بخش اول

ش. میم بهرنگ

۱

دیالک تیک تنی و عالمی

حکم

     تنی زنده دل خفته در زیر گل

   به از عالمی زنده مرده دل

سعدی در این حکم، دیالک تیک کمیت و کیفیت را به شکل دیالک تیک تنی زنده دل و عالمی مرده دل بسط و تعمیم می دهد و برای تأکید بر تعیین کننده و اصلی بودن کیفیت، به فرمولبندی دیالک تیک تنی زنده دل مرده و عالمی مرده دل زنده مبادرت می ورزد :

یک نفر زنده دل خفته در زیر گل (بلحاظ کمی پست تر، ولی بلحاظ کیفی بر تر) بهتر است از یک عالم مرده دل زنده (بلحاظ کمی برتر، ولی بلحاظ کیفی پست تر.)

بهتر از یان نمی توان نقش تعیین کننده کیفیت بر کمیت را برای مردم قابل فهم ساخت.

صدف مملو از دردانه های خرد (بلحاظ کمی برتر، ولی بلحاظ کیفی پست تر) ارزش صدق یکدانه در (بلحاظ کمی پست تر، ولی بلحاظ کیفی بر تر) را ندارد.

سعدی در این حکم، دیالک تیک کمیت و کیفیت را به شکل دیالک تیک صدف دردانه پر و صدف یکدانه در بسط و تعمیم می دهد و نقش تعیین کننده را به درستی از آن کیفیت (صدف یکدانه در) می داند.

در یکدانه از نظر کیفی ارزشمندتر و زیباتر از صدها دردانه خرد و کوچک است.

در گلستان، همین دیالک تیک را در مقایسه یک اسب تازی با طویله ای خر به کار می برد.

دیالک تیک کمیت و کیفیت در اواسط قرن نوزدهم، به همت مارکس و انگلس توسعه و تکامل فلسفی شگرفی می یابد و به عنوان شناخت افزاری مهم، برای توضیح روندهای طبیعی، اجتماعی و فکری بسیار بغرنج و پیچیده به خدمت گرفته شد.

سعدی در این حکم، دیالک تیک کمیت و کیفیت را به شکل دیالک تیک سنگ خرد و کوه کلان بسط و تعمیم می دهد و قانون دیالک تیکی گذار از تغییرات کمی به تحولات کیفی را از آن نتیجه می گیرد، قانون بسیار مهمی را که در اواسط قرن نوزدهم از سوی مارکس و انگلس کشف و فرمولبندی می شود.

انباشت تدریجی سنگهای خرد برروی هم (تغییرات کمی)، پس از عدول از حد معین عینی، به پیدایش کوه کلان (تحول کیفی) منجر می شود.

سعدی در این حکم، دیالک تیک کمیت و کیفیت را به شکل دیالک تیک مور و شیر بسط و تعمیم می دهد و قانون دیالک تیکی گذار از تغییرات کمی به تحولات کیفی را از آن نتیجه می گیرد.

اتحاد و اتفاق موران (تغییر کمی)، پس از فراتر رفتن از حد معین عینی، به پیدایش نیروی کیفیتا نوینی منجر می شود که حتی شیر را تاب مقاومت در برابرش نمی ماند.

سعدی در این حکم، دیالک تیک کمیت و کیفیت را به شکل دیالک تیک مور و زنجیر بسط و تعمیم می دهد و از آن، قانون دیالک تیکی گذار از تغییرات کمی به تحولات کیفی را نتیجه می گیرد.

همبستگی موران ضعیفتر از مو (تغییر کمی)، پس ازگذشتن از حد عینی معین، به پیدایش زنجیری مستحکم (تحول کیفی) می انجامد.

· سعدی به قدرت توده ها واقف است :

· او از پیوند سنگریزه ها، کوه کلانی را متشکل دیده است.

· او از اتحاد مورچه ها، نیروئی را به چشم دیده است که شیران جنگی را کلافه می کند.

