زندگی در جریان سیال جهانی

ما در عصری زندگی می‌کنیم که در حال حرکت به سمت زندگی ساختار یافته اقتصادی، سیاسی، اجتماعی و طبیعی است. تغییرات و تحولات‌ایجاد شده روی ابعاد زمان و مکان اثر گذاشته است. تکنولوژی جدید و اختراعات به وجود آمده موجب شده است تا زمان فواصل طولانی را بپیماید. تلفن، تلگراف، وسایل حمل و نقل مانند کشتی، موتور، اتومبیل، هواپیما و بسیاری از اختراعات دیگر معنای زمان و مکان را در طول قرن گذشته تغییر داده است. امروزه نیز تغییرات بسیاری در حال وقوع است. ما در دهه ۹۰ شاهد رشد‌اینترنت در سراسر دنیا بودیم که سرعت آن بسیار بیشتر از تکنولوژی‌های قبلی بوده است به طوریکه در ‌آینده‌ای نزدیک حدود یک میلیون کاربر در کل دنیا از آن استفاده خواهند کرد.
معاملات خارجی که به صورت روزانه در فضای مجازی انجام می‌شود ۴/۱ تریلیون دلار است که میزان آن ۶۰ برابر بیشتر از میزان تجارت جهانی است. نحوه ارتباط میان افراد نیز تغییر شکل پیدا کرده است. فرد در حال حرکت می‌تواند با فرد دیگری که شاید فرسنگ‌ها از او دور باشد با استفاده از موبایل ارتباط برقرار کند و دیگرنیازی نیست که در جای ثابتی قرار بگیرد. همچنین سفرهای بین‌المللی که سالانه انجام می‌شود تا سال ۲۰۰۰ به مرز ۷۰۰ میلیون رسیده است که پیش بینی می‌شود به زودی از مرز یک میلیون هم خواهد گذشت. شرکت‌های تجاری گسترده جهانی که در حال توسعه هستند از کشورهای مختلف افراد را استخدام می‌کنند و دیگر ملیت افراد نقشی در موقعیت‌های شغلی فرد ندارند بلکه آن چیزی که حائز اهمیت است استعدادها و توانائی‌های افراد است. بنابراین در‌ایجاد سرمایه‌های تولید شده کشور مستقلی نقش ندارد بلکه وابستگی افراد در تولید از میان ملیت‌ها و کشورهای مختلف کاملا مشهود است.پیرامون دنیای امروز که تحت تاثیر اختراعات و تکنولوژی جدید تحولات و تغییرات بسیاری در آن قابل مشاهده است دانشمندان عقاید گوناگونی را مطرح کرده‌اند. آنتونی کیدنز (۱۹۹۰) جامعه شناس معتقد است که زندگی اجتماعی مدرن همانند توده‌ای غیر قابل کنترل است که هیچ هدایت کننده‌ای برای آن وجود ندارد. فرانسس کارین کراس روزنامه نگار معتقد است که مرگ فاصله‌ها نتیجه رشد تکنولوژی‌های مختلف است که امروزه شاهد آن هستیم. مانوئل کستلز(۲۰۰۱) از رشد سریع کهکشان‌اینترنت و حرکت دنیا به سمت ساختار متفاوتی از اطلاعات می‌نویسد.
میکل هاردت و آنتونیو نگری (۲۰۰۰) معتقد هستند که تعدد قدرت و حکومت ها به نوعی امپراطوری واحد تغییر شکل داده است و جهان تحت تاثیر قدرتی واحد عمل می‌کند.
نسبت به جهانی شدن نیز دیدگاه‌های مختلفی وجود دارد.۵ نوع ادعا پیرامون تئوری جهانی شدن وجود دارد که بر اساس ساختار، جریان،‌ایدئولوژی، اجرا و پیچیدگی است و پیچیدگی رویکردی است که در ارتباط با جهانی شدن بسیار قابل بررسی وحائز اهمیت است و در این مقاله نیز پیرامون آن بحث می‌شود.
