راهی جدید برای درمان دمانس (زوال عقل)
نوشته: علیرضا مجیدی
در پیشرفت اخیر علم اعصاب، محققان بریتانیایی موفق به دستکاری امواج مغزی در حالت خواب شدند. این دستاورد می‌تواند به کشف روش‌های نوین برای درمان بیماری‌های عصبی و اختلالاتی مانند دمانس (زوال عقل) کمک کند. دمانس یکی از پیچیده‌ترین بیماری‌های مغزی است که میلیون‌ها نفر در سراسر جهان با آن دست و پنجه نرم می‌کنند. با این حال، هنوز درمان قطعی برای این بیماری وجود ندارد و بیشتر درمان‌ها تنها به کند کردن روند پیشرفت علائم محدود می‌شوند.
در این تحقیق، دو نوع موج مغزی که با حالت‌های استراحت و آرامش مرتبط هستند، به نام‌های «آلفا» و «تتا» هدف قرار گرفتند. این امواج در حالت‌هایی که مغز در استراحت یا در خواب عمیق قرار دارد، فعالیت می‌کنند. به‌ویژه در مرحله‌ای از خواب که با نام «حرکات سریع چشم» یا REM شناخته می‌شود، این امواج نقش مهمی در تقویت حافظه و پردازش اطلاعات ایفا می‌کنند.
مرحله REM و نقش امواج مغزی
مرحله REM در خواب یکی از مهم‌ترین مراحل برای تثبیت حافظه و تقویت عملکردهای شناختی مغز است. در این مرحله، رؤیاهای زنده و واضح ظاهر می‌شوند و فعالیت مغزی به شدت بالا می‌رود. این مرحله به عنوان یکی از کلیدی‌ترین فرآیندهای خواب برای یادگیری و ذخیره اطلاعات به شمار می‌آید. با این حال، نقش دقیق امواج مغزی در این مرحله همچنان موضوع پژوهش‌های متعدد است.
یکی از دانشمندان این تحقیق، دکتر والریا جارامیلو، از دانشگاه سوریه، بیان می‌کند که: «امواج مغزی نقش مهمی در عملکرد مغز و چگونگی یادگیری و حفظ اطلاعات دارند. اما هنوز نقش دقیق این امواج در عملکردهای حافظه کاملاً روشن نیست.»
تحریک شنیداری حلقه بسته: کلید دستکاری امواج مغزی
در این پژوهش، دانشمندان از روشی به نام «تحریک شنیداری حلقه بسته» (Closed-loop Auditory Stimulation یا CLAS) استفاده کردند. این روش به طور موفقیت‌آمیز در مرحله خواب غیر REM برای تقویت یا قطع امواج مغزی استفاده شده بود، اما به ندرت در مرحله REM آزمایش شده بود. در این تحقیق، برای اولین بار از این روش در مرحله REM استفاده شد تا امواج آلفا و تتا که در این مرحله فعال هستند، تغییر یابد.
امواج آلفا (با فرکانس ۸ تا ۱۲ هرتز) و تتا (با فرکانس ۴ تا ۸ هرتز) معمولاً در زمانی که فرد در حالت‌های آرامش یا خواب عمیق قرار دارد، در قسمت جلویی مغز فعالیت می‌کنند. این امواج نه تنها در هنگام خواب، بلکه در حالت بیداری هم هنگام انجام فعالیت‌های ذهنی آرام و بازتابی به وجود می‌آیند.
تحریک شنیداری حلقه بسته با ارسال امواج صوتی از طریق هدفون‌ها و همگام شدن با نوسانات امواج مغزی، توانست سرعت و قدرت این امواج را در شرکت‌کنندگان در آزمایش تغییر دهد. این دستکاری هدفمند امواج می‌تواند گامی بزرگ به سوی کنترل فعالیت‌های مغزی و حتی درمان اختلالات عصبی باشد.
نوید درمان‌های غیرتهاجمی برای دمانس
امواج مغزی نقش مهمی در حفظ عملکردهای طبیعی مغز دارند. در بیماران مبتلا به دمانس، کاهش و کندی امواج مغزی باعث بروز مشکلاتی مانند اختلال در حافظه و توانایی‌های شناختی می‌شود. با دستکاری این امواج، ممکن است بتوانیم روند پیشرفت دمانس را کند کرده یا حتی برخی از علائم آن را کاهش دهیم.
دانشمندان بر این باورند که این روش می‌تواند به عنوان یک درمان غیرتهاجمی و کم‌هزینه برای بیماران مبتلا به دمانس معرفی شود. یکی از مزایای این روش این است که در زمان خواب انجام می‌شود و هیچ‌گونه مزاحمتی برای زندگی روزمره بیماران ایجاد نمی‌کند. همچنین، این روش به پزشکان این امکان را می‌دهد که به طور هدفمندتر و دقیق‌تری روی نواحی خاصی از مغز کار کنند.
دکتر اینس ویولانته، از دانشگاه Surrey، در این خصوص می‌گوید: «استفاده از تحریک صوتی برای تغییر امواج مغزی در خواب، پتانسیل درمانی فراوانی دارد. در حال حاضر هیچ درمان قطعی برای دمانس وجود ندارد و داروهای موجود تنها می‌توانند به طور موقت روند بیماری را کند کنند. بنابراین، توسعه روش‌های نوآورانه مانند این، امری ضروری است.»
چشم‌انداز آینده در درمان دمانس
اگرچه هنوز تحقیقات بیشتری لازم است تا تأثیرات بلندمدت این روش روی بیماران مبتلا به دمانس مشخص شود، اما نتایج اولیه امیدوارکننده است. توانایی دستکاری امواج مغزی می‌تواند به توسعه روش‌های درمانی جدید و غیرتهاجمی برای بیمارانی که با مشکلات حافظه و شناختی دست و پنجه نرم می‌کنند، کمک کند.
پروفسور درک-یان دایک، از دانشگاه سوریه، اشاره می‌کند: «این تکنیک می‌تواند راهی جدید برای درمان بیماران مبتلا به دمانس باشد. این روش غیرتهاجمی است و می‌تواند در هنگام خواب انجام شود، که به کاهش اختلالات روزمره زندگی بیماران کمک می‌کند. همچنین، این رویکرد به ما اجازه می‌دهد به صورت هدفمندتری روی نواحی خاص مغز کار کنیم.»
با توجه به اینکه روش‌های درمانی فعلی تنها قادر به کند کردن روند بیماری دمانس هستند، امید است که این دستاوردهای علمی بتواند به ارائه راه‌حل‌های جدید برای درمان و بهبود کیفیت زندگی بیماران کمک کند.