· او از همبستگی موران، زنجیری را متشکل دیده است که قطار تاریخ را به پیش می راند.

سعدی اما قصد آزاد سازی قدرت توده ها را برای امر پیشرفت اجتماعی ـ حتی ـ به مخیله خود راه نمی دهد.

او مهار کردن این قدرت تاریخساز را توصیه می کند.

احکامی از این دست را سعدی بدو دلیل بر زبان می راند :

اولا برای اخطار و بیدارباش به طبقه خویش، تا از جور بی حد و حصر بر توده دست بردارند، اقتصاد بی رمق کشور را به سبب فرار دهقانان و بنده ها نابود نسازند و راه به اصطلاح «عدل» و رعایت اندازه در ستم پیش گیرند.

ثانیا برای چپ نمائی و عوامفریبی، تا برای رهنمود و نتیجه گیری نهائی خویش، زمینه قبول مناسبی فراهم آورد.

سعدی یک سال بعد در گلستان هم همین اندیشه را در قالبی دیگر تکرار خواهد کرد :

سعدی در هر دو مورد دیالک تیک کمیت و کیفیت را و گذار از تغییرات کمی به تحولات کیفی را به شکل تراکم خرده سنگها (تغییرات کمی) و تشکیل کوه (تحول کیفی)، اتحاد مورچه ها (تغییر کمی) و تشکیل قدرتی شیرافکن (تحول کیفی)، همبستگی موران مو مانند (تغییر کمی) و تشکیل زنجیری مستحکم (تحول کیفی)،  افزایش کمی پشه های ناتوان، کسب قدرت کیفی مهیب و زدن پیل (گذار از تغییرات کمی به تحول کیفی)، متفق شدن مورچگان ـ به تنهائی ـ ناتوان، کسب قدرت کیفی عظیم و کندن پوست شیر (گذار از تغییرات کمی به تحول کیفی) مطرح می سازد.

سعدی در این حکم، حدود هفتصد سال قبل از آموزگاران تئوری رهائی نهائی (مارکس و انگلس)، دیالک تیک کمیت و کیفیت را به شکل دیالک تیک قطره و سیلاب توسعه و تعمیم می دهد و از قانون فلسفی بسیار مهم «گذار از تغییرات کمی به تحولات کیفی و بر عکس» پرده بر می دارد.

تجمع تدریجی قطره ها (تغییرات کمی)، در گذر از حد معین عینی، به تشکیل سیلاب و رود و دریا و اقیانوس (تحولات کیفی) منجر می شود.

منظور سعدی از «کمتر کسی» مولدان و زحمتکشان شهر و روستا ست، که به قطرات آب می مانند و از تشکل، اتحاد و سازمان یابی شان، سیلی غول آسا قوام می یابد و نظم نوینی می تواند پی افکند.

سعدی در مواردی دیگر با بزرگواری فئودالی خویش، آنها را با «سنگ خرد»، «مور»،   «پشه» و «مورچه» مقایسه می کند، که ذکرش گذشت.

سعدی نمی تواند دیالک تیکی نیندیشد.

چگونه حکیمی در اعماق قرون وسطی، ششصد سال پیش از هگل، به چنین درکی از دیالک تیک رسیده، بی آنکه احتمالا کلمه دیالک تیک را شنیده باشد، از عینیتمندی دیالک تیک، از وجود عینی دیالک تیک در طبیعت و جامعه و تفکر حکایت می کند، که بطور خودپو در ضمیر حساس شیخ بی همانند شیراز منعکس می شود و مثل بذری در زمینی حاصلخیز، به بار می نشیند.

سعدی در حکم « وگر خود هزاری و دشمن دویست، چو شب شد، در اقلیم دشمن مایست»، دیالک تیک کمیت و کیفیت را در زمان و مکان مورد بررسی قرار می دهد، این گام فلسفی غول آسائی است و نقش و نشان لنین و هوشی مین را با خود دارد :

او دیالک تیک کمیت و کیفیت را در خطه دشمن (مکان)، به هنگام شب (زمان) در نظر می گیرد.

· سعدی اینجا به غنی تر کردن فلسفه مارکسیستی ـ لنینیستی دست می زند.

· فلسفه سعدی را باید به منابع و سرچشمه های دیگر مارکسیسم ـ لنینیسم (فلسفه کلاسیک بورژوائی آلمان، اقتصاد سیاسی کلاسیک انگلیس و سوسیالیسم تخیلی فرانسه) افزود.

هشدار سعدی کماکان از اعتبار بی چون و چرا برخوردار است :

گول هزار بودن (کمیت برتر) خود و دویست بودن (کمیت نازلتر) دشمن را نخور.

دیالک تیک چیزها، پدیده ها و سیستم ها را فراموش مکن!

فریفته کمیت صرف مباش.

کمیت فقط و فقط در پیوند تنگاتنگ دیالک تیکی با کیفیت، بیانگر چیزی است و نه به خودی خود.

سعدی مثل همیشه به اثبات ادعای خود می نشیند.

بدون دلیل قوی، ادعا به حکم منطقی بدل نمی شود و در ضمیر توده به بار نمی نشیند و به قدرت مادی مهیب مبدل نمی شود.

دلیل سعدی روشن است :

«شب تیره پنجه سوار از کمین، چو پانصد، به هیبت بدرد زمین.»

کمیتی کوچک، در زمان و مکانی دیگر، می تواند حتی خطرناکتر و مؤثرتر عمل کند، تا در زمان و مکان معمولی.

سعدی اکنون مقوله کمیت (پنجه سوار) را در رابطه با نحوه عمل دیگر (از کمین) و در شرایط زمانی مشخص دیگر (شب تیره) در نظر می گیرد و کیفیت نوین عملکرد آن را، مهابت آن را (چو پانصد، به هیبت) نشان می دهد.

تفکر مفهومی و متد دیالک تیکی را می توان از سعدی آموخت و باید هم آموخت.

کلام دیالک تیسین نابغه قرون وسطی را نباید سرسری خواند و رفت.

سعدی دردیالک تیک کمیت و کیفیت، به کیفیت (تجارب و دانش) نقش مهمتری قائل می شود تا به کمیت (زور بی شعور).

جنگجویان سالخورده گنجی ازتجارب جنگی در اختیار دارند، تجاربی که در ضمیر نا خودآگاه آنان ته نشین شده است و به هنگام لزوم بطور اوتوماتیک فعال می شوند و به کار می افتند.

این که سعدی، که کاری جز تحصیل دانش نداشته، چگونه به این حقیقت امر وقوف یافته، از تفکر مستمر خستگی ناپذیر او حکایت می کند.

کمتر خردمندی یافت می شود که به سرمایه معنوی عظیمی از این دست، دست یافته باشد.

مقایسه کرم پیله و پروانه، بی اعتناء به اینکه سعدی آگاهانه انجام می دهد و یا بطور تصادفی، مقایسه ای ارزشمند است.

پروانه نیز در آغاز، کرم پیله ای بوده است و در روند توسعه، تحول کیفی یافته و پروانه شده است.

به خود تنیدن کرم پیله ، نه به معنی درجا زدن، گندیدن و زوال، بلکه به معنی تغییر کمی و تدریجی جسم و جان او ست، تا روزی به حد معین عینی برسد، تغییر ماهیت دهد، یعنی از کیفیت کهنه (کرم پیله) به کیفیت نوین (پروانه) بگذرد.

این پدیده را در فلسفه علمی گذار از تغییرات کمی به تحولات کیفی می نامند، که یکی از مهمترین قوانین دیالک تیکی را تشکیل می دهد.

اشتباه سعدی و شعرای دیگر اما در این است که میان پروانه و آتش رابطه خیالی عاشقانه برقرار می کنند.

این امر از سطح توسعه نازل بیولوژی در قرون وسطی حکایت می کند و ما را قصد خرده گیری بر سعدی نیست، که شعورش از ما بمراتب بیشتر بوده است و ما به گرد او هم نمی رسیم.

پروانه ـ در واقع ـ شعله شمع را با گل زرد عوضی می گیرد و برای تغذیه از شیره آن، به سویش پر می کشد، نه ازعشق بدان.

شعور نباتات در این زمینه و زمینه های دیگر، از شعور شعرای خیال پرست بیشتر است.

نباتات آگاهانه تولید رنگ و میوه و خار و غیره می کنند، تا راه بقا و تکثیر خود را هموار سازند.

نباتات به تئوری آخوندی «رد تئوری بقا» اعتقاد ندارند.

آنها با رنگ گل های خود به پروانه از منبع شیره خبر می دهند و پروانه ضمن مکیدن شیره آنها به انتقال گرده های نر و ماده می پردازد و بدین طریق جفتگیری و تکثیر گل ها امکان پذیر می گردد.

عشق گل به بلبل نیز از این قرار است :

اینجا نیز دیالک تیک داد و ستد است که در کار است :

شیره گل به ازای حمل گرده و امکان پذیر گشتن تکثیر گل.

با رواج شیوه مبارزه شیمیائی با آفات نباتی در ایران، به سبب بی خبری از این دیالک تیک داد و ستد میان حشرات و پرندگان و گل ها، بر تولید کشاورزی ضربات کمرشکنی وارد شد.

دیالک تیک عینی هستی را هرگز نباید سرسری گرفت و مثل پخمه های بی خبر از همه چیز زیر پا له کرد.

دیالک تیک قانون صرفنظر ناپذیر حیات است.

دیالک تیک را تمرین کرد، آموخت و بکمک آن آدم شد.

اخیرا ابلهی بی شعور از کوه قاف در یکی از سایت های انترنتی با راه انداختن گرد و خاک ابلهانه به بی اعتبار کردن این شناخت افزر بی بدیل بشری برخاسته بود.

با چنین تشبثاتی نمی توان جلوی تابش خورشید مارکسیسم را سد کرد.

علم ـ دیر یا زود ـ بر جهل پیروز خواهد شد و دیالک تیک بر متافیزیک در همه انواع و اقسامش.

عاشق کذائی سعدی و حافظ و شهریار و غیره، آشغال جامعه فئودالی است، که به تخریب خود خواسته می نشیند، انسانی بی فردا ست، مرده ای است، که هرگز زندگی نکرده است.

عاشق کذائی سعدی و حافظ و شهریار و غیره، به جای تغییر هدفمند طبیعت و جامعه و جهان به خودسوزی بیهوده می پردازد.

چنین «پروانه» ای به مراتب پست تر و حقیرتر از «پیله» ای است که در تلاش توسعه جسم و جان خویش و در پی پی افکندن فردای خویش است.

خود سعدی هرگز چنین پروانه ای نبوده است.

سعدی پرکارترین و زحمتکش ترین حکیمی است که شرق به خاطر دارد.

اگر سعدی موضعگیری طبقاتی دیگری می داشت، شاید جامعه او سیر و سرگذشتی دیگر می یافت.

تاریخ هر خلق در دیالک تیک شخصیت و جامعه ساخته می شود و سعدی در این دیالک تیک تاریخساز می توانست نقش مثبت و سازنده تری بازی کند.

عشق مورد نظر سعدی و حافظ، افیون جامعه و توده است.

چنین عشقی نیروی رهائی بخش توده را به بند خیال می کشد و تلف می کند.

فلسفه روشنگری باید علیه چنین افیونی مبارزه ای بی امان آغاز کند، انسان نوین را به سلاح رهائی بخش خرد مجهز سازد و ندانمگرائی و ایراسیونالیسم را در کلیه مظاهرش در هم شکند و تار و مار سازد.

ادامه دارد