● ایده ساختاری جهانی
عده‌ای از دانشمندان و محققان علوم اجتماعی معتقدند که جهانی شدن به عنوان مجموعه انبوهی از تعاملات بین‌المللی و جهانی در مقایسه با تعاملات ملی و محلی تعریف می‌شود. افزایش چنین تعاملاتی ناشی از دلایل مختلف است از جمله‌این دلایل عبارتند از: آزادی در تجارت جهانی، بین‌المللی شدن تولیدات سرمایه‌داری، جهانی شدن مصرف، کاهش هزینه‌های حمل و نقل و ارتباطات، سازمان‌های بین‌منطقه‌ای با به کار‌انداختن سرمایه بین المللی و توسعه سیستم‌های جهانی.
جهانی شدن در انحصار و مالکیت یک منطقه یا افراد خاصی نیست. جهانی شدن ظهور شکلی از اقتصاد کاپیتالیسم به عنوان یک کل واحد، توسعه و گسترش واسطه ها میان عوامل مختلف خصوصا میان اشکال جدیدی از زمان،فضا و روابط بسیار فشرده میان آنها است که نتیجه آن تسلط کاپیتالیسم جهانی است.
● جهان امروز جهان جریان و حرکت
رشد و توسعه سیستم‌های حمل و نقل از طریق هوا، دریا و زمین موجب شده است که فاصله مکانی و زمانی میان انسان‌ها کاهش پیدا کند. افراد می‌توانند در کوتاه‌ترین زمان ممکن فواصل طولانی را بپیمایند و خود را به مقصد مورد نظر خود برساند.
جریان سریع انتقال پیام از طریق امواج رادیویی با پیام‌های تلفنی و تصاویر تلویزیونی و کامپیوتری نیز فاصله مجازی میان انسان‌ها را کم کرده است. جهان امروز جهان جریان و جهان حرکت سریع انسان‌ها و افکار است که‌ این امر خود در توسعه تئوری جهانی شدن نقش به سزایی‌ایفا می‌کند.
جهانی شدن یک جریان اجتناب ناپذیر است و بر بسیاری از محدودیت‌ها و مرزبندی‌های جوامع غالب شده است‌این در حالی است که کنترل مشخصی روی آن وجود ندارد.
در ‌ایدئولوژی جهانی شدن، جهان یک سیستم یا مجموعه‌ای از سیستم‌های مختلف است. پیچیدگی در‌این فضا به معنای مفاهیمی‌‌است که از برابری و تساوی فاصله دارند. جامعه شبکه‌ای که کستلز از آن سخن می‌گوید نیز به پیچیدگی فضای جهانی شدن اشاره می‌کند که نتیجه تکنولوژی ارتباطی و اطلاعاتی است که در طول دهه‌های ۷۰ و ۸۰ در آمریکای شمالی توسعه پیدا کرد.
در اثرایجاد جامعه شبکه‌ای دولت شبکه‌ای نیز شکل می‌گیرد مانند اتحادیه اروپا که ترکیبی از کشورهای مختلف اروپایی است که در جهت رسیدن به هدفی مشترک تلاش می‌کنند. پیچیدگی در فضای امروز به معنای فعال و خلاق بودن محیط، بی‌نظمی، هرج و مرج ، تفاوت و نابرابری که در اثر توسعه و رشد تکنولوژی ارتباطی و اطلاعات از جمله رشد به وجود آمده است. تغییر و تحولاتی که در مکان‌های مختلف به وجود می‌آید بر مکان‌های دیگر نیز اثر می‌گذارد و در واقع می‌توان گفت که وقایع محلی تحت تاثیر وقایع و رویدادهایی است که فرسنگ‌ها دورتر اتفاق می‌افتد.
● الگوهای مطالعات جهانی شدن
سه الگو در ارتباط با مطالعات جهانی شدن وجود دارد که تئوری جهانی شدن در ارتباط با مرزبندی‌های میان مناطق مختلف مورد بررسی قرار می‌گیرد.
۱) منطقه یا ناحیه که در مطالعات جهانی به معنای منطقه‌ای خاص است که از مناطق دیگر با مرزبندی‌های مشخص جدا می‌شود.
