزديک است و اين مورد دوم چيزيست که به مزاق دولتمردان افغان نيز خوشتر می آيد.

هرچند در موجوديت کشورهای نيرومندی چون آمريکا و بريتانيا در افغانستان، دشوار خواهد بود از اين کشور به عنوان ميدان رقابت کشورهای هند و پاکستان سخن گفت ولی به هرحال هند و پاکستان دو کشوری هستند که می توانند در تحکيم صلح و ثبات در افغانستان عمده ترين نقش را داشته باشند.

اين نقش زمانی می تواند به گفته آقای استانکزی موازی با منافع افغانستان باشد که اين کشور بتواند استراتژی مشخصی در عرصه مناسبات خارجی خود ارايه کند.