۲) شبکه میان مناطق و نواحی مختلف گسترش پیدا می‌کند و رابطه پایدار و ثابتی میان بخش‌ها و جزئیات آن وجود دارد.
۳) فضاهای اجتماعی مانند یک جسم سیال عمل می‌کنند که هیچ محدودیت و مرزبندی را نمی‌شناسند و دائما در حال حرکت هستند و‌ این حرکت نه تنها فضاهای دیگر بلکه روی خودشان نیز اثر می‌گذارد. امواج جهانی از بخش‌های مستقل و بسیار زیادی عبور می‌کند که شامل شبکه‌های مختلف گروه‌های اجتماعی، سازمان‌های بین المللی و مذاهب گوناگون است.
یکی دیگر از الگوهای مطالعات جهانی شدن الگوی شبکه‌ای است به ‌این معنا که دنیای امروز دنیای شبکه‌ای است که شامل شبکه‌های خطی، توپی و کانالی است.
شبکه خطی به معنای توسعه جوامع به صورت روند خطی و زنجیره‌ای است و ارتباط ‌این جوامع با یکدیگر نیز به صورت خطی است.
شبکه توپی یا ستاره‌ای نیز به ‌این معنا است که بیشترین بخش تولید ارتباطی و اطلاعات از یک شبکه مرکزی عبور می‌کند و آن شبکه مرکزی به بخش‌های دیگر انتقال پیدا می‌کند.
از شبکه کانالی نیز ارتباطات به صورت همزمان از ‌این شبکه عبور می‌کند.
GINها که همان شبکه‌های بهم پیوسته جهانی هستند از جمله مفاهیمی‌‌است که در اثر جهانی شدن به وجود آمده است مانند مک‌دونالد، کوکا کولا و شرکت سونی که هرکدام از ‌این شرکت‌ها باعث ‌ایجاد مشاغلی شده‌اند که نیازی به مهارت‌های خاص ندارد. به عنوان مثال مک دونالد فرهنگ و عادت غذایی مردم را تغییر داده است و عادات اجتماعی جدیدی را پدید آورد.
استفاده از مارک‌های مشابه پوشاک، عطر و نوشیدنی در کل دنیا نیز فرهنگ جهانی مشترکی را به وجود آورده است.
● جریان سیال جهانی
یکی از الگوهای مطالعه جهانی شدن شناخت جهان به عنوان جریان سیال جهانی است.‌ اینترنت، ایجاد پول جهانی، بالا رفتن میزان مسافرت و رشد استفاده از اتومبیل از جمله جریان‌هایی هستند که در فضای امروز قابل مشاهده هستند. هریک از موارد فوق نشانگر جریان در حال حرکتی است که تغییرات و تحولات بسیاری را به وجود آورده که ‌این تغییرات نحوه نظارت و کنترل جوامع را نیز تغییر داده است. افراد تابع دولت‌هایی هستند که لزوما متعلق به آن سرزمین نیستند و ‌این پراکندگی خود از پیچیدگی‌های دنیای امروز است. معنای قدرت نیز در فضای امروز تغییر کرده است. قدرت در گذشته در انحصار فرد یا گروهی خاص بود.اما امروزه قدرت در جریان است و لزوما متعلق به سرزمین یا فضای خاصی نیست. در عصر امروز افراد مواجهه با قدرت‌های اطلاعاتی هستند که مرزبندی برای آن وجود ندارد و غیر قابل کنترل و پیش‌بینی است.
دنیای امروز دنیای پراکندگی و بی‌نظمی‌است و اختلال و ناهنجاری کاملا در آن مشهود است.این مسئله در حالی است که مفاهیم و موضوعات مشترکی میان انسان‌ها به وجود آمده است و ارتباط میان افراد با سهولت بیشتری صورت می‌گیرد. جریان سیال جهانی افراد را به صورت ناخودآگاه در فضایی پویا و متحرک قرار می‌دهد. اختراعات، ابزار و ایده‌های جدید تولید می‌شود و افراد به آسانی در تقابل با یکدیگر قرار می‌گیرند و مفهوم دهکده جهانی مک‌لوهان در عصر امروز قابل درک و بررسی